Divan Edebiyatı

a Biçimlerine göre


Mısra (dize)

Manzum edebiyat yapıtlarının her bir satırına verilen isimdir Bir ölçüye uygun olarak söylenmiş beytin yarısına da mısra denir En küçük anlamlı nazım birimi olan mısra, bir şiirin parçası olabileceği gibi, bağımsız bir bütün de olabilir Yani tek mısralık şiirler de olabilir Divan edebiyatında kendi içinde bir bütün oluşturan mısralara mısra-i azade (bağımsız mısra) adı verilir Ayrıca bir beyitin birbirinin anlamlarını tamamlayan ya da aralarındaki anlam bağı kesin olmayan mısralarına da aynı isim verilir Yetkinliği, sağlam yapısı, özlü ve çarpıcı anlatımıyla dikkat çeken, her zaman kolayca anımsanabilen, dilden dile dolaşan mısralara "mısra-i berceste" ya da şah-mısra denir

Bend (kıta)

Şiirde iki ya da daha çok mısradan oluşan birimdir Şiirin içeriği ve biçimine göre düzenlenir Kıtanın yapısını şiirin ölçüsü, uyak düzeni ve mısra sayısı belirler İki beyitlik kıtalara divan şiirinde rubai, halk şiirinde dörtlük denir Bu tür kıtaların uyak (kafiye düzeni) birinci ve üçüncü mısraları serbest, ikinci ve dördüncü mısraları kafiyelidir (yani ab cb şeklinde) Bazen birinci ve üçüncü mısralar kendi aralarında, ikinci ve dördüncü mısralar da kendi aralarında uyaklı (yani ab ab) şeklinde de olabilir Birinci, ikinci ve dördüncü mısraları kafiyeli (yani aaba şeklinde) olan kıtalara nazım denir Murabba, muhammes, şarkı gibi nazım biçimlerinin her bendi parça anlamında kıta diye adlandırılır Divan şiirinde kıta mahlassız (imzasız) şiirdir ve mısraları arasında anlam bütünlüğü vardır Bir düşünceyi, hikmeti, nükteyi, yergiyi, övgüyü, yaşam anlayışını konu edinebilir Beyit sayısı ikiden fazla olan kıtalara "kıta-i kebire" denir Divanlar düzenlenirken kıtalara en sonda bağımsız şiirler olar yer verilir Bu bölüme de "mukattaat" denir


Kaside


Daha çok din ve devlet büyüklerini övmek amacıyla yazılan şiirlerdir Kaside şairlerine kaside-gü (kaside söyleyen), kaside-sera ya da kaside-perdaz (kaside yazan) denir Kaside 6 bölümden oluşur:
Birinci bölüm 15-20 beyitliktir Bu ilk bölüme, aşıkane duygular yer alıyorsa "nesib", bahar, doğa, bayram gibi konulara değiniliyorsa "teşbib" adı verilir
İkinci bölüm girizgah ya da girizdir Genellikle tek beyitten oluşur ve burada şair medhiyeye (övgüye) geçeceğini bildirir Girizgah konuya uygun ve nükteli olmalıdır
Üçüncü bölüm medhiyedir Bu bölümde asıl konu anlatılır Beyit sayısı konuya ve şaire göre değişen medhiye bölümü kasidenin en sanatlı beyitlerini içerir
Kasidenin dördüncü bölümü tegazzüldür Tegazzül, 5-12 beyit arasında değişir Kasidenin başında ya da sonunda yer alabilir Bu bölüm her kasidede bulunmayabilir
Beşinci bölüm fahriyedir Şair bu bölümde de kendisini över
Kasidenin son bölümü duadır Bu bölümde önceki beyitlerde övgüsü yapılan kişi için dua edilir
Kasideler, nesib bölümünde ele alınan konuya göre göre kaside-i bahariyye, kaside-i ramazaniyye, kaside-i hammamiyye olarak adlandırılır Uyaklarına göre r harfi ile bitiyorsa kaside-i raiyye, l harfiyle bitiyorsa kaside-i lamiyye, m harfiyle bitiyorsa kaside-i mimiyye diye anlandırılır Rediflerine göre de, tevhid, münacaat, methiye diye bölümlenir Kasidenin en güzel beyiti "beyt-ül kaside"dir Şairin adının geçtiği beyite ise "tac beyit" denir


ÖRNEK KASİDE: KASİDE-İ BAHÂRRİYE-KASİDEİ RÂ’İYYE (Bâkî)