Kütüb-i Sitte (Altı Kitap) - Kütüb-i Sitte Nedir? Kütüb-i Sitte Hakkında

**Prof. Dr. Sinsi** · 06-21-2012

Kütüb-i Sitte

Meşhur altı sahih hadis kitabı

Hadis mecmualarının en sahihleri kabul edilen; Buhârî ve Müslim'in el-Câmiu's-Sahih'leri ile Ebu Davud

Tirmizi

Nesâî ve ibn Mâce'nin Sünen'leri; hadis tasnifinin altın çağı olan Hicrî üçüncü yüzyılda telif edilmiş olmak

mümkün mertebe sahih hadisleri ihtiva etmek

konulara göre tasnif edilmek (alelebvâb)

gibi ortak özelliklerinden dolayı

daha sonraki asırlarda Kütüb-i Sitte: Altı Kitap

ortak adıyla şöhret bulmuştur

Bazı âlimler

az da olsa zayıf ve mevzu hadisler ihtiva ettiği için İbn Mâce'nin Sünen'i yerine İmam Mâlik'in Muvatta'ı veya Dârimî'nin Sünen'ini Kütüb-i Sitte'nin altıncı kitabı kabul etmişlerdir

Buhârî ve Müslim'in Câmi'leri

Sahıhayn (İki Sahih) adıyla

müellifleri daha hayattayken büyük bir üne kavuşmuş

bunları Ebu Davud

Tirmizî ve Nesâi'nin Sünen'leri takip etmiş ve hadis âlimleri arasında bu kitaplar Usûl-i Hamse (Beş Temel) diye büyük bir kabul görmüştü

Ebu'l-Fazl Muhammed İbn Tahir el-Makdisî (H

507)'nin Usûl-i Hamse'ye yazdığı ve sahabeyi alfabetik olarak sıralamak suretiyle onlardan nakledilen

belirli kitaplardan bulunan hadislerin kaynağını göstermek için yazıları kitaplar anlamına gelen etrafa İbn Mâce'nin Sünen'ini de eklemesi ve Şurûti'l-Ümmeti's-Sitte (Altı İmamın Şartları) adlı kitabını telifiyle muteber hadis kitaplarının grub adı bundan sonra

İbn Mâce'nin de ilave edilmesiyle Kütüb-i Sitte olarak meşhur olmuştur

Böyle bir isimlendirme

Kütüb-i Sitte içinde zayıf

hatta mevzu (bilhassa İbn Mâce'de) hiç bir hadis bulunmadığı

onlar dışındaki hadis kitaplarında da sahih hadis olmadığı anlamına gelmez

Nitekim Buhârî ve Müslim başta olmak üzere

Kütüb-i Sitte müelliflerinden hiç biri

kendi kitaplarına sahih hadislerin tamamını aldıkları

kitaplarındakilerin dışında sahih hadis bulunmadığı şeklinde bir iddiada bulunmamışlardır

Esasen bir hadisin sıhhati

hangi kitapta bulunduğuna bakarak değil

onu nakleden kişilerin haline bakılarak tesbit edilebilir

Diğer taraftan bu altı imam

kendilerinden önce derlenmiş olan yazılı ve sözlü hadis kaynaklarından yararlanarak bu eserleri meydana getirmişlerdir

Bu değerli eserlerin tasnifine

kendilerinden önceki çalışmalar zemin hazırladığı gibi

hadis tasnifi onlardan sonra da devam etmiştir

İlmî çevrelerde büyük bir kabul gören Kütüb-i Sitte ile ilgili çok sayıda ve hacimli çalışmalar yapılmıştır

Bunların büyük bir kısmı bu kitapların şerhi (açıklaması)

ravilerinin durumları

cem (mükerrerleri çıkararak birlikte rivayet ettikleri hadisleri bir araya toplama) ile ilgilidir

Kütüb-i Sitte hadislerini bir araya toplayıcı çalışmalardan biri

Beğavî'nin (H

516) Mesâbîhu's-Sünne'sidir

Hadisleri

senedlerini hazfederek kitabına alan Beğavî eserini Sünen tarzında tasnif etmiş

Kütüb-i Sitte ve Dârimî'nin Sünen'inde bulunan hadisleri 4434 hadiste toplamıştır

Bu konuda yapılan önemli bir çalışma da İbnu'l-Esîr'in (H

606) Câmiu'l-Usûl li Ehâdisi'r-Rasûl isimli eseridir

İbnu'l-Esîr

İbn Mâce hariç Kütüb-i Sitte ile Muvatta'da bulunan hadisleri

-mükerrerlerini çıkararak- alfabetik tarzda tertib ettiği kitaplar ve onların alt başlıkları olan bablar halinde tasnif etmiştir

9523 hadis bulunan bu eser Kütüb-i Sitte adıyla Türkçeye tercüme edilmiştir

Kütüb-i Sitte'yi oluşturan kitaplar ve özellikleri:

1

Buhârî ve el-Câmiu's-Sahîh'i: Ebu Abdullah Muhammed b

İsmail el-Buhârî (H

194-256/M

810-870) 40 yıl süren ilmî seyahatler esnasında toplamış olduğu engin hadis malzemesini 16 yılda tasnif ederek

"el-Câmiu's Sahîhu'l-Müsnedü'l-Muhtasar min Umûri Rasûlillahi (s

a

s) ve Sünenihi ve Eyyâmih" adlı eserini yazmıştır

Hocası İshak b

Rahuye'nin

"Rasûlüllah'ın sahih hadislerini muhtasar bir kitapta toplasanız" tavsiyesiyle hareket eden Buhârî

600

000 hadis arasında seçtiği 7275 hadisi

97 kitap ve 3400 den fazla bab'a (alt bölüm) yerleştirmiş

konuları geldikçe aynı hadisi bir kaç yerde daha tekrar etmiştir

Bu nedenle

mükerrerler dışındaki toplam hadis sayısı 3-4 bin civarına inmektedir

Buhârî

tercüme denilen bab başlıklarında konuyla ilgili âyet ve hadislerden iktibaslar yapar

âlimlerin ve bazan kendisinin görüşlerine yer verir

direkt veya endirekt yollarla tercihlerini ihsas ettirir

Tercemelerde verdiği hadis ve haberlerin çoğu muallak (senedsiz veya eksik senedli)tır

Daha önceki hadis mecmualarında pek görülmeyen bu usul Buhâri'ye hastır

Bu nedenle

"Buhârî'nin fıkhı tercemelerindedir" sözü yaygınlaşmıştır

(Yekünü 1341 olan bu tür) muallak hadisler

Buhârî'nin kitabına verdiği isimden de anlaşılacağı gibi

sahih hadislerin dışındadır

Tercümelerde Buhârî'nin verdiği bilgiler

hadislerin ihtiva ettiği fıkhı malumatı kavramada çok faydalıdır

Bütün âlimlerin ittifakıyla hadis mecmualarının ensahihi kabul edilen el-Câmiu's-Sahîh

türkçeye de tercüme edilmiş

mükerrerlerinin çıkarıldığı Tecrid'i de tercüme ve şerhiyle

Diyanet İşleri Başkanlığınca basılmıştır

2

Müslim'in el-Câmiu's-Sahîh'i: Ebu'l-Hüseyn Müslim b

Haccâc (H

202-261)

300

000 hadis arasından seçerek tasnif ettiği kitabına

"el-Camiu'l-Müsnedü's-Sahîh" ismini vermiş

mukaddimede tasnif metodunu açıklamıştır

Buhârî'nin yaptığı gibi bab başlıklarında bilgi vermemiş

hatta

bab başlığı dahi tanzim etmemiş

sadece "bab" demekle yetinmiştir

Bugün eldeki Müslim nüshalarında bulunan bab başlıkları

eseri şerheden İmam Nevevî'ye aittir

Müslim kitabına

mevkuf ve maktu hadisleri almamış

muallaklara ise çok az yer vermiş

hadisleri konularına göre bölmemiş

hadisi en çok ilgili olduğu yerde nakletmiş

metin ve sened olarak benzerlerini bir arada ve kısaltarak tekrar etmiştir

Bu yönüyle Müslim Buhârî'den daha derli topludur

Bu ve benzeri özelliklerinden dolayı bazı âlimler (mesela Mağribliler) Müslim'i Buhâri'ye tercih etmişlerdir

Müslim'in Câmi'i

54 kitap

1322 bab

mükerrerler dışında 3033 hadis ihtiva etmektedir

Kadı İyaz ve İmam Nevevî başta olmak üzere pek çok âlim Müslim'i şerhetmiştir

Müslim

sade

metin ve şerhli olarak türkçeye tercüme edilmiştir

3

Tirmizi'nin Câmi'i: Ebu İsa Muhammed b

İsa et-Tirmizi'nin (H: 209-279) Cami'i

es sünen ismiyle de maruftur

Devrin âlimlerinin tetkikine sunuları ve takdir edilen Sünen-i Tirmizi

46 kitap

2496 bab ve 4000 hadis ihtiva etmektedir

Hadisçilik açısından Müslim'e

fıkhu'l-hadis (hadislerde bulunan çeşitli hükümler) yönünden de Buhârî'ye ait özellikleri

onlara yakın ölçüde kitabında toplayan Tirmizi

bab başlığı altında hadisleri sıraladıktan sonra şu işlemleri yapar; hadisin sıhhat durumunu (sahih

hasen

zayıf

hasen-sahih

garib

)

ravilerin durumunu

varsa seneddeki illetleri

hadisin diğer tariklerini

sahabilerin o konudaki başka rivayetlerini

bu hadislerle ulemânın nasıl amel ettiğini

ittifak ve ihtilaflarını

açıklar

Hadislerden istifade için çok faydalı olan bu açıklamalar onları

amel edilebilir hale getirir

Tirmizi üzerine de pek çok şerh yazılmış ve eser türkçeye tercüme edilmiştir

4

Ebu Davud'un Sünen'i: Ebu Davud Süleyman b

Eş'as es-Sicistânî'nin (H: 202-275) kitabı

ahkâmla ilgili hadislerin tasnif edildiği Sünen türünün en güzel örneğidir

Kitabına

400

000 hadis arasından seçtiği 4000 hadisi aldığını

bunların da dört hadiste özetlenebileceğini belirten Ebu Davud; sahih

hasen

leyyin ve amel edilebilir derecedeki zayıf hadisleri Sünen'ine aldığını söyler

Kitabında zayıf hadislerin mevcudiyetini kabul eden Ebu Davud

muhaddislerin ittifakla terkettikleri herhangi bir hadisi Sünen'ine almamıştır

40 kitaptan oluşan Sünen'e pek çok şerh yazılmış

eser türkçeye de tercüme edilmiştir

5

Nesâî'nin Sünen'i: Ebu Abdurrahman Ahmed b

Şuayb en-Nesâî (H: 215-303)

sahih ve zayıf hadislerden derlediği es-Sünenü'l-Kübrâ'sını istek üzerine

sadece sahih hadisleri almak üzere ihtisar etti ve bu yeni eserine el-Müctebâ adını verdi

Kütüb-i Sitte içinde Nesâî denince

işte bu Müctebâ kasdedilir

Sünenler içinde en az zayıf hadis ve cerhedilmiş ravisi olan mücteba

Sahihayn'dan sonra üçüncü kitap olarak kabul edilir

Nesâî

hadisler arasındaki çok küçük rivayet farklarını dahi göstermiş ve rical tenkidinde büyük bir hassasiyet göstermiştir

51 kitap ve yaklabıh 2400 babtan oluşan Müctebâ

türkçeye çevrilmiştir

6

İbn Mâce'nin Sunen Ebu Abdullah Muhammed b

Yezıd el-Kazvînî'nin (H: 209-273) Sünen'i

37 kitap

1515 bab ve 4341 hadis ihtiva eder

Bu hadislerin büyük bir çoğunluğu

diğer beş kitapta (usûli hamse) mevcuttur veya sahih ve hasen durumundadır

ibn Mâce'deki hadislerin 613 ünün isnadı zayıf

99 unun isnadı ise

yok hükmünde veya münker ya da yalanlanmıştır

Bilhassa

şahıs

kabile ve şehirlerin faziletleriyle ilgili hadislerin çoğunun uydurma olduğu söylenmiştir

Ancak

VI

asırdan sonra Kütüb-i Sitte'nin altıncı kitabı olarak kabul edilen İbn Mâce

tertibi

tekrardan uzak ve kısa olusu ile oldukça değerlidir

Muhammed Fuad Abdülbâkı tahkikiyle yapılan baskı

pek çok ilmî kolaylıklar sağlamış

eserdeki zayıf yönlere işaret edilmiştir

Bu baskı esas alınarak Sünen

şerhi de yapılmak suretiyle türkçeye çevrilmiştir

06-21-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Kütüb-i Sitte (Altı Kitap) - Kütüb-i Sitte Nedir? Kütüb-i Sitte Hakkında Kütüb-i Sitte Meşhur altı sahih hadis kitabı Hadis mecmualarının en sahihleri kabul edilen; Buhârî ve Müslim'in el-Câmiu's-Sahih'leri ile Ebu Davud Tirmizi Nesâî ve ibn Mâce'nin Sünen'leri; hadis tasnifinin altın çağı olan Hicrî üçüncü yüzyılda telif edilmiş olmak mümkün mertebe sahih hadisleri ihtiva etmek konulara göre tasnif edilmek (alelebvâb)gibi ortak özelliklerinden dolayı daha sonraki asırlarda Kütüb-i Sitte: Altı Kitap ortak adıyla şöhret bulmuştur Bazı âlimler az da olsa zayıf ve mevzu hadisler ihtiva ettiği için İbn Mâce'nin Sünen'i yerine İmam Mâlik'in Muvatta'ı veya Dârimî'nin Sünen'ini Kütüb-i Sitte'nin altıncı kitabı kabul etmişlerdir Buhârî ve Müslim'in Câmi'leri Sahıhayn (İki Sahih) adıyla müellifleri daha hayattayken büyük bir üne kavuşmuş bunları Ebu Davud Tirmizî ve Nesâi'nin Sünen'leri takip etmiş ve hadis âlimleri arasında bu kitaplar Usûl-i Hamse (Beş Temel) diye büyük bir kabul görmüştü Ebu'l-Fazl Muhammed İbn Tahir el-Makdisî (H507)'nin Usûl-i Hamse'ye yazdığı ve sahabeyi alfabetik olarak sıralamak suretiyle onlardan nakledilen belirli kitaplardan bulunan hadislerin kaynağını göstermek için yazıları kitaplar anlamına gelen etrafa İbn Mâce'nin Sünen'ini de eklemesi ve Şurûti'l-Ümmeti's-Sitte (Altı İmamın Şartları) adlı kitabını telifiyle muteber hadis kitaplarının grub adı bundan sonra İbn Mâce'nin de ilave edilmesiyle Kütüb-i Sitte olarak meşhur olmuştur Böyle bir isimlendirme Kütüb-i Sitte içinde zayıf hatta mevzu (bilhassa İbn Mâce'de) hiç bir hadis bulunmadığı onlar dışındaki hadis kitaplarında da sahih hadis olmadığı anlamına gelmez Nitekim Buhârî ve Müslim başta olmak üzere Kütüb-i Sitte müelliflerinden hiç biri kendi kitaplarına sahih hadislerin tamamını aldıkları kitaplarındakilerin dışında sahih hadis bulunmadığı şeklinde bir iddiada bulunmamışlardır Esasen bir hadisin sıhhati hangi kitapta bulunduğuna bakarak değil onu nakleden kişilerin haline bakılarak tesbit edilebilir Diğer taraftan bu altı imam kendilerinden önce derlenmiş olan yazılı ve sözlü hadis kaynaklarından yararlanarak bu eserleri meydana getirmişlerdir Bu değerli eserlerin tasnifine kendilerinden önceki çalışmalar zemin hazırladığı gibi hadis tasnifi onlardan sonra da devam etmiştir İlmî çevrelerde büyük bir kabul gören Kütüb-i Sitte ile ilgili çok sayıda ve hacimli çalışmalar yapılmıştır Bunların büyük bir kısmı bu kitapların şerhi (açıklaması) ravilerinin durumları cem (mükerrerleri çıkararak birlikte rivayet ettikleri hadisleri bir araya toplama) ile ilgilidir Kütüb-i Sitte hadislerini bir araya toplayıcı çalışmalardan biri Beğavî'nin (H516) Mesâbîhu's-Sünne'sidir Hadisleri senedlerini hazfederek kitabına alan Beğavî eserini Sünen tarzında tasnif etmiş Kütüb-i Sitte ve Dârimî'nin Sünen'inde bulunan hadisleri 4434 hadiste toplamıştır Bu konuda yapılan önemli bir çalışma da İbnu'l-Esîr'in (H606) Câmiu'l-Usûl li Ehâdisi'r-Rasûl isimli eseridir İbnu'l-Esîr İbn Mâce hariç Kütüb-i Sitte ile Muvatta'da bulunan hadisleri-mükerrerlerini çıkararak- alfabetik tarzda tertib ettiği kitaplar ve onların alt başlıkları olan bablar halinde tasnif etmiştir 9523 hadis bulunan bu eser Kütüb-i Sitte adıyla Türkçeye tercüme edilmiştir Kütüb-i Sitte'yi oluşturan kitaplar ve özellikleri: 1 Buhârî ve el-Câmiu's-Sahîh'i: Ebu Abdullah Muhammed b İsmail el-Buhârî (H 194-256/M810-870) 40 yıl süren ilmî seyahatler esnasında toplamış olduğu engin hadis malzemesini 16 yılda tasnif ederek "el-Câmiu's Sahîhu'l-Müsnedü'l-Muhtasar min Umûri Rasûlillahi (sas) ve Sünenihi ve Eyyâmih" adlı eserini yazmıştır Hocası İshak b Rahuye'nin "Rasûlüllah'ın sahih hadislerini muhtasar bir kitapta toplasanız" tavsiyesiyle hareket eden Buhârî 600000 hadis arasında seçtiği 7275 hadisi 97 kitap ve 3400 den fazla bab'a (alt bölüm) yerleştirmiş konuları geldikçe aynı hadisi bir kaç yerde daha tekrar etmiştir Bu nedenle mükerrerler dışındaki toplam hadis sayısı 3-4 bin civarına inmektedir Buhârî tercüme denilen bab başlıklarında konuyla ilgili âyet ve hadislerden iktibaslar yapar âlimlerin ve bazan kendisinin görüşlerine yer verir direkt veya endirekt yollarla tercihlerini ihsas ettirir Tercemelerde verdiği hadis ve haberlerin çoğu muallak (senedsiz veya eksik senedli)tır Daha önceki hadis mecmualarında pek görülmeyen bu usul Buhâri'ye hastır Bu nedenle "Buhârî'nin fıkhı tercemelerindedir" sözü yaygınlaşmıştır (Yekünü 1341 olan bu tür) muallak hadisler Buhârî'nin kitabına verdiği isimden de anlaşılacağı gibi sahih hadislerin dışındadır Tercümelerde Buhârî'nin verdiği bilgiler hadislerin ihtiva ettiği fıkhı malumatı kavramada çok faydalıdır Bütün âlimlerin ittifakıyla hadis mecmualarının ensahihi kabul edilen el-Câmiu's-Sahîh türkçeye de tercüme edilmiş mükerrerlerinin çıkarıldığı Tecrid'i de tercüme ve şerhiyle Diyanet İşleri Başkanlığınca basılmıştır 2 Müslim'in el-Câmiu's-Sahîh'i: Ebu'l-Hüseyn Müslim b Haccâc (H202-261) 300000 hadis arasından seçerek tasnif ettiği kitabına "el-Camiu'l-Müsnedü's-Sahîh" ismini vermiş mukaddimede tasnif metodunu açıklamıştır Buhârî'nin yaptığı gibi bab başlıklarında bilgi vermemiş hatta bab başlığı dahi tanzim etmemiş sadece "bab" demekle yetinmiştir Bugün eldeki Müslim nüshalarında bulunan bab başlıkları eseri şerheden İmam Nevevî'ye aittir Müslim kitabına mevkuf ve maktu hadisleri almamış muallaklara ise çok az yer vermiş hadisleri konularına göre bölmemiş hadisi en çok ilgili olduğu yerde nakletmiş metin ve sened olarak benzerlerini bir arada ve kısaltarak tekrar etmiştir Bu yönüyle Müslim Buhârî'den daha derli topludur Bu ve benzeri özelliklerinden dolayı bazı âlimler (mesela Mağribliler) Müslim'i Buhâri'ye tercih etmişlerdir Müslim'in Câmi'i 54 kitap 1322 bab mükerrerler dışında 3033 hadis ihtiva etmektedir Kadı İyaz ve İmam Nevevî başta olmak üzere pek çok âlim Müslim'i şerhetmiştir Müslim sade metin ve şerhli olarak türkçeye tercüme edilmiştir 3 Tirmizi'nin Câmi'i: Ebu İsa Muhammed b İsa et-Tirmizi'nin (H: 209-279) Cami'i es sünen ismiyle de maruftur Devrin âlimlerinin tetkikine sunuları ve takdir edilen Sünen-i Tirmizi 46 kitap 2496 bab ve 4000 hadis ihtiva etmektedir Hadisçilik açısından Müslim'e fıkhu'l-hadis (hadislerde bulunan çeşitli hükümler) yönünden de Buhârî'ye ait özellikleri onlara yakın ölçüde kitabında toplayan Tirmizi bab başlığı altında hadisleri sıraladıktan sonra şu işlemleri yapar; hadisin sıhhat durumunu (sahih hasen zayıf hasen-sahih garib) ravilerin durumunu varsa seneddeki illetleri hadisin diğer tariklerini sahabilerin o konudaki başka rivayetlerini bu hadislerle ulemânın nasıl amel ettiğini ittifak ve ihtilaflarını açıklar Hadislerden istifade için çok faydalı olan bu açıklamalar onları amel edilebilir hale getirir Tirmizi üzerine de pek çok şerh yazılmış ve eser türkçeye tercüme edilmiştir 4 Ebu Davud'un Sünen'i: Ebu Davud Süleyman b Eş'as es-Sicistânî'nin (H: 202-275) kitabı ahkâmla ilgili hadislerin tasnif edildiği Sünen türünün en güzel örneğidir Kitabına 400000 hadis arasından seçtiği 4000 hadisi aldığını bunların da dört hadiste özetlenebileceğini belirten Ebu Davud; sahih hasen leyyin ve amel edilebilir derecedeki zayıf hadisleri Sünen'ine aldığını söyler Kitabında zayıf hadislerin mevcudiyetini kabul eden Ebu Davud muhaddislerin ittifakla terkettikleri herhangi bir hadisi Sünen'ine almamıştır 40 kitaptan oluşan Sünen'e pek çok şerh yazılmış eser türkçeye de tercüme edilmiştir 5 Nesâî'nin Sünen'i: Ebu Abdurrahman Ahmed b Şuayb en-Nesâî (H: 215-303) sahih ve zayıf hadislerden derlediği es-Sünenü'l-Kübrâ'sını istek üzerine sadece sahih hadisleri almak üzere ihtisar etti ve bu yeni eserine el-Müctebâ adını verdi Kütüb-i Sitte içinde Nesâî denince işte bu Müctebâ kasdedilir Sünenler içinde en az zayıf hadis ve cerhedilmiş ravisi olan mücteba Sahihayn'dan sonra üçüncü kitap olarak kabul edilir Nesâî hadisler arasındaki çok küçük rivayet farklarını dahi göstermiş ve rical tenkidinde büyük bir hassasiyet göstermiştir 51 kitap ve yaklabıh 2400 babtan oluşan Müctebâ türkçeye çevrilmiştir 6 İbn Mâce'nin Sunen Ebu Abdullah Muhammed b Yezıd el-Kazvînî'nin (H: 209-273) Sünen'i 37 kitap 1515 bab ve 4341 hadis ihtiva eder Bu hadislerin büyük bir çoğunluğu diğer beş kitapta (usûli hamse) mevcuttur veya sahih ve hasen durumundadır ibn Mâce'deki hadislerin 613 ünün isnadı zayıf 99 unun isnadı ise yok hükmünde veya münker ya da yalanlanmıştır Bilhassa şahıs kabile ve şehirlerin faziletleriyle ilgili hadislerin çoğunun uydurma olduğu söylenmiştir Ancak VI asırdan sonra Kütüb-i Sitte'nin altıncı kitabı olarak kabul edilen İbn Mâce tertibi tekrardan uzak ve kısa olusu ile oldukça değerlidir Muhammed Fuad Abdülbâkı tahkikiyle yapılan baskı pek çok ilmî kolaylıklar sağlamış eserdeki zayıf yönlere işaret edilmiştir Bu baskı esas alınarak Sünen şerhi de yapılmak suretiyle türkçeye çevrilmiştir