Epik Tiyatronun Türk Tiyatrosunda Yorumlanışı

**Prof. Dr. Sinsi** · 06-21-2012

3- YABANCILAŞTIRMA TİYATROSU’NUN YERLİ YAZARLAR ÜZERİNE ETKİSİ

VASIF ÖNGÖREN - HALDUN TANER

1960’lardan bu yana yerli oyun yazarlarımızın da dramatik tiyatro
anlayışının dar sınırlarını aşan yeni yeni arayışlara yöneldiklerini
görüyoruz

Bu bağlamda ülkemizde gösterilen ilk epik tiyatro denemeleri
olarak Vasıf Öngören’in 60’lı yıllarda büyük bir başarıya ulaşan “Asiye
Nasıl Kurtulur”u ve Haldun Taner’in yurt içinde ve dışında defalarca
sahnelenen “Keşanlı Ali Destanı” üzerinde durmak istiyorum

“Asiye Nasıl Kurtulur?”da kadının sömürülmesi sorunu koşullar gereği ******
olan genç bir kızın yaşamından alınan kesitlerle irdelenir

Asiye’nin
çocukluğu, öğrenciliği, fabrikadaki yaşamı, işten çıkarılışı, sokağa düşüşü
vb

türü olaylar bir zincirin halkaları gibi ufak ufak sahnelerle
verilmiştir

Her sahne üzerinde ayrıntılı bir tartışmayı içeren ara
sahnelerinde anlatıcıya “Fuhuşla Mücadele Derneği”nden bir kadının
konuşmalarını izleriz

Kadının Asiye’yi kurtarmak için getirdiği her öneri
bir sonraki sahnede denenir, ne var ki hiçbiri Asiye’ye yardımcı olmaz,
tersine onun giderek daha büyük bir çıkmaza düşmesine neden olur

Gerçi
oyunun sonunda Asiye kurtulur, kurtulur ama pahalıya mal olan bir
kurtuluştur bu

Çünkü insana insanca yaşama hakkının tanınmadığı bir
düzende, iki seçenek kalmıştır; ya sömürmek ya da sömürülmek

Asiye de
kurtuluşunun bedelini yeni Asiyeler yetiştirerek ödeyecektir

Oyunun kuşkusuz en ilginç tipi, Asiye’nin kurtuluşu için çeşitli öneriler
getiren dernekçi kadındır

Denenen öneriler Asiye’nin okuması, nişanlanıp
evlenmesi, kendisini seven ona sahip çıkacak birini bulması, doğru dürüst
bir iş tutması vb

aslında izleyicinin de düşünebileceği mantıksal çözüm
yollarıdır

Ne var ki hiçbirinin başarıya ulaşamaması, olayları bir dış
gözlemci olarak kadınla birlikte düşünüp değerlendiren izleyiciyi giderek
bir özeleştiriye yöneltir

Böylece izleyici önerilen çözüm yollarının sınıf
savaşımı bilincinden yoksun olan bir kişinin getirdiği yüzeysel öneriler
olduğunu yavaş yavaş algılayarak, tek kurtuluşun insanın insanı
sömürmeyeceği yeni bir düzenin kurulmasına bağlı olduğunun bilincine varır

Konunun ele alınışında, yoğruluşunda ve kurgusunda Brecht’in etkisinin
yoğunlukta duyulduğu bu oyunun çağdaş tiyatro anlayışına katkıda bulunan
özgün bir yapıt olduğu söylenebilir mi? Bu soruyu yanıtlayabilmek için, üç
temel nokta üzerinde durmak gerekiyor: l

Temel olay örgüsüyle tartışma
sahnelerinden oluşan oyunun kurgusu, 2

Oyun kişilerinin işlenişi, 3

Oyun
dilinin kullanımı

l

Asiye’nin yaşamının çeşitli aşamalarını gösteren tek tek sahnelere
tartışma sahnelerinden bağımsız olarak baktığımızda, oyunun benzetmeciliğe
dayanan dramatik tiyatro geleneğini sürdürdüğünü görürüz

O kadar ki
tartışma sahnelerini oyundan çıkardığımızda, geriye rastlantısal olaylardan
doğalcı düzeyde gelişen diyaloglara değin basit bir Yeşilçam senaryosu
kalmaktadır

Bu bakımdan tartışma sahnelerinin temel olay örgüsüyle
bütünleşemeyen eklenti sahneler olarak kaldığı söylenebilir

Başka bir
deyişle denenen çözüm yollarının Asiye’yi giderek daha büyük bir çıkmaza
sokmasının nedeni, toplumsal ortam ve koşullara değil, art arda sıralanmış
yapay bir olaylar dizisine bağlıdır

Bunlar piyasa edebiyatından tanıdığımız
bildik olaylardır: Asiye evlenemez, çünkü bir rastlantı sonucu bir sokak
kadının kızı olduğu öğrenilir, sevdiği adam Asiye’yi kurtaramaz, çünkü
kaderin ya da rastlantının cilvesine bakın ki evlidir

Asiye fabrikada
tutunamaz, çünkü orada çalışanlardan biri ona sarkıntılık eder vb

Asiye’nin
kurtuluşu gene rastlantıya bağlıdır, beklenilmedik bir olay sonucu eline
büyük bir para geçer

Olay örgüsünün bu denli çok rastlantılarla dokunmuş
olması, oyunun sosyal eleştirel boyutunu doğal olarak kısıtlamaktadır

Öngören, belki de oyundaki bu temel aksaklığı bir dereceye kadar
giderebilmek için oyunun öğretici yanını vurgulamak gereksinimi duymuştur

Bu bağlamda ara sahnelerinde kadınla birlikte tartışmayı sürdüren, sorular
soran anlatıcıya büyük bir görev düşer

Anlatıcı olayları dışardan
değerlendiren bir kişi olarak yazarın görüşlerini dile getirir

2

Oyun kişileri sömüren sömürülen çerçevesi içinde gelişen tek boyutlu
kalıplaşmış tiplerden oluşurlar

Örneğin Asiye’nin annesi kızını ortada
bırakır, fabrika müdürü Asiye’yi gözünü kırpmadan işinden kovar, mezeci
Asiye’nin kötü yola düşmesine neden olur, vb

Bu tipleri belirleyen tek
ölçüt çıkar ve kârdır, bu nedenle hiçbir çelişki yaşamazlar

Aynı şekilde
oyunun baş kişisi Asiye’nin de çelişkisiz düz bir kişiliği vardır

Koşullar
ya da rastlantılar sonucu kötü yola düşer, gene rastlantılar sonucu
kurtulur

Olaylar onu bir kişilik çatışmasına sürüklemez

Sömürülmeme
yolunda verdiği savaşım (denenen önerileri savaşım olarak
nitelendirebilirsek) başarısızlıkla sonuçlandığına göre tek çözüm yolu
kalmıştır: Sömürme

Böylece oyunun sonunda Asiye’nin sömürülen rolünden
sömüren rolüne geçişine tanık oluruz

Öngören’in hiçbir esnekliği olmayan, donmuş, tek düze kişilerini Brecht’in
oyun kişileriyle, örneğin “Sezuan’ın İyi İnsanı”ndaki tiplerle
karşılaştırdığımızda, aradaki ayırım somut biçimde ortaya çıkmaktadır

İyi
İnsan Shente sömürüye dayanan bir düzende yok olmamak için, zaman zaman kötü
olmak, başka bir deyişle düzenin kurallarına göre oynamak zorundadır

Shente’nin içine düştüğü bu ikilem ve kişilik bölünmesiyle insanın böyle bir
düzende sömürülmesinin kaçınılmaz olduğunu gösterir Brecht

Aynı şekilde
oyundaki öteki tipler de Asiye gibi tek boyutlu değildir

Örneğin Shente’nin
nişanlısı uçucu Sun kötü değildir, yoksulluğu ve işsiz kalması onu
ikiyüzlülüğe zorlar vb

3

Brecht’in oyunlarında dil iletilmek istenen düşüncenin hizmetinde gelişen
bir yabancılaştırma etkisi işlevi taşır

Yaratıcılığa türlü olanaklar
tanıyan bir malzemedir dil

“Sezuan’ın İyi İnsanı’’nda oyuncular yer yer
rollerinin gerektirdiği anlatım ve konuşma üslûbunun dışına çıkarak doğrudan
izleyiciye seslenirler, gösterilenler üzerinde görüşlerini belirtir,
yorumlar yaparlar

Konuşmalar kimi kez sahnede gördüklerimizle çelişerek
izleyiciyi uyarıcı bir düzeyde gelişir

Örneğin 8

sahnede Bayan Wang oğlunu
övüp onun bilgeliğinden söz ederken, sahnede Wang’ın sinsice ve bencil
davranışını izleriz

Öngören’de ise oyun kişileri nasıl benzetmeci tiyatro geleneğinin içinde
tekdüze bir biçimde belirlenmişlerse, türlü yerel motifler, sövgüler,
kabadayı ağzıyla vb

doğacı bir düzeyde gelişen diyaloglar da aynı derecede
sınırlandırılmıştır

Kıssadan hisse doğrultusunda bir genellemeye giderek,
oyunu düşünsel boyutu kazandırmaya çalışılan şarkılarda bile hiçbir anlatım
değişikliği yoktur

Doğacı anlayış burada da sürdürür etkisini

Sömürü
düzenin korkunçluğunu kışkırtıcı bir dille vurgulayan final şarkısı buna
tipik bir örnek verir

“

Asiye: Ben de kurtuldum işte
ben de öğrendim artık
insanların neden birbirlerini yediklerini
düşenlere neden tekme vurmak gerektiğini
acımanın neden aptallık olduğunu
ve yığınların
neden süründüklerini - kimlerin süründüklerini
biliyorum artık

Bu düzende yaşamanın sırrı: Yoksulları
kader deyin uyutun
Uyananı para verin susturun
Susmayanı zora koyun çektirin
Böyle gelmiş böyle gitsin sürdürün
Davrananı yokedin-direneni gebertin
Ezin, vurun öldürün
Devam etsin bu hayat “

Sonuçta bu oyunda tiplerin işlenişinden oyunun diline değin, benzetmeci
tiyatro anlayışının tüm özelliklerini görürüz

Tartışma sahneleri ve
şarkılar bu bağlamda gereksiz bir eklenti gibi kalmakta, başka bir deyişle
oyunu düşünsel bir boyuta oturtamamaktadır

Vasıf Öngören’in Brecht’in tiyatrosuna özgü bazı biçimsel özellikleri olduğu
gibi alıp benzetmeci tiyatro geleneğiyle bütünleştirmeye çalıştığını
görüyoruz

Buna karşılık Haldun Taner benzetmecilik geleneğinden uzaklaşarak
bize özgü bir yabancılaştırma tiyatrosu kurmanın yollarını arıyor

Bu
bağlamda halk tiyatrosu geleneğinden uzak, Doğu tiyatrosuna değin çeşitli
kültür ve geleneklerden kaynak olarak yararlanan B

Brecht’i yol gösterici
olarak görüyor

1965’te kaleme aldığı “Keşanlı Ali Destanı” kendi tiyatro
geleneğimizle verimli bir hesaplaşmanın ürünüdür

Geleneklerden kaynak olarak yararlanma, onları çağdaş bir anlayışla yoğurma,
biçimlendirme anlamına geliyor: Taner de bu yapıtında halk tiyatrosunun
göstermeci özelliklerinden özellikle gülmece, taşlama ve türlü söz
oyunlarından oluşan geniş kapsamlı bir güldürü anlayışından yola çıkarak,
çok güncel, çok çarpıcı bir sorunu gündeme getiriyor: Otoriteye bağımlılık

Bir gecekondu ortamının kapalılığı içinde kendilerine bir kahraman miti
yaratan insanlar bizim halkımızı simgeler

Gerçekleri göremeyen ya da görmek
istemeyen kurtuluşu boş düşlerde arayan halkımızı

Oyundaki yan temalar,
Yusuf ile Zilha’nın aşkı, gecekondu ortamıyla zengin kesimin
karşılaştırılması, bürokrasi, rüşvet, hile, dolandırıcılık temeli üzerine
kurulmuş çarpık bir politik çarkın gösterilmesi, bireysellik bilincinin
gelişmemiş olduğu bu kurak ortamın göstergeleridir

Oyunun başında Ortaoyununda olduğu gibi kendilerini müzik eşliğinde
izleyicilere tanıtan oyun kişileri, karikatürleştirilmiş, kurmaca
figürlerdir

Değişik sosyal kesimlerden gelen kişilerin aralarındaki
iletişim kopukluğu gene Ortaoyunundan alınmış türlü tekerlemeler ve söz
oyunlarıyla verilir

Halk tiyatrosuna özgü olan bu özellikler çağdaş
tiyatroyu belirleyen türlü yabancılaştırma etkileriyle, örneğin bir sonraki
sahnenin özetini veren ve yazarın bu sahneye ilişkin yorumunu içeren
düşüncelerini içeren koro ve oyun oynama olgusunu vurgulayan bir dekorla
bütünleştirilmiştir

Haldun Taner’in bu yapıtının çağdaş tiyatro anlayışı doğrultusunda özgün bir
örnek verdiği tartışma ***ürmemekle birlikte oldukça dağınık bir oyun olduğu
da yadsınamaz

Çünkü oyuna temelini veren ana tema, kahramanlık miti bütün
içinde dağılmaktadır

Bunun da nedeni Taner’in göstermeci tiyatro
geleneğinden, özellikle halk gülmecesinden yararlanırken, yer yer ana
temadan kopması ve ayrıntıya saplanmasıdır

Başka bir deyişle Taner
gülmeceyi iletmek istediği düşünceyi, yani burada kahramanlık mitini
aydınlatmaya yarayan bir yabancılaştırma etkisinden çok, tıpkı Ortaoyununda
olduğu gibi değişik sosyal kesintilerden gelen insanların yaşamlarını
canlandıran bir atmosfer yaratmak amacıyla kullanılıyor

Böylece kahramanlık
teması düşünsel düzeye tam olarak aktarılamadığından çarpıcılığını yitiriyor
ve oyunun bütünü içinde bir ayrıntı olarak kalıyor

Bu bakımdan Taner’in
geleneğe yaklaşımının eksik kaldığını ve “Keşanlı Ali Destanı”nın tüm
çarpıcılığına karşın bitmemiş bir oyun izlenimini uyandırdığını
söyleyebiliriz

Verdiğim örnekler yabancılaştırma tiyatrosunun bizde tam anlaşılamamış
olduğunu gösteriyor

Benzetmeci tiyatro anlayışının getirdiği
koşullandırmadan kurtulamama ya da geleneklerle hesaplaşmanın yetersiz
kalması bunun başlıca nedenleri

Ne var ki Öngören’in yapıtı öykünmecilik
düzeyini aşamazken, Haldun Taner’in geleneklerden yararlanma doğrultusunda
attığı adım yol gösterici bir nitelik taşıyor

Bu yolda atılan her yeni
adımın oyun yazarlarımızı üretkenliğe yönlendirebileceğine inanıyorum

06-21-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Epik Tiyatronun Türk Tiyatrosunda Yorumlanışı 3- YABANCILAŞTIRMA TİYATROSU’NUN YERLİ YAZARLAR ÜZERİNE ETKİSİ VASIF ÖNGÖREN - HALDUN TANER 1960’lardan bu yana yerli oyun yazarlarımızın da dramatik tiyatro anlayışının dar sınırlarını aşan yeni yeni arayışlara yöneldiklerini görüyoruz Bu bağlamda ülkemizde gösterilen ilk epik tiyatro denemeleri olarak Vasıf Öngören’in 60’lı yıllarda büyük bir başarıya ulaşan “Asiye Nasıl Kurtulur”u ve Haldun Taner’in yurt içinde ve dışında defalarca sahnelenen “Keşanlı Ali Destanı” üzerinde durmak istiyorum “Asiye Nasıl Kurtulur?”da kadının sömürülmesi sorunu koşullar gereği **** olan genç bir kızın yaşamından alınan kesitlerle irdelenir Asiye’nin çocukluğu, öğrenciliği, fabrikadaki yaşamı, işten çıkarılışı, sokağa düşüşü vb türü olaylar bir zincirin halkaları gibi ufak ufak sahnelerle verilmiştir Her sahne üzerinde ayrıntılı bir tartışmayı içeren ara sahnelerinde anlatıcıya “Fuhuşla Mücadele Derneği”nden bir kadının konuşmalarını izleriz Kadının Asiye’yi kurtarmak için getirdiği her öneri bir sonraki sahnede denenir, ne var ki hiçbiri Asiye’ye yardımcı olmaz, tersine onun giderek daha büyük bir çıkmaza düşmesine neden olur Gerçi oyunun sonunda Asiye kurtulur, kurtulur ama pahalıya mal olan bir kurtuluştur bu Çünkü insana insanca yaşama hakkının tanınmadığı bir düzende, iki seçenek kalmıştır; ya sömürmek ya da sömürülmek Asiye de kurtuluşunun bedelini yeni Asiyeler yetiştirerek ödeyecektir Oyunun kuşkusuz en ilginç tipi, Asiye’nin kurtuluşu için çeşitli öneriler getiren dernekçi kadındır Denenen öneriler Asiye’nin okuması, nişanlanıp evlenmesi, kendisini seven ona sahip çıkacak birini bulması, doğru dürüst bir iş tutması vb aslında izleyicinin de düşünebileceği mantıksal çözüm yollarıdır Ne var ki hiçbirinin başarıya ulaşamaması, olayları bir dış gözlemci olarak kadınla birlikte düşünüp değerlendiren izleyiciyi giderek bir özeleştiriye yöneltir Böylece izleyici önerilen çözüm yollarının sınıf savaşımı bilincinden yoksun olan bir kişinin getirdiği yüzeysel öneriler olduğunu yavaş yavaş algılayarak, tek kurtuluşun insanın insanı sömürmeyeceği yeni bir düzenin kurulmasına bağlı olduğunun bilincine varır Konunun ele alınışında, yoğruluşunda ve kurgusunda Brecht’in etkisinin yoğunlukta duyulduğu bu oyunun çağdaş tiyatro anlayışına katkıda bulunan özgün bir yapıt olduğu söylenebilir mi? Bu soruyu yanıtlayabilmek için, üç temel nokta üzerinde durmak gerekiyor: l Temel olay örgüsüyle tartışma sahnelerinden oluşan oyunun kurgusu, 2 Oyun kişilerinin işlenişi, 3 Oyun dilinin kullanımı l Asiye’nin yaşamının çeşitli aşamalarını gösteren tek tek sahnelere tartışma sahnelerinden bağımsız olarak baktığımızda, oyunun benzetmeciliğe dayanan dramatik tiyatro geleneğini sürdürdüğünü görürüz O kadar ki tartışma sahnelerini oyundan çıkardığımızda, geriye rastlantısal olaylardan doğalcı düzeyde gelişen diyaloglara değin basit bir Yeşilçam senaryosu kalmaktadır Bu bakımdan tartışma sahnelerinin temel olay örgüsüyle bütünleşemeyen eklenti sahneler olarak kaldığı söylenebilir Başka bir deyişle denenen çözüm yollarının Asiye’yi giderek daha büyük bir çıkmaza sokmasının nedeni, toplumsal ortam ve koşullara değil, art arda sıralanmış yapay bir olaylar dizisine bağlıdır Bunlar piyasa edebiyatından tanıdığımız bildik olaylardır: Asiye evlenemez, çünkü bir rastlantı sonucu bir sokak kadının kızı olduğu öğrenilir, sevdiği adam Asiye’yi kurtaramaz, çünkü kaderin ya da rastlantının cilvesine bakın ki evlidir Asiye fabrikada tutunamaz, çünkü orada çalışanlardan biri ona sarkıntılık eder vb Asiye’nin kurtuluşu gene rastlantıya bağlıdır, beklenilmedik bir olay sonucu eline büyük bir para geçer Olay örgüsünün bu denli çok rastlantılarla dokunmuş olması, oyunun sosyal eleştirel boyutunu doğal olarak kısıtlamaktadır Öngören, belki de oyundaki bu temel aksaklığı bir dereceye kadar giderebilmek için oyunun öğretici yanını vurgulamak gereksinimi duymuştur Bu bağlamda ara sahnelerinde kadınla birlikte tartışmayı sürdüren, sorular soran anlatıcıya büyük bir görev düşer Anlatıcı olayları dışardan değerlendiren bir kişi olarak yazarın görüşlerini dile getirir 2 Oyun kişileri sömüren sömürülen çerçevesi içinde gelişen tek boyutlu kalıplaşmış tiplerden oluşurlar Örneğin Asiye’nin annesi kızını ortada bırakır, fabrika müdürü Asiye’yi gözünü kırpmadan işinden kovar, mezeci Asiye’nin kötü yola düşmesine neden olur, vb Bu tipleri belirleyen tek ölçüt çıkar ve kârdır, bu nedenle hiçbir çelişki yaşamazlar Aynı şekilde oyunun baş kişisi Asiye’nin de çelişkisiz düz bir kişiliği vardır Koşullar ya da rastlantılar sonucu kötü yola düşer, gene rastlantılar sonucu kurtulur Olaylar onu bir kişilik çatışmasına sürüklemez Sömürülmeme yolunda verdiği savaşım (denenen önerileri savaşım olarak nitelendirebilirsek) başarısızlıkla sonuçlandığına göre tek çözüm yolu kalmıştır: Sömürme Böylece oyunun sonunda Asiye’nin sömürülen rolünden sömüren rolüne geçişine tanık oluruz Öngören’in hiçbir esnekliği olmayan, donmuş, tek düze kişilerini Brecht’in oyun kişileriyle, örneğin “Sezuan’ın İyi İnsanı”ndaki tiplerle karşılaştırdığımızda, aradaki ayırım somut biçimde ortaya çıkmaktadır İyi İnsan Shente sömürüye dayanan bir düzende yok olmamak için, zaman zaman kötü olmak, başka bir deyişle düzenin kurallarına göre oynamak zorundadır Shente’nin içine düştüğü bu ikilem ve kişilik bölünmesiyle insanın böyle bir düzende sömürülmesinin kaçınılmaz olduğunu gösterir Brecht Aynı şekilde oyundaki öteki tipler de Asiye gibi tek boyutlu değildir Örneğin Shente’nin nişanlısı uçucu Sun kötü değildir, yoksulluğu ve işsiz kalması onu ikiyüzlülüğe zorlar vb 3 Brecht’in oyunlarında dil iletilmek istenen düşüncenin hizmetinde gelişen bir yabancılaştırma etkisi işlevi taşır Yaratıcılığa türlü olanaklar tanıyan bir malzemedir dil “Sezuan’ın İyi İnsanı’’nda oyuncular yer yer rollerinin gerektirdiği anlatım ve konuşma üslûbunun dışına çıkarak doğrudan izleyiciye seslenirler, gösterilenler üzerinde görüşlerini belirtir, yorumlar yaparlar Konuşmalar kimi kez sahnede gördüklerimizle çelişerek izleyiciyi uyarıcı bir düzeyde gelişir Örneğin 8 sahnede Bayan Wang oğlunu övüp onun bilgeliğinden söz ederken, sahnede Wang’ın sinsice ve bencil davranışını izleriz Öngören’de ise oyun kişileri nasıl benzetmeci tiyatro geleneğinin içinde tekdüze bir biçimde belirlenmişlerse, türlü yerel motifler, sövgüler, kabadayı ağzıyla vb doğacı bir düzeyde gelişen diyaloglar da aynı derecede sınırlandırılmıştır Kıssadan hisse doğrultusunda bir genellemeye giderek, oyunu düşünsel boyutu kazandırmaya çalışılan şarkılarda bile hiçbir anlatım değişikliği yoktur Doğacı anlayış burada da sürdürür etkisini Sömürü düzenin korkunçluğunu kışkırtıcı bir dille vurgulayan final şarkısı buna tipik bir örnek verir “ Asiye: Ben de kurtuldum işte ben de öğrendim artık insanların neden birbirlerini yediklerini düşenlere neden tekme vurmak gerektiğini acımanın neden aptallık olduğunu ve yığınların neden süründüklerini - kimlerin süründüklerini biliyorum artık Bu düzende yaşamanın sırrı: Yoksulları kader deyin uyutun Uyananı para verin susturun Susmayanı zora koyun çektirin Böyle gelmiş böyle gitsin sürdürün Davrananı yokedin-direneni gebertin Ezin, vurun öldürün Devam etsin bu hayat “ Sonuçta bu oyunda tiplerin işlenişinden oyunun diline değin, benzetmeci tiyatro anlayışının tüm özelliklerini görürüz Tartışma sahneleri ve şarkılar bu bağlamda gereksiz bir eklenti gibi kalmakta, başka bir deyişle oyunu düşünsel bir boyuta oturtamamaktadır Vasıf Öngören’in Brecht’in tiyatrosuna özgü bazı biçimsel özellikleri olduğu gibi alıp benzetmeci tiyatro geleneğiyle bütünleştirmeye çalıştığını görüyoruz Buna karşılık Haldun Taner benzetmecilik geleneğinden uzaklaşarak bize özgü bir yabancılaştırma tiyatrosu kurmanın yollarını arıyor Bu bağlamda halk tiyatrosu geleneğinden uzak, Doğu tiyatrosuna değin çeşitli kültür ve geleneklerden kaynak olarak yararlanan B Brecht’i yol gösterici olarak görüyor 1965’te kaleme aldığı “Keşanlı Ali Destanı” kendi tiyatro geleneğimizle verimli bir hesaplaşmanın ürünüdür Geleneklerden kaynak olarak yararlanma, onları çağdaş bir anlayışla yoğurma, biçimlendirme anlamına geliyor: Taner de bu yapıtında halk tiyatrosunun göstermeci özelliklerinden özellikle gülmece, taşlama ve türlü söz oyunlarından oluşan geniş kapsamlı bir güldürü anlayışından yola çıkarak, çok güncel, çok çarpıcı bir sorunu gündeme getiriyor: Otoriteye bağımlılık Bir gecekondu ortamının kapalılığı içinde kendilerine bir kahraman miti yaratan insanlar bizim halkımızı simgeler Gerçekleri göremeyen ya da görmek istemeyen kurtuluşu boş düşlerde arayan halkımızı Oyundaki yan temalar, Yusuf ile Zilha’nın aşkı, gecekondu ortamıyla zengin kesimin karşılaştırılması, bürokrasi, rüşvet, hile, dolandırıcılık temeli üzerine kurulmuş çarpık bir politik çarkın gösterilmesi, bireysellik bilincinin gelişmemiş olduğu bu kurak ortamın göstergeleridir Oyunun başında Ortaoyununda olduğu gibi kendilerini müzik eşliğinde izleyicilere tanıtan oyun kişileri, karikatürleştirilmiş, kurmaca figürlerdir Değişik sosyal kesimlerden gelen kişilerin aralarındaki iletişim kopukluğu gene Ortaoyunundan alınmış türlü tekerlemeler ve söz oyunlarıyla verilir Halk tiyatrosuna özgü olan bu özellikler çağdaş tiyatroyu belirleyen türlü yabancılaştırma etkileriyle, örneğin bir sonraki sahnenin özetini veren ve yazarın bu sahneye ilişkin yorumunu içeren düşüncelerini içeren koro ve oyun oynama olgusunu vurgulayan bir dekorla bütünleştirilmiştir Haldun Taner’in bu yapıtının çağdaş tiyatro anlayışı doğrultusunda özgün bir örnek verdiği tartışma *ürmemekle birlikte oldukça dağınık bir oyun olduğu da yadsınamaz Çünkü oyuna temelini veren ana tema, kahramanlık miti bütün içinde dağılmaktadır Bunun da nedeni Taner’in göstermeci tiyatro geleneğinden, özellikle halk gülmecesinden yararlanırken, yer yer ana temadan kopması ve ayrıntıya saplanmasıdır Başka bir deyişle Taner gülmeceyi iletmek istediği düşünceyi, yani burada kahramanlık mitini aydınlatmaya yarayan bir yabancılaştırma etkisinden çok, tıpkı Ortaoyununda olduğu gibi değişik sosyal kesintilerden gelen insanların yaşamlarını canlandıran bir atmosfer yaratmak amacıyla kullanılıyor Böylece kahramanlık teması düşünsel düzeye tam olarak aktarılamadığından çarpıcılığını yitiriyor ve oyunun bütünü içinde bir ayrıntı olarak kalıyor Bu bakımdan Taner’in geleneğe yaklaşımının eksik kaldığını ve “Keşanlı Ali Destanı”nın tüm çarpıcılığına karşın bitmemiş bir oyun izlenimini uyandırdığını söyleyebiliriz Verdiğim örnekler yabancılaştırma tiyatrosunun bizde tam anlaşılamamış olduğunu gösteriyor Benzetmeci tiyatro anlayışının getirdiği koşullandırmadan kurtulamama ya da geleneklerle hesaplaşmanın yetersiz kalması bunun başlıca nedenleri Ne var ki Öngören’in yapıtı öykünmecilik düzeyini aşamazken, Haldun Taner’in geleneklerden yararlanma doğrultusunda attığı adım yol gösterici bir nitelik taşıyor Bu yolda atılan her yeni adımın oyun yazarlarımızı üretkenliğe yönlendirebileceğine inanıyorum