|
Prof. Dr. Sinsi
|
Söyleyiş(Sohbet) Bozuklukları-(Yayın Kanallarında)3
2 2 Uzun iken kısa söylenen heceler
Başka dillerden alınma kelimelerde bulunan uzunluklar Türkçede bazen kısaltılmış, bazen uzun olarak korunmuştur Bu tür kelimelerde ölçünlü (standart) Türkçenin tasarrufu esastır Alındığı dilde uzun diye Türkçenin kısalttığı ünlüler uzun söylenemeyeceği gibi, “Türkçede uzun ünlü yoktur” gerekçesiyle de uzunluklar kısaltılamaz Ölçünlü dilde uzun olduğu hâlde bilgisizlikten, dikkatsizlikten veya ağız özelliklerinden kaynaklanan yanlış kısaltmalar aşağıda gösterilmiştir Kelimelerin “doğrusu” gösterilirken kullanılan düzeltme işaretlerinin imlâda da var olduğu sanılmamalıdır Sadece telâffuzdaki uzunluğu belirtmek üzere i ve a üzerine düzeltme işareti (^) konulmuştur Diğer uzunluklar ise çizgiyle belirtilmiştir
“zalim” Kanal A, A Vitamini, 20061999
doğrusu: zâlim
“İptal edilmesi gerekecek” Kanal 7, Haber, 13051999, 1830
doğrusu: İptâlÈedilmesi
İptal’den sonra etmek, edilmek, olunmak fiilleri gelirse hece uzatılır ve sonraki kelimeye ulanır İptal ünlüyle başlayan bir ek alırsa a yine uzun söylenir: iptâli, iptâle Kelimeden sonra ünlü gelmez ve hece kapalı kalırsa -tal hecesi kısa söylenir
“hata” Kanal 7, Dünyadan Yansımalar, 01051999, 2000
doğrusu: hatâ
“Yanılma” anlamındaki bu kelimenin ikinci hecesi uzundur
“iftira etmek” Kanal 7, Kanal 7’de Sabah, 01051999, 0800
doğrusu: iftirâ
“Halit Narin” FLASH, Gün İçi Haber, 13071999, 1300
doğrusu: Hâlit
“Halihazır” Kanal A, Yorumlar ve Yankılar, 30061999, 2215
doğrusu: Hâlihazır
“Çidem” FLASH, Gün Ortası Haber, 14071999, 1300
doğrusu: ç mdem Yazılışı: Çiğdem
“Sabah gazetesinin yüksek rakımlı tepeleri seven yazarı Yavuz Donat, yazısında DYP’nin bittiğini belirterek seçimlerde büyük oy kaybına uğrayacağını ima etmişti” btv, Güncel, 02041999, 0054
doğrusu: râkımlı
“Patroitler bu sabahtan itibâren yerleştirilmeye başlandı” Hilâl Radyo, Haber, 21011999
doğrusu: mtibâren
“O, Türk edebiyatına kazandırdığı eserlerle nice renkler katmıştır okuyucularına” OLAY, Portreler, 10051999, 0922
doğrusu: edebiyâtına
Edebiyat kelimesinin son ünlüsü, alındığı dilde uzundur; Türkçede ise kısalmıştır Ancak bu tür kelimelerin çoğunda hece açık olduğu zaman uzunluk korunmuştur Dolayısıyla edebiyatı, edebiyata, edebiyatına gibi hecenin açık olduğu durumlarda -ya- uzun söylenmelidir
“Veliler bir baskı olarak nitelendirdikleri bu uygulamaya artık bir son verilmesini istediler” OLAY, Haber, 07051999, 2013
doğrusu: vel mler
“Veli” kelimesinin son ünlüsü uzun söylenmelidir Özel isim olarak kullanılışında kısa söyleyiş yerleşmiştir
“Dünyanın pek çok tarihi ve turistik yerini dolaşmış” OLAY, Portreler, 11051999, 0922
doğrusu: târihî
“Tarihî” kelimesinin sonundaki ünlü, nisbet î’sidir ve uzun söylenir
“Evet, görevler baki değildir, dediniz” TGRT, Başbaşa, 03101999, 1013
doğrusu: bâkî
“Akif’in deyişiyle şüheda fışkıracak toprağı sıksan, şüheda” STV, Kervan, 15051999, 1645
doğrusu: Âkif
“Sakin bir atış, fakat başarılı değil” STV, Spor, 15051999, 1849
doğrusu: sâkin
“Ne de olsa yanımda sportmen bir vali var” TGRT, Başbaşa, 03101999, 1009
doğrusu: vâli
“Gönül Kervanı sizlerin arzularına amadedir” Kanal A, Gönül Kervanı, 01071999
doğrusu: âmâdedir
“Leyla’dan Mecnun’dan beteriz ” STV, Klip Saati, 16051999, 0628
doğrusu: Leylâ
Leylâ sözünde lâ hecesi hem uzun hem de ince telâffuz edilmelidir
“Annemin de selamı, sevgisi var” Kanal 6, Yarışma, 15 07 1999, 1231
doğrusu: selâmı
“ bir taraftan da tatilyanın ışıl ışıl dünyasıyla tanışmanın mutluluğunu yaşıyor” Kanal 6, Haber, 04 07 1999, 0009
doğrusu: tâtilyanın
“İslâmın etrafındaki bir yumuşak İslâm oluşturmak fikri” Kanal 6, Strateji, 02 07 1999, 0008
doğrusu: İslâmın
Hece açık olduğu zaman -lâ- uzun, hece kapalı iken (-lâm-) kısadır
“Fazilet Partisi Başkanı Recaî Kutan, hükümete çağrıda bulunarak” Kanal 6, Haber, 02 07 1999, 1257
doğrusu: hükûmete
“Hükümet emeklilik yaşını bugün yapılacak” Kanal 6, Haber, 01 07 1999, 1653
doğrusu: hükûmet
“Seçimden ikinci parti olarak çıkan Özgürlükçüler Partisi hükümette yer alabileceğini belirtiyor” NTV, Dünyada Bugün, 04101999, 1837
doğrusu: hükûmette
“Ayrıca Japon hükümetinin, hükümetimize deprem sonrası yeniden yapılanma amacına yönelik olarak 200 milyon dolarlık bir kredi açmaya karar verdiğini duyurdu” NTV, Güne Başlarken, 05101999, 0714
doğrusu: hükûmetinin, hükûmetimize
“Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanı, Başbakan Yardımcısı Cumhur Ersümer” NTV, Haber, 06101999, 2309
doğrusu: Tabiî
“Yani bayağ sukutuhayale uğrattık uluslar arası kuruluşları” NTV, Ekodiyalog, 08101999, 2120
doğrusu: sukûtuhayâle
“Şimdi hukuk mensupları cüzdanları ile vicdanları arasında iyice sıkışmış durumdadırlar Yani bu sıkıntı içerisinde olan bir bürokratın bu kadar bir fedakarlık göstererek neredeyse 3 milyara varan bir masrafı cebinden yapabilmiş olmasını da doğrusu hayretle karşıladığımızı ifade etmek istiyorum” NTV, Haber, 06101999, 2330
doğrusu: fedâkârlık
“Sayın seyirciler, hükümet ortaklarının Cumhurbaşkanı tarafından geri gönderilen af yasası konusunda sil baştan yapıcağı belirtiliyor” NTV, Haber, 05101999, 1459
doğrusu: hükûmet
“Vural Savaş, kitap hâline getirerek 3000 adet bastırdığı Fazilet Partisini kapatma istemiyle açılan davanın esasına ilişkin görüşünü Anayasa Mahkemesine gönderdi” STV, Haber, 06 10 1999, 1903
doğrusu: esâsına
“sanık Abdullah Öcalan’ın kimlik tespitini yaptı” TV 9, Gündem, 01061999, 2007
doğrusu: tesp mtini
“hayatlarının baharında boğularak can verdiler” TV 9, Aktüel Haber, 13061999, 1509
doğrusu: bahârında
“süt ürünlerinde kimyasal maddeler yüzünden” TV 9, Aktüel Haber, 10061999, 2127
doğrusu: kimyâsal
“Bakanlığına itiraz edeceklerini söyledi” CNN TÜRK, Haber, 18101999, 0501
doğrusu: mtiraz
“gelir Aşçı Halit’in karşısına”
“dolmuşçusu olur Aşçı Halit” CNN TÜRK, Ekonomi, 17101999, 2019
doğrusu: Hâlit
“dünya” TGRT, Sibel-Selami Şov, 10071999, 2200
“ TGRT, Başbaşa, 15071999
doğrusu: dünyâ
“asla” TGRT, Sibel-Selami Şov, 10071999, 2059
doğrusu: aslâ
“izah” TGRT, Dr Babuna Sağlık, 03071999, 0919
doğrusu: mzah
“Hacettepe” TGRT, Haber, 13071999, 1213
doğrusu: Hâcettepe
“memur” TGRT, Başbaşa, 11071999, 0812
doğrusu: mçmur
“devamı” TGRT, İzzet-i İkram, 11071999, 2056
doğrusu: devâmı
“asayiş” TGRT, Haber, 02071999, 1909
doğrusu: âsâyiş
“Selanik” Kanal 6, Haber, 30051999,
doğrusu: Selânik (a uzun, l ince)
“adalet” Kanal 6, Haber, 29051999, 1305
doğrusu: adâlet
“emanetçi” Kanal 6, Haberler / Spor, 24051999, 1650
doğrusu: emânetçi
“bedava” Kanal 6, Haber, 28051999, 2037
doğrusu: bedâva
“ela göz” Arifan Radyo, Seher Vakti, 04051999, 0800- 0930
doğrusu: elâ (a uzun, l ince)
“manası” Arifan Radyo, Yürek İklimi, 14051999, 1230- 1400
doğrusu: mânâsı
“askeri hakimin” atv, Gün Ortası, 26051999, 1305
doğrusu: askerî hâkimin
“Navaz Şerif Taliban’ı çökertmek istiyordu” NTV, Güne Bakış, 15101999, 0705
doğrusu: Tâliban’ı
“Hukukçular, Öcalan davasında idam kararı çıkması halinde bu tezkerelerin ne olacağını tartışıyorlar” NTV, Güne Başlarken, 02061999, 0822
doğrusu: dâvâsında, hâlinde
“Nafiz Ülgen bir başka aday” Kanal 7, 22051999, 1059
doğrusu: Nâfiz
“zirveyeÖzbekistan, Tacikistan ve Kıbrıs Cumhuriyetinden temsilciler katıldı” TGRT, Haber, 05101999, 1801
doğrusu: Tâcikistan
“Alkollü araç kullanan sürücülere verilecek cezalar da ağırlaştırılıyor” NTV, Haber, 16101999, 1902
doğrusu: cezâlar
“life style programlarıyla kültür ve sanat dünyasının gündemi, hayatın renkli yanları, yaşam kalitesi” NTV, Tanıtım Programı, 15101999, 1854
doğrusu: hayâtın
2 3 İnce söylenmesi gerekirken kalın söylenen sesler
Alfabemizde sadece bir k harfi bulunur Ancak söyleyişte birbirinden farklı iki k vardır Biri ağzın ön kısmında, diğeri ağzın arka kısmında oluşur Birincisine ince, ikincisine kalın k denir Türkçe kökenli kelimelerde ince k ile kalın ünlüler aynı hecede bulunamaz Kalın k ise ince ünlülerle aynı hecede olamaz Ancak alıntı kelimelerden bu kurala uymayanlar vardır Söz gelişi hikâye kelimesinde a kalın olduğu hâlde k ince söylenir Aşağıdaki örneklerde ince okunması gereken k’ler kalın okunmuştur
“istihkam” HBB, Haber, 01061999, 2216
doğrusu: istihkâm
“Hakkari” HBB, Ankara’da Gündem, 09061999, 0940
doğrusu: Hakkâri
“Eşkalleri belirlenen”
doğrusu: Eşkâlleri
“Daha önce eşkali belirlenen ve yakalanmasına çalışılan” OLAY, Haber, 15051999, 1234
doğrusu: eşkâli
Kelime, şekil’den türemiştir; dolayısıyla k ünsüzü incedir
“Bu sürede de Hüsamettin Özkan vekalet etti” SHOW, Haber, 13071999, 1011
|