Antarktika jeolojik yapı

JEOLOJİK YAPI




Antarktika"nın jeolojik tarihi,büyük ölçüde,kıtanın yüzde 95"inden çoğunu kaplayan kar ve buz katmanının altında gizlidirOlağanüstü kalınlıktaki buz,çok zor çalışma koşulları ve uzak alanlara düzenlenen keşif gezilerinde maliyetin büyük boyutlara ulaşması,kıtanın jeolojik yapısına ilişkin bilgilerin,öteki kıtaların çok gerisinde kalmasına yol açmıştır

Birbirinden kopuk en eski tarihli veriler,3 milyar yıl öncesine ,Erken Prekambriyen Zamana uzanır(Prekambriyen Zaman y4 milyar-570 milyon yıl önce)Kabuk oluşumu ve biyolojik evrim örüntüsü bakımından güney kıtaları arasındaki benzerlikler ,150 milyon yıl öncesine,belirgin ayrışmaların başlangıcı ise y65 milyon yıl öncesine Erken Senozoyik ( Yakın) Zamana değin gider( Senozoyik Zaman y65 milyon öncesinden günümüze)Kara memelilerinin çeşitlenerek geliştiği ve öteki tüm kıtalara yayıldığı dönemde ,Antarktika"nın evrimi öteki kıtaların evriminden soyutlanmıştırErken Senozoyik Zamanda,güney kıtaları arasında yer değiştiren keseli hayvanların göç yolu olan Antarktika"da buz örtüsünün giderek büyümesi,kara hayvanlarının bu kıtaya ya da bu kıtadan geçerek başka kıtalara göçünü engellemiştir,





Günümüzde tümüyle kutup buzullarıyla kaplı olan Antarktika"nın bir zamanlar bugün yaşayan az sayıda ilkel böcek ve bitki türünden çok daha zengin bir hayvan varlığı ve bitki örtüsü olduğunu kanıtlayan pek çok fosil bulunmuşturÖzellikle Mezozoyik (ikinci) Zamana (y225-65 milyon yıl önce)ait sürüngen ve amfibyum fosillerinin öteki güney kıtalarındaki buluntulara çok yakın oluşu bütün güney kıtalarının önceleri Gondvana denen tek bir dev kıta olduğu varsayımına yol açmıştırKıtanın katman incelemesi ve deniz tabanlarının tarihlendirilmesi ,Gondvana"nın Jura Döneminde (y190-136 milyon yıl önce)oluşan kırıklar boyunca parçalandığını ve Afrika ile Avustralya"nın Kretase (Tebeşir)Döneminde (y136-65 milyon yıl önce)ve Erken Senozoyik Zamanda Antarktika"dan ayrıldığını gösterirKırılmanın ilk aşamalarını,plato lavlarının akması (kirkpatrick Dağı üzerindeki Kirkpatrick bazaltı) ile buna bağlı olarak oluşan ve Antarktika"yı boydan boya geçen damar katmanları belirlerDünyanın en büyük katmanlı gabrolu korkayaçları Pensacola Dağlarında yer alır

Doğu ve Batı Antarktika"da yerkabuğunun ortalama kalınlığı,öteki kıtalardakine yakındırBugünkü buzların erimesi durumunda Batı Antarktika"nın bir takımadaya dönüşeceği öne sürülürse de ,32 km"ye varan kabuk kalınlığı kıtada okyanusa özgü bir yapı olmadığını gösterirKabuk kalınlığı,Transantarktika Dağları sınırında birden artarak Doğu Antarktika"da ortalama 40 km"ye ulaşır

Antarktika"nın kabuğu eskiden çok hareketli,Prekambriyen Zamandaki yeryüzü şekilleri ise bugünkünden çok farklı olmalıdırİlkel toprakların aşınması ile,eski deniz ve göl havzaları tortul ve volkanik kalıntılarla dolmuşturDağoluşumu dönemlerinde bu maddeler karmaşık biçim değişikliklerine uğrayıp yerkabuğunun derinliklerinde yeniden kirstalleşerek,özellikle,Doğu Antarktika"da görülen kristalleşmiş kayaç komplekslerini oluşturmuşturYüzeyde ise,kayalar yükselirken dağlar aşınmayla oyulmuş aşınma sonucu oluşan tortullar yeni havzaları doldulmuş böylece yerkabuğunun yeni katları ortaya çıkmıştırBu döngü ,Antarktikanın evrimi boyunca defalarca tekrarlanmıştır

Transantarktika Dağlarının hareketliliği Devoniyen Dönemde (y395-345 milyon yıl önce) durmuşturO tarihten Jura Dönemine (y190-136 milyon yıl önce)değin,kuvarslı tortullar göllere ve aşınarak yok olan eski dağ zincirlerinin yanındaki sığ denizlere yayılmıştırBeacon Kumtaşı olarak bilinen bu platform tortullarında Antarktika"da artık var olmayan yaşam biçimlerinin zengin kalıntıları bulunurBunlar arasında,Devoniyen kayaçlarda rastlanan tatlı su balıkları,Permiyen (y280-225 milyon yıl önce)ve Triyas (y225-190 milyon yıl önce) kayaçlarının kömür tortullarında yer alan ve Glossopteris olarak bilinen ılıman orman ağaçları gene Triyas kayaçlarında bulunan Lystrosaurus gibi büyük sürüngenler ile amfibyum türleri sayılabilir







Kaynak:AnaBritannica cilt 2 frmsinsinet için derlenmiştir

__________________