Fayans

Fayans



FAYANS a (Faenza, bir italyan kenti'nin adından fr faience)

1 Killi, yumuşak, gözenekli, bej ya da kırmızımsı renkte hamurdan yapılmış, içinde kalay oksiti bulunması nedeniyle saydamsızlaşmış "kalaylı sır" adı verilen geçirimsiz bir maddeyle kaplı seramik (Kalsin [kurşun ve kalay oksitleri karışımı] ve silis bileşimi bu sır, üstüne renkli süsleme yapılmasını kolaylaştırır Süsleme, pişmemiş sır üstüne uygulanır ve bu sırla birlikte yüksek sıcaklıkta pişirilir, ["yüksek derecede" fayans denir] ya da önceden pişmiş sır üstüne uygulanır ve daha sonra renk vermek için alçak sıcaklıkta yeniden pişirilir J"alçak derecede" fayans denir])

—2 İnce fayans, XIX yy başında, saydamsız beyaz hamurdan, ince, yoğun ve tınılı bir dokuya sahip, çeşitli bileşimlerden (silis, kuvars ya da feldispat, sodyum, borik asit, kurşun oksit) oluşan billursu sırla kaplı seramik çeşidine verilen ad

—ANSİkl Süslem Sant Bir seramik yüzeyinin geçirimsiz, opak ve beyaz hale getirilmesi için kalaylı sırların ilk kullanımlarına Ptolemaios döneminde Mısır'da ve ahemeni döneminde Persler'de rastlandı Bununla birlikte, müslüman (---> islam) çömlekçilerin kalaylı sır kullanımını Mısır' da (Fustat) ve Mezopotamya'da (Sus ve Samerra) yaygınlaştırmaları, böylece bakır ve gümüş parlaklığı vermek amacıyla bazen madeni bir cilayla kapladıkları ilk fayansları yaratmaları için VIII yy'ı beklemek gerekti Daha sonra arap fetihçiler bu yöntemleri Doğu'dan Batı'ya taşıdılar ve XIII yy'dan başlayarak ispanya'da Mâlaga'da gösterişli, parlak fayanslar ortaya çıktı, "ispanyol-mağrib" adı verilen bu fayansların imalatının XV yy'da doruğa ulaştığı yer, Valencia bölgesinde Manises oldu Aynı dönemde daha gösterişsiz, ve yeşil ve manganez süslemeli bir üretim, Akdeniz çevresinde, Sicilya'da, Kıbrıs'ta, Fransa'nın güneyinde (Provence ve Roussillon) ve özellikle fayans sanatının XV ve XVI yy'larda önemli bir atılım yaptığı italya'da Orvieto ve Toscana'da yaygınlaştı Faenza'nın (fayansa adını verdi) büyük merkezleri Cafaggiolo, Siena, Casteldıı-rante, Deruta ve Urbino'da parlak çok renkli ve üzerinde çeşitli süslemeler bulunan bir fayans üretimi gelişti Bunlar genellikle çok beğenilen ve "a istoriati" denen sahnelerle süslenirdi Deruta ve Gubbio'da fayansçılar cilalı fayans yönteminde uzmanlaştılar XVI yy boyunca italyan fayansçılar sanatlarını Hollanda (Anvers, Haarlem, Rotterdam, Makkum'un ilk fayansları) ve Fransa'ya yaydılar Sebastiano, Griffo ve Francesco, Pesaro, Lyon' da bir atölye açtılar, Faenzalı Giulio, Gambin ve Albissola kökenli Agostino Conra-de ise Nevers'deilk fabrikayı kurdular Delia Robbia'ların ve faenzalı seramikçilerin sanatından esinlenen Rouen'da Masseot Abaquesne, Ntmes'de Antoine Syjalon (ya da Sigalon), Montpellier'de Pierre ve Jean Estöve gibi fransız fayansçılar çeşitli vazo üretimlerini eczacılık kavanozlarına yönelttiler XVII yy'ın ilk yarısında, italyan geleneği özellikle Nevers ve Montpellier'de Faenza usulü beyaz fayans yapımını sürdürdü

XVII yy sonunda, Avrupa'da, çoğu zaman mavi ve beyaz renkte boyanan, o dönemde çok beğenilen ve dışalımı yetersiz olan çin porselenlerinden alınma motiflerle süslü yeni bir fayans üslubu doğdu Delft'in usta fayansçıları bu taklitlerde uzmanlaştılar ve bu fayansların ünü Almanya'ya (Frankfurt, Ansbach, Hanau), fayansın "delft ware" adını aldığı ingiltere'ye ve Fransa'ya, "Hollanda usulü fayans" yapılan Nevers, Rouen ve Lille'e yayıldı Bu arada gravürcü ve süslemecilerin etkisiyle özgün bir fransız üslubu doğdu: Rouen'da Louis XlV'ûn savurganlığı önleme fermanından sonra eritilen değerli madenden sofra takımlarının yerini almaya yönelik armalı takımların süslenmesinde kullanılan saçak biçimi kabartmalar ve Moustiers'de ince işlemelerle "Berain" süslemeler karışımı XVIII yy'da Nevers ve Delft'te atölyelerin kuruluşundan başlayarak ustaca kullanılan çokrenklilik Rouen ve diğer fransız fayansçılık merkezlerine yayıldı; süslemelerde büyük bir çeşitlilik gözlenmeye başlandı (kıvrık dallar, taçlar, insan figürleri, grotesk süsler, canlı sahneler, vb) Bu arada Uzakdoğu beğenisi, Rouen, Sinceny, Moulins, Saint-Omer, Saint-Amand-les-Eaux'da fantezilere dayanan bir esinlenmeyle "çinişleri"nde sürdü ve bir süre sonra yerini rokay süslemeye bıraktı XVIII yy ortalarına doğru "manganez kum gülleriyle"ünlü Marsilya, Montpellier, Bordeaux, Samadet yüksek derece fabrikalarında, özellikle renkleri azaltılmış olarak işlenen çiçekle süslemede daha natüralist bir üslup belirdi Süsleme ve porselen fırınlarında alçak derecede fayans pişirme yöntemlerinin uygulamaya konması, renk tonlarına sonsuz bir çeşitlilik getirdi ve altın ve erguvan kırmızısı (esas maddesi altın klorür olan) kullanılmaya başlandı Çiçek süslemeye öncelik veren bu yeni yöntem, 1748'de, alman ressamları Lôwenfinckler' in gelmeleriyle hemen hemen aynı zamanda Strasbourg'da Paul Hannong'un fabrikasında ve Marsilya'da gelişimi hâlâ bir giz olan Veuve Perrin atölyelerinde ortaya çıktı Daha az önemli Niederwiller, Sceaux, Lunéville, Aprey, Meillonnas, vb gibi imalathaneler bu yeni yola başvurdular ve süslemelerinin inceliğiyle porselen imalathanelerine karşı rekabete geçtiler Bununla birlikte, XIX yy başında Islettes, Saint-Clément (Meurthe-et-Moselle), Nevers, vb'nda etkinliklerini sürdüren kimi fayansçıların büyük çabalarına karşın, sanatsal fayans üretimi geriledi ve sert porselen sanayisinin doğması ve çok daha geniş bir müşteri topluluğunun ilgisini çeken az zahmetli ve daha sağlam baskılı ince fayansların seri imalatı üzerine ortadan kalktı
XX yy'da Buthaud, Metthey, Artigas gibi seramikçiler ve Mayodon, Dufy, Rouault, Vlaminck, Marquet gibi ressamlar renkli bir süsleme gereci olarak fayansı yeniden kullanmaya başladılar
• ince fayans, ince fayansın kökeni kimi bölgelerdeki kaolenli toprak madenlerinin bulunuşuna dayanır: Fransa'da (Saintonge, Poitou, Montereau bölgesi, Lorraine, Avignonnais), ingiltere'de (Staffordshire, Devon) Fransa'da bu yöntemin ortaya çıkması, kurşun rengi, parlak saydam cilayla kaplı ünlü, ince Saint-Parchaire çömleklerinin yapılmaya başlanmasıyla XVI yy'a kadar dayanır, fakat kullanımı, XVIII yy'da Pont-aux-Choux imalatında, Lorraine fayanslarında (Lunéville, Saint-Clément, Toul-Bellevue) ve Apt'ta yaygınlaşmıştır O zamanlar pipo taşı olarak adlandırılır ve kireç içerirdiXVIII yy'da Fransa'da "ingiliz kumtaşı" diye adlandırılan ince ingiliz fayansı İngiltere'de 1720'ye doğru Staffordshire'da ortaya çıktı imalatı örgütlü sanayi sayesinde çok geniş bir boyut kazandı Fransa'da çok tutulan bu fayans ülkeye önce kaçakçılık yoluyla girmeye başladı, 1786'da İngiltere ile yapılan ticaret antlaşmasından sonra da bütün pazarı kapladı ve geleneksel fayansın yerini aldı Douai (1781), Creil (1797), Longwy (1798), Sèvres (1798), Choisy-le -Roi'da (1804) ince fayans imalathaneleri kuruldu Bundan sonra ve baskı yöntemlerinin uygulamaya konmasıyla ince fayans imalatı sanayi ürünü özelliği kazandı Montereau (1819) Bordeaux, Sarregu-emines, Rubelles, Gien ile birleşerek Creil, Fransa'da, Boch (Septfontaines) Lüksemburg'da, Andenne, Liège, Nimy Belçika' da en ünlü merkezler arasında yer aldılar
—San ince fayanslar, sanayi fayanslarının temelini oluştururlar Kalkerli ince fayans hamuru yaklaşık % 40 kaolinıt, % 40 kuvars ve % 20 kalker içerir ve yaklaşık 1 000°C bir ateşte pişıriUr Feldispatlı ince fayans hamuru imalatıysa dört maddeye dayanır: olabildiğince beyazlaşıncaya kadar pişirilen ve hamura yumuşaklık veren plastik kil ( % 20-30); beyazlığı mükemmelleştiren kaolin (% 25-30); silisli yağ giderici (% 25-35); feldispatlı ergitici (% 15-20) ince fayans hamurları genel olarak iki kez ateşten geçirilir 1 200°C ve 1 300°C arası ilk pişirmede ince fayans bisküvisi elde edilir; bu bisküvi daha sonra sırla kaplanır; ikincisi, sırlı pişirme, 1 000°C bir sıcaklıkta yapılır Bununla birlikte, tek pişirmeyle elde edilen ince fayans sanayi ürünlerine da rastlanır Fayans imalatı şu aşamalardan geçer;

1 Barbotinin dökümü, plastik hamurun alçı kalıplarda çaplanması ya da kuru hamurun çelik kalıplarda preslenmesiyle parçaların biçimlenmesi;

2 Çiğ parçaların pişirilerek bisküvi elde edilmesi;

3 Daldırma, akıtma ya da püskürtme yoluyla sırlama;

4 Eskiden fırçayla, günümüzde porselen üstüne elek ya da çıkartma yoluyla yapılan süsleme Süsleme sırla aynı anda pişirilirse bir "yüksek ateş süslemesi" sözkonusudur Süsleme, sırın pişirilme sıcaklığından aşağı sıcaklıkta pişirilirse, "alçak derece süslemesi" adı verilir Fayans, hoş görünümü ve ucuz olması nedeniyle sofra takımları, kaplama karoları ve banyo, küvet, lavabo, vb dışında da birçok alanda kullanılmaktadır

__________________