Cevap : Çin Uygarlığı Tarihi

-Çien Hanlar ya da Eski Hanlar veya Batı Hanları (İÖ 206-İS 9)
Bu devletin başkenti Şaanşi sınırları içindeki Çang'an'dır (bugünkü Şi'an) Han Gaozu adıyla tahta çıkartılan Liu Bang, Çin Şi Huangdi'nin başarılı uygulamalarını devraldı Güçlük çekmeden ülkenin birliğini yeniden kurdu

—iO 195: Öldüğü zaman, Han hanedanının egemenliği sağlanmıştı Bununla birlikte generaller ve imparatorluk ailesinden kimi kişiler derebeyliği geri getirme çabası içindeydiler

—İÖ 140: Vudi imparator oldu Krallığı sırasında (İÖ 140-1Ö 87) Çin, tarihinin en parlak dönemlerinden birini yaşadı Önce, yerel eşrafın gücünü kırmak için bunların büyük topraklarını, soylarından gelen her kuşak arasında paylaştıran yeni bir sistem geliştirildi Her yerel kral yada beyin yanına bir imparatorluk temsilcisi yerleştirdi: danışman adı verilen bu görevliler hem denetçi hem de casustular Çin Şi Huangdi'nin ezdiği, Liu Bang'ın horladığı konfuçiusçu aydınlar, reformlardan yararlanan tek kesim oldukları için, imparator Vudi'yi desteklediler, Çin'in (Qin) diktatörlüğünün dayanağı olan "hukukçular" kenara itildiğinden, yeniden görevlere getirildiler Devlet memurları sınav ile alınmaya başladı Böylece, çok büyük bir önem kazanan mandarinler sınıfı doğdu Dışta, imparator Vudi, imparator Şi Huangdi'nin fetih planlarını yeniden gündeme getirdi

—İÖ 135: Fucien seferi; 110'da bu ülke fethedildi

—İÖ 133: kurdukları konfederasyonla imparatorluğu tehdit eden Şiongnular'a karşı sefere çıkıldı

—İÖ 126: Han ordusu Gansu'yu aldı, Dunhuang'a ve Türkistan'a yerleşti

—İÖ 119: Şiongnular bozguna uğratıldı Han imparatorluğu İpek Yolu'nu ele geçirdi

—İÖ 111: Kanton düştü Tonkin ve Yün-nan bölgeleri işgal edildi

—İÖ 109: Çin orduları Şinciang'a girdi ve Fergana'ya (bugünkü Özbekistan) kadar Pamir'e doğru ilerlediler

—İÖ 108: 20 yıl süren bir savaştan sonra Kore fethedildi

—İÖ 87: Vudi'nin ölümü Bıraktığı imparatorluk, Çin imparatorluklarının en büyüğüydü Bu imparatorluğu yalnız imparator Şüendi (73-49) hiçbir entrikaya başvurmadan yönetebildi,

—iS 5: Vang Mang adlı hırslı bir bakan, beşikteki imparator Pingdi'yi zehirleyerek dul kraliçenin de yardımıyla tahtı ele geçirdi

—İS 9: Vang Mang, kendini Şin hanedanının kurucusu ilan etti Tahtı hileyle ele geçirmiş olmakla birlikte ekonomik ve toplumsal reformlara girişti Hukuk açısından devlet ülke topraklarının tek sahibiydi; bu topraklar yeniden aileler arasında pay edildi; özel kölelik sınırlandırıldı Besin maddeleri için tavan fiyatları saptandı Ancak devlet acımasız bir alacaklıya dönüşmüştü; bunun sonucu olarak köylülerin yaşam düzeyi yeniden düştü Alınan önlemler genellikle kâğıt üzerinde kaldı ve büyük toprak sahipleri mülklerini genişletmeyi sürdürdüler

—23:köylü ayaklanmaları ("Yeşil dağlar" ve "Kızıl kaşlar") Vang Mang iktidarını yıktı Köylü hareketinin ardından gelen kralcı bir ayaklanma sonucu Han hanedanı yeniden kuruldu Liu Şiu, Guang Vudi adıyla imparator oldu

-Hou Hanlar ya da Doğu Hanlar (İS 23-220)


Başkent, Çang'an'dan Hınan'daki Luo-yang'a taşındı Guang Vudi, idari ve askeri örgütleri yeniden kurdu, sınır bölgelerindeki ayaklanmaları bastırdı Ondan sonra tahta geçenler tüm yüzyıl boyunca onun giriştiği düzenleme hareketini sürdürdüler
Çin'in, Orta Asya'da kısa bir süre için sarsılan konumu düzeldi Ban Çao'nun, İS I yy'daki fetihleriyle, Turfan'dan Kaşgar'a değin uzanan bütün bir bölge işgal edildi Böylece, Çin toplum düzeni göçebelere zorla benimsetildi İpek Yolu' nun denetimi sayesinde dış ticaret gelişti Tüccarlar, Çin düşüncesini ve yaşantısını yabancı halklar arasında yaydılar Bunlar da Çin'e buddhacılığı öğrettiler Gerçekten de, başkentte ve kimi beylerin saraylarında ilk cinli buddhacı cemaatlerin bu dönemde ortaya çıktığı görülür Çin uygarlığı yeni bir gelişme ve zarafet dönemine girdi Kâğıdın bulunması kimi anlatım yollarını geliştirdi; simya, tıp, cerrahlık, gökbilim ilerledi: I yy'ın sonunda sarayda yeniden lüks yaşam başladı Önemli bir siyasal etken olan haremağaları, aydınların etkinliğini çökertmeye çalıştılar

184'te, Vang Mang'ın zamanındaki gibi, derin bir yoksulluğa düşen köylüler ayaklandılar Taocu düşünceleri benimseyen şeflerin önderliğindeki bu hareket "sarı sarıklıların ayaklanması" diye anıldı Dış savaşlarda ün kazanmış olan generaller, ayaklanmayı bastırma konusunda anlaştılar Aralarından üçü imparatorluğu paylaştı

-Üç Krallık (220-316)

Han'lardan sonra dört yüzyıl kadar süren bir iç savaş ve siyasal bölünme dönemi başladı Çin önce Üç krallık (Sanguo) arasında paylaşıldı: Vei, Şu Han, Vu

—220: Prens Tsao Pei, Vei krallığı altında birleştirilen Kuzey eyaletlerinde egemenliğini sürdürdü Başkenti Hınan'daki Luoyang'dı Bu krallık, 265'te ortadan kalktı

—221: Han hanedanından Prens Liu Bei, Sıçuan'da Şu Han krallığını kurdu, başkenti Çıngdu olan bu krallık 263'te ortadan kalktı

—222: Prens Sun Çuan Güney eyaletlerini denetim altındatutan Vu krallığı'nı kurdu Başkenti önce Vuçang'da (Hubei) iken sonradan Cienkong'a (bugün Nan-kin, Ciangsu) taşınan bu krallık 280'de ortadan kalktı

—265: Vei krallığı'ndan prens Sima Yen, Şi Cin adıyla yeni bir hanedan kurdu

—280: Şi Cin hanedanı bütün Çin'i bir tek ad altında topladı Başkent Luoyang'dı Siyasal bakımdan zayıf olan bu hanedan zamanında edebiyat ve güzel sanatlar gelişti Ne var ki kısa sürede büyük istilalar başladı Yabancı kavimler, Kuzey ve Batı Çin'de gerçek krallıklar kurdular

—308: Güney Şiongnular'ın reislerinden biri imparatorluğunu ilan etti (Üç Krallık döneminde, Şienbeiler'in [dış Moğolistan'ı işgal etmiş olan ilksel moğol kavim] güneye sürdüğü Güney Şiongnuları, Sarı nehrin büyük kıvrımının içine, sonra da Şanşi'nin kuzeyine yerleşmişlerdi)

—311: İmparator Şi Cin tutsak edildi, imparator ailesi Güney'e sığındı: üç yüzyıl boyunca Nankin (Nancing), Güney Çin sınırları içinde kalan imparatorluğun başkenti oldu Daha yeni çinlileştirilmiş olan bu ülke, eski Kuzey ülkesini kısa sürelerle de olsa sık sık istilaya uğradığı için, Çin uygarlığının anayurdu oldu

-Altı hanedan (316-581)

—316: Luoyang ve Çang'an'ı, Şanşi'li çinlileşmiş bir Şiongnu zapt etti! Böylece Şiongnular, 352'ye kadar Kuzey Çin'e egemen oldular

—349: Çin'in kuzeyine saldıran Şienbei kabileleri 507'ye kadar burayı ellerinde tuttular (Bu kabileler Türk-Tunguz kökenliydi Daha çok Tabgaç ya da Toba adıyla anılırlar) Bei Vei krallığı'nı kurdular

—386: Bei Vei (ya da Kuzey Vei) hanedanı Çang'an'ı başkent yaptı Çin tarihinde, yerleştirdiği buddhacı kültürle ün salan bu hanedan, Yungang ve Longmın' daki kaya tapınaklarını yaptı

—339: ilk Çin hacısı Fa Şien'in buddhacı Hindistan'a yolculuğu

—420: Çin'in güneyinde, Song hanedanı Şi Çin'in yerini aldı Bu hanedan da, Çi'ler tarafından devrildiği 479'a kadar egemenliğini sürdürdü

—502: Lianglar Çiler'i devirdi Buddhacılığın koruyucusu olan bu hanedan, Lİ-ang Vudi'nin krallığı sırasında buddhacılığı bir devlet dini haline getirdi

—577: Çınlar Lianglar'ı devirip 589'a değin Nancing'de egemen oldular Bu arada kuzeyde Vei hanedanı çöktü ve VI yy'in ikinci yarısında küçük krallıklar, egemenlik kurmak için birbirleriyle mücadele ettiler

-Sueiler (581-618)

—581: Yang ailesi iktidarı ele geçirip Su-ei hanedanını kurdu, başkent olarak bir süre Çang'an'a, bir süre de Luoyang'a yerleşti

—589: Sueiler, Güney krallıklarını topraklarına katarak imparatorluğun birliğini yeniden sağladılar Sonra, imparator Vındi, Yukarı Asya'da ortaya çıkan Türkler ile baş etmek durumunda kaldı VI yy'da iki türk imparatorluğu kuruldu: Yukarı Orhon üzerindeki Karakurum'u başkent yapan Doğu Türk imparatorluğu; Batı Türkistan'daki ili bölgesinde kurulan Batı Türk İmparatorluğu Sueiler iki imparatorluk arasındaki uyuşmazlıklardan yararlanarak Orta Asya'da yeniden Çin üstünlüğünü kurdular

—605: Vındi'nin oğlu ve ardılı Cangdi (605-616) Büyük Kanal'ı kazdırdı

—611: Vang Pu halk ayaklanması

—615: Çin orduları Kore'de bozguna uğradı Tucüeler Çin'in kuzeyine saldırdılar, imparator tutsak düştü

—617: Li ailesi Çang'an'a yerleşti

Tanglar (618-907)

—618: Li Yüen (imparatorluk adı Gaozu) Tang hanedanını kurdu

—627: askeri dehası sayesinde, Li Yüen' in iktidarı almasını sağlayan oğlu Li Simin (ya daTaizong) daha sonra onun yerine geçti İki yüzyıl boyunca güçlenen Çin refah içinde yaşadı O dönemde nüfusu 50 milyonu bulmuştu Zaman zaman başkentin nüfusu 2 milyona ulaşıyordu Çang'an'da olduğu kadar ikinci başkent Luoyang'da da lüks yaşantı, incelik ve zarafet doruğuna vardı Artık bir görevlinin Yangzi bölgesine atanması gözden düştüğü anlamına gelmiyordu: Güney'in büyük şehirleri ekonomi ve kültür yönünden büyük önem kazanmıştı Ticaret, özellikle çay ticareti gelişti Matbaanın bulunması Tang döneminin sonlarına rastlar Bir süre kuşkuyla bakılmış olan buddhacılık 629'da Hindistan'a giden gezgin keşiş Şüen Zang'ın sayesinde büyük ölçüde yeniden canlandı Para ekonomisinde bir gelişme görüldü Vergiler ayni olarak değil para olarak toplanmaya başladı Bankalar kuran tüccarlar, kâğıt paranın ilk şekli olan bir tür kambiyo senedi kullandılar Çin orduları 629-630'da Kuzey bozkırlarından gelen tehditleri uzun bir süre için savuşturdular

—649: Taizong öldü Onun saltanat dönemi Çin tarihinin en şanlı dönemlerinden biriydi

—650: yerine oğlu Gaozong geçti

—658-659: Kore seferine çıkıldı

—683: Gaozong öldü İmparatoriçe Vu Zıtien, imparatorluğun mutlak egemeni oldu ve Cou hanedanını kurdu

—705: imparatoriçe öldü; kurduğu hanedan sona erdi

—712: Şüenzong tahta çıktı Yarım yüzyıl kadar süren krallık döneminde edebiyat ve güzel sanatlar gelişti Ksilografi tekniği bulundu Du Fu, Li Bo, Han Yü ya da Bo Cüyi gibi büyük şairler imparatorluk sarayına konuk oldular Şüenzong Türkler'i yenen, Tarım havzasındaki dominyon düzenini yeniden kuran ve Çin uygarlığının Hint-İran sınırlarına değin yayılmasını sağlayan Taizong'un yayılma politikasını yeniden izlemek hevesine kapıldı Türkle 'in, VIII yy ortalarında Moğolistan imparatorluğu'na egemen olan uygur boyu, daha sonraları, Tang hanedanının sadık bir müttefiki oldu

—715: Çin ordusu, doğuya doğru akın eden Araplar'ın tehdit ettiği Fergana, Se-merkand ve Baktria krallarının yardımına koştu

—728: imparator, Yünnan'daki ayrılıkçı Lololar'a karşı harekete geçmek zorunda kaldı

—747-750: Tibetlilere karşı Çin seferleci

—751: Araplar Talaş kıyılarında Çin ordusunu bozguna uğrattı Lololar, cinli işgal cilere karşı zafer kazandılar

—754: Lololar'ın kurduğu Nancao krallığı ayaklanarak imparatorluktan ayrıldı Daha sonra Sıçuan'ı ve Tonkin'i tehdit eden bu krallık X yy'da Dali adını aldı

—755: Şüenzong'un krallığı, imparatorun gözdesi Yang Gueifei'nin koruduğu Pekin bölgesinin valisi An Luşan'ın ayaklanmasıyla sona erdi An Luşan, ordusu birçok yenilgiye uğramış olan imparatorluğu kurtarmak istiyordu Şüenzong Sıçuan' a kaçtı

—763: öz oğlu tarafından öldürülen An Luşan'ın ayaklanma hareketi bastırıldı Gene de Tang hanedanının gücü zamanla yıpranmaktan kurtulamadı, iç savaşla geçen bu sekiz yıl içinde nüfus azaldı, ekonomide ve toplumsal yaşamda ağır bir bunalım baş gösterdi İç savaş yüzünden boşalan hazineyi doldurmak için devlet, halka gittikçe artan vergiler yüklüyor, angaryalar koyuyor ve asker topluyordu Borca batan köylüler, topraklarını büyük toprak sahiplerine satarak köle durumuna düştüler Hali vakti yerinde köylüler topluluğu, bir tür tarım proletaryasına dönüşmüştü VIII yy'ın sonunda toprak sahibi aileler, nüfusun % 5'ini bile geçmiyordu Devlet tüccar mallarının bir bölümüne de el koydu Vergiler öylesine acımasızca toplanıyordu ki, yer yer ayaklanmalar bile baş gösterdi

—841: buddhacılara karşı baskıların başlaması

—874: Huang Çao ile Vang Şienci'nin önderliğinde bir halk ayaklanması

—881: Huang Çao, Çang'an'ı elegeçirdi; imparator yeniden Sıçuan'akaçtı Tang hanedanı yıkıldı; son Tang imparatoru 907'de tahttan indirildi Derebeyleri yeniden topraklarını ele geçirdiler Yarım yüzyıl boyunca Çin ülkesi anarşi içinde çalkalandı

__________________