Cevap : Çin Uygarlığı Tarihi

TARİH

ortam


Çin uygarlığı Sarı nehrin oluşturduğu büyük balçık ovasında doğdu Çinli çiftçileri erken çağlarda batı yaylasına çeken bu bereketli topraklardı

Ancak iklimin giderek kuraklaşması, köylülerin bu topraklara yerleşmesini sınırladı Ekili toprakların B'sında kalan dağlar ve havzalar göçebelerin uğrak yeriydi; bunların sürekli gidip gelmeleri yerleşik halk için sık sık tehlike doğuruyordu

Buna karşılık, G'e doğru, topraklar tarıma daha elverişli ve verimli, arazinin dağlık ve engebeli olmasına rağmen, iklim daha sıcak ve nemlidir Çinling dağlarının D'sunda ovalar Yangzi deltasına kadar kesintisiz uzanır, sonra geniş vadiler Şi Ciang'ın tropik altı havzasına açılır Yangzi'nin G'inde yaşayan halklar cinli değildi, ama kuzeyden gelerek buralara yayılıp yerleşen cinli köylülerin yaşantılarını benimsemek zorunda kaldılar ve yavaş yavaş özümlendiler Çin uygarlığı yeni ortama uyum sağlayarak başlıca tarım bitkisi olan buğday yerine pirinci getirdi Böylece Çin ülkesi giderek, D'dan B'ya, özellikle de K'den G'e devasa bir yayılma ve yerleşme süreci sonunda oluştu

Doğal koşulların büyük farklılıklar göstermesi ve ülkede yaşayan halkların ayrı etnik kökenlerden gelmiş olmaları, şüphesiz, güçlü bölgecilik duygularının sürüp gitmesine elverişliydi Yine de ülkenin birliği, tarımsal yaşama bağlı bir tür toplumsal düzen sayesinde sağlandı

G-B'da ormanlık yüksek dağlarda, K -B'da ise bozkırlar ve çöllerle sınırlı olan Çin, dışa pek az açılarak kendi kendine gelişmiştir Bu doğal olarak görece bir yalnızlıktı: Orta Asya bozkırları engel oluşturdukları kadar bağıntı kurmaya da yaradıkları gibi, Himalaya dağları da Hindistan ile ilişki kurulmasına engel olmamıştır Bu durum, yine de, Çin'in özgün bir uygarlığa ulaşmasını sağladı Çin'i Doğu Asya'nın "eğitimcisi" durumuna getiren de bu özgün kişiliği oldu
Kökenlerden efsaneleşmiş son hanedana Eski Çin tarihçileri tarihlerinin başlangıcını çok eski çağlarda egemen oldukları öne sürülen hükümdarlara değin götürürler, bu hükümdarları birçok yeni teknik ve kurumu yaratan bilge kişiler olarak gösterirlerdi Fuşi kehaneti, Şınnong tarımı, Huangdi tekniği, Yao ve Şun hükümet yönetimini icat etmişlerdi Gerçekte bu hükümdarlar, akılcı ve ahlakçı eğilimler sonucu zamanla efsanevi yönleri silinmiş olmakla birlikte, tümüyle efsane kahramanlarıdır Konfuçiusçulara göre adı anılmaya değer ilk krallar üçü de bilgelik örneği olan Yao, Şun ve Yü'dür Yü, onlara göre büyük bir su mühendisidir, büyük bir su baskınını önlemiş olduğu gibi ilk Çin hanedanı Şia'yı kurmuştur

Şialar

Şialar üzerine kesin bir şey bilinmiyor III binyılın sonuna doğru ilk Çin krallığı' nı kurmuş oldukları, başkentlerinin Şan-şi'deki Anyi olduğu ve krallıklarının 500 yıldan çok sürdüğü sanılıyor Efsanelerden öğrenildiğine göre bu dönemde tarıma dayanan ataerkil bir uygarlık vardı; bunun ana izleri Çin'in daha sonraki yaşamında görülmektedir Tarihin en eski dönemlerinde, çok güçlü aile bağlan sayesinde çin köylüsü, yaşadığı toprakları genişletme ve işleme yolundaki becerisini kanıtlamıştı, avcı ve balıkçı olduğu kadar tahıl yetiştiricisiydi Çinliler eskiden beri sıkıştırılmış topraktan ev yapmasını biliyor, kaplumbağa kabuğuna bakıp kehanette bulunuyor, bayram günlerini dinsel şarkılar söyleyerek ve dans ederek kutluyorlardı

Şanglar (İÖ 1770'e doğr İÖ 1050'ye doğr)

Şialar'ın ardından gelen Şanglar (ya da Yin'ler yahut Şang-Yinler) tarih çağlarında krallık kurmuşlardır Gerçekten de kazılar sonucu başkentlerinin bulunduğu yer bugünkü Anyang (Hınan) bölgesinde ortaya çıkarılmış, kemik ya da kaplumbağa kabuğu üzerine yazılmış yazılardan bu döneme ilişkin pek çok bilgi elde edilmiştir Anyang'a gelip yerleşmeden önce Şanglar'ın başka birçok başkentleri olmuştu Bunların temsil ettikleri tunç uygarlığının önce Peçili (bugünkü Bohai) körfezinin çevresinde ve Şandong yarımadasında geliştiği sanılmaktadır Bu uygarlık, zamanla Sarı nehrin yukarılarına uzanıp Hınan'a yerleşti

Coular (İÖ 1050'ye doğr İÖ 221)

Yeni krallık hanedanının kurucusu Vu Vang o zaman G'de Yangzi'ye değin uzanan Çin'in batı sınırındaki Vei vadisinde Cou beyliğinin hükümdarıydı Cou beyleri, üç yüzyıl boyunca yüksek Vei vadisindeki topraklarından ayrılmadılar Bu dönemde Çin toplumu kralın (Vang) buyruğu altında, soylular, çiftçiler, zanaatçılar ve hayvan yetiştiricileri olarak örgütlenmişti

İÖ 770'e doğru, kuzey göçebelerinin istilaları Coular'ı topraklarından ayrılıp Sarı nehre yakın Hınan eyaletindeki Luo-yang'a yerleşmek zorunda bıraktı Bu birinci dönemi yalnızca Sima Çien'in Tarihsel anı/ar'ındaki (Şici*) çok kısa öykülerden ve iki büyük fatih kral Zao ile Mu'nun romansı serüvenlerini aktaran efsanevi öykülerden öğreniyoruz

Dong Coular ya da Doğu Coular dönemi İÖ 722'den İÖ 481'e kadar uzanır Konfuçiusçuluk, bir güncenin adından dolayı "Çunçiu" ("ilkbaharlar ve Sonbaharlar") diye de anılan bu dönemde doğdu Çin tarihi bu dönemle başlar
Congguo (Orta ülke krallıkları) adı verilen devletler Sarı nehir havzasına yerleştiler Diğer kavimlerebaşka ırktan olmadıkları halde Çin kültürüne yabancı oldukları için barbar gözüyle bakılıyordu Gök'ün oğlu, ülkeye, yani Tien Şia'ya (Gök'ün altındaki dünya) kuramsal olarak egemen yüce hükümdardı Yalnız o, kral (vang) sanını taşıyabilirdi

Çin ülkesinin sınır boylarındaki kimi beylikler bozkırlarda ve dağlarda yaşayan kabilelerle birleşmeyi başardılar Böylece büyük devletler kuruldu ve bunların gücü karşısında Cou krallığı ve ülkenin ortasındaki küçük devletler etkinliğini yitirdi Bu dönemdeki birkaç beylik daha o zamanlar geleceğin Çin eyaletlerini haber veriyorlardı Dört devlet politikayı yönlendiriyordu Bunlar o dönemin büyük devletleriydi: Şaanşi bölgesinde Çin, Şanşi' de Cin, Şandong'da Çi, Hubei'de Çu (Hınan'ın kuzeyindeki Song da bunlara eklenebilir) Bu büyük beyler, toprakları üzerinde mutlak hükümdardılar Krallığın çökmesinden sonra peş peşe hegemonyayı ele geçirdiler Bundan ötürü, tarihte "Beş Egemen" (vuba) adıyla anılırlar En ünlüleri olan Çi Egemeni İÖ VII yy'ın ilk yarısında, Çin egemeni ise VII yy'ın sonunda ve VI yy'da yaşamıştır Çin uygarlığı, bu dönemde Yangzi vadisinde yayıldı ve Cou krallığı bu bölgede kuruldu

Bundan sonra, "Savaşçı krallıklar" (Canguo, İÖ 481 - İÖ 221) dönemi başlar Bu önemli dönemde, Çin, XX yy başına kadar sürecek olan temel siyasal yapısına kavuştu Çin konfederasyonu'nun artık hukuksal bir değeri kalmamıştı Fetih savaşları derebeylik savaşlarının yerini aldı: büyük devletler yavaş yavaş küçükleri yutmaya başladılar İÖ 335'ten başlayarak beylerin çoğu kendi kendilerine kral (vang) sanını yakıştırdılar Böylece Cou prenslerinin buyruğunu tanımadıklarını göstermiş oluyorlardı Bunlar arasında iki devlet, G'de Cou ve K-B'da Çin (Şaanşi) ötekilere üstün gelmeyi başardılar

İÖ 300'e doğru Çin uygarlığı için bir tehlike baş gösterdi Şiongnular (bir olasılıkla Doğu Asya Hunları) ilk kez yazıtlarda adlarıyla anılmaya başladılar Bu göçebe kavimler Çin'in kuzey sınırlarını tehdit ediyorlardı

Çin beyleri, İÖ IV yy sonundan başlayarak büyük bir fetih seferine çıktılar, böylece K'de moğol bozkırlarından ve Mançurya ovasından Yangzi'nin güneyine kadar uzanan dağlık bölgelere dek bütün Çin'i fethettiler 316'da orduları Çıngdu ovasındaki Sıçuan'a girdi ve 312'de Şaanşi'nin güneyini tümüyle işgal ettiler Fetihler özellikle III yy'ın sonunda arttı

-Çinler (İÖ 221-İÖ 206) İÖ 221'den başlayarak en doğudaki ülke Çi'nin Çin beyi tarafından fethedilme-siyle Çin'in derebeylik sistemi çözülmeye yüz tuttu Çin beyi kendini Birinci imparator (Şi Huangdi) ilan etti imparatorluğun başkenti Şaanşi'de, Şi'an yakınındaki Şienyang oldu Şiongnular'ın sızmalarını durdurmak için imparator kuzey-batı sınırına kadar uzanan ve 2 000 kilometreyi aşan Çin Seddi'nin yapılmasını emretti Ayrıca, Mavi nehrin G'inde, Kanton bölgesine (Nanhai) kadar uzanan geniş toprakları fethetti Çin Şi Huangdi'nin başardığı en büyük iş, hiçbir hanedan değişikliğinden etkilenmeyecek merkeziyetçi bürokratik bir hükümet sistemi kurmuş olmasıdır Bütün derebeylikleri ortadan kaldırmış, bütün yerel beyliklere son vermiş, soylular sınıfını parçalamıştır İmparatorluk otuz altı eyalete, bunların her biri de birçok valiliğe bölündü İÖ 213'te Çin Şi Huangdi, eski soylular sınıfının ülkülerini anlatan "klasik" kitapların yakılmasını emretti Yalnızca yararlı kitaplar (tıp, kâhinlik, eczacılık, tarım) korundu Aydınlar baskıya uğradı, konfuçiusçular işkence gördü Belirli bir ast-üst düzeni içinde çeşitli işlevleri olan kamu görevlileri sistemi kuruldu Çin krallığı'nın yapısına uydurulan yeni Çin devlet kuruluşu, büyük ölçüde bakan Li Si'nin kişisel dehasının ve hukukçular düzeni denilen bir sistemin başarısının eseridir Ortak bir yazı şekli oluşturuldu Ülke, sonunda belirgin sınırlara kavuştu; ülke içinde birliği sağlamak amacıyla imparator iç surları ve yerel tahkimatı kaldırttı Devletin istikrarını sağlamak amacıyla, kiracı köylüleri,belirli bir vergi ödeyen mülk sahipleri haline getirdi Büyük ulaşım yollarının açılması da ulusal birliğin gelişmesine katkıda bulundu Ne var ki derebeyleri sert yasaların baskısına katlanamaz olmuşlar, büyük bayındırlık işleri yüzünden angaryaya koşulan halk tükenmiş, devlet hazinesi de boşalmıştı İÖ 209'da Cin Şıng'ın yönettiği bir halk ayaklanması, Çin Şi Huangdi'nin (öl 210) yerine geçen imparatorun despotça iktidarını sarstı, onu 206'da imparatorluktan ayrılmak zorunda bıraktı İmparatorluk kargaşa içine girdi Bunlara karşın 202'de, büyük bir toprak sahibi olan Liu Bang tahta çıkmayı başardı ve Han hanedanını kurdu

__________________