Afrika'da sömürgecilik dönemi- Afrikanın paylaşılması

**Şengül Şirin** · 05-07-2011

İngiltere 1882'de tropik Afrika'nın batı yakasındaki mevzileriyle ilgili önemli sorunlarla karşılaştı

Belçika Kralı 2

Leopold Kongo'da kişisel bir egemenlik alanı elde etmeyi tasarlıyordu

Fransızlar 1882'de kâşif Savorgnan de Brazza'yı yöreye gönderdiler ve Kongo Irmağı ağzının kuzey yakasını ele geçirerek buna karşılık verdiler

Böylece Gabon kolonisinin temeli atılıyordu

Fransızlar bir yandan da İngiltere'nin ticaret bölgesi olan Nijer Irmağı üzerinde kendi tüccarlarını açıkça desteklemeye başladılar

1884'te İngiltere ile Portekiz arasında bir antlaşma imzalandı

Buna göre İngiltere, Portekizlilerin Kongo Irmağı ağzına ilişkin isteklerini kabulleniyor, karşılığında İngiliz tüccar ve misyonerleri için bu yöreye serbestçe girme hakkı elde ediliyordu

Bölgede doğrudan koloni kurma yanlısı olmayan Almanya, Fransa'yı yanına alarak Afrika'da İngilizlere karşı bir Alman-Fransız uyuşması peşindeydi

Bir Alman tüccarının Angra Peguena yöresinde hükümetinden koruma istemesi üzerine, Almanya İngiltere nezdinde girişimde bulundu

İngiltere'nin, "meşru hakları"nı tehdit edecek girişim ve isteklere karşı olduğunu açıklaması üzerine öfkelenen Bismarck, 1884'te bölge üzerinde Alman protektorası ilan etti

Yalnız kalan İngilizler, Portekiz'le aralarındaki anlaşmayı bir yana bırakarak Alman protektorasını tanıdılar

Daha sonra Bismarck'ın Angra Pequena protektorasını Angola'dan Kap Kolonisi'ne uzanacak biçimde genişletmesi, Alman-Fransız dayanışmasının bir başka sonucu oldu

İki devlet, Kongo ve Nijer ırmakları üzerinde uluslararası bir denetim kurmak ve Afrika kıyılarının gelecekte nasıl paylaşılacağını belirlemek üzere İngiltere'yi Berlin'de bir konferansa davet ettiler

1884'te başlayan Berlin Konferansı, Portekizlilerin Kongo yöresindekihak iddialarını reddetti

İngiltere, konferanstan önce Nijer'deki Fransız tüccarlarını parayla susturduğu için, yöredek konumunu korumayı başardı

Bu arada Fransız-Alman dayanışması da sarsıntı geçiriyordu

Durumdan yararlanan İngiltere, Nijer'i yönetme hakkını bu iki devlete kabul ettirdi

İngiliz konsolosları 19

yüzyıl boyunca Afrika'nın doğu kıyısındaki Zengibar'ı tüm kıyıyı denetleyecek bir konuma getirmeye çalıştılar

Kıtada Alman girişimlerinin artması üzerine bazı İngiliz bakanları Doğu Afrika'da bir İngiliz bakanları Doğu Afrika'da bir İngiliz protektorası kurulmasını önerdiler

Ama Başbakan Gladstone öneriyi benimsemedi

Bu arada Karl Peters başkanlığında bir Alman kolonileştirme grubu bugünkü Tanzanya dolaylarından bazı antlaşmalar yapmayı başarmıştı

1885'te Peters grubu Alman hükümetinin resmî korumasına alındı

Uluslararası koşullar Afrika'nın doğusunda İngilizler Almanya'ya direnmesine olanak tanımıyordu

Almanlar daha da doğuya ilerlediler ve sonunda Zengibar sultanının mülkleri, tümüyle Almanların istediği biçimde sınırlandı

İngilizlerin Afrika'nın doğusunda belirli bir konumu koruyabilmesi, özel girişimcilerin çabalarıyla gerçekleşti

Bunların başında İngiliz Hindistan Buharlı Gemi Şirketi başkanı olan Mackinnon'un çabalarıyla 1886'da Almanlarla, Afrika'nın doğusundaki nüfuz alanının nasıl paylaşılacağını belirleyen bir anlaşma imzalandı

İngiliz ve Alman şirketleri arasında daha sonra Nil'in kaynaklarını denetlemeye yönelik yoğun bir yarışma başladı

Rekabet önceleri Sudan'ın Equatoria ilinde yoğunlaşmıştı

Henry Morton Stanley'in seferiyle 1889'da İngiltere'nin bu yörede etkinlik kazanmasından sonra yarışma alanı Uganda'ya kaydı

1890'da imzalanan bir İngiliz-Alman antlaşmasıyla Almanya 1886'da yerleştiği Witu'dan çekiliyor, Uganda'yı İngiliz nüfuz alanına bırakıyor, Zengibar'la yakındaki adalar üzerindeki İngiliz protektorasını tanıyordu

Buna karşılık İngiltere de Kuzey Denizindeki Helgoland Adasını Almanya'ya bırakıyordu

Artık Nil'in kaynakları üzerinde İngiltere'nin tek rakibi İtalya'ydı

Eritre ve Somali'de yerleşmeler kuran İtalya, 1889'da İngiltere'yle, Somali'yi nüfuz bölgelerine ayıran bir antlaşma imzalandı

İtalya,aynı yıl Etiyopya imparatoru 2

Menelik'le yaptığı Ucciali Antlaşması'na dayanarak bu ülkenin kendi protektorasına girdiğini öne sürdü

Bu antlaşma İtalya'ya Mavi Nil'in denetimini kazandıracaktı

İngiltere 1891'de İtalya'nın savlarını kabul etti, ama onun Nil'e ulaşmasını engelleyecek sınırlar çizen bir anlaşma yapmayı da başardı

İtalya, Nil'in kolları üzerinde barajlar kurarak ırmağın akış yönünü değiştirmekten kaçınmayı da kabul ediyordu

Buna karşılık İngiltere, Zengibar sultanının Benadir kıyısını İtalya'ya bırakmasını sağlayacaktı

Bu bölge 1905'te İtalyan Somalisine katıldı

İngiliz-Alman antlaşması, Kamerun ve Togo'daki Alman kolonileri ile İngiliz toprakları arasındaki sınırı da belirliyor, Çad Gölü çevresinin paylaşılmasına ilişkin ipuçları içeriyordu

Fransızlar, İngiltere'nin Nijer ötesinde de ilerlemesinden ve kendilerinin Cezayir'le Senegal'i Gabon'a bağlamalarını önlemesinden korktular

Nijer bölgesinde etkin olan İngiliz Kraliyet Nijer Kumpanyası'nın doğu sınırları, Almanlarla yapılan anlaşmalarla belirlenmişti

Ancak kumpanyanın batı yönündeki etkinliğini sınırlayacak bir anlaşma yoktu

Fransızlar , Dahomey'i ele geçirdikten sonra İngiliz Kumpanyası'nın batı yönünde hak iddia ettiği bölgeye asker yığmaya başladılar

1898'de savaş tehlikesi doğdu; ama aynı yıl imzalanan bir antlaşmayla bunalım sona erdi

Bu antlaşma Nijer'in sınırlarını çiziyor, Afrika'nın batısındaki İngiliz ve Fransız kolonilerinin kıtanın içine yayılmasını ilkelere bağlıyordu

İngiliz-Fransız gerginliği bu kadarla kalmadı

İngiltere, Fransızların Gabon'dan kalkarak Nil'e doğru yayılabileceğinden korkuyordu

1894 Fransız-Alman anlaşmasıyla Kamerun'un sınırları, Fransızların bu yönde yayılmasını önlemeyecek biçimde düzenlendi

İngiltere Bahrü'l-Gazal bölgesini Belçika kralı 2

Leopold'a kiralayarak Fransızların Nil yolunu tıkadı

Fransızlar da Gabon'dan Nil'e doğru bir askeri birlik gönderdiler

İtalyanların 1896'da Etiyopya'ya yenilmesi üzerine İngilizler de Sudan'ı yeniden işgale karar verdi

Kuzeyden gelen İngiliz kuvvetleri ile batıdan gelen Fransız birlikleri Fashhoda'da karşılaştı

Diplomatik destek bulamayan Fransızlar geri çekildiler ve 1899'da İngilizlerle anlaşarak Nil Vadisinin dışında kalmayı kabul ettiler

Artık İngiliz-Fransız sömürge çatışması sona ermiş, 1904 tarihli Entente Cordiale ile Avrupa devletleri arasında yeni bir ittifakın temeli oluşmuştu

Kaynak:AnaBritannica cilt 1 den frmsinsi

net için derlenmiştir

05-07-2011	#58
Şengül Şirin	Afrika'da sömürgecilik dönemi- Afrikanın paylaşılması İngiltere 1882'de tropik Afrika'nın batı yakasındaki mevzileriyle ilgili önemli sorunlarla karşılaştıBelçika Kralı 2Leopold Kongo'da kişisel bir egemenlik alanı elde etmeyi tasarlıyorduFransızlar 1882'de kâşif Savorgnan de Brazza'yı yöreye gönderdiler ve Kongo Irmağı ağzının kuzey yakasını ele geçirerek buna karşılık verdilerBöylece Gabon kolonisinin temeli atılıyorduFransızlar bir yandan da İngiltere'nin ticaret bölgesi olan Nijer Irmağı üzerinde kendi tüccarlarını açıkça desteklemeye başladılar1884'te İngiltere ile Portekiz arasında bir antlaşma imzalandıBuna göre İngiltere, Portekizlilerin Kongo Irmağı ağzına ilişkin isteklerini kabulleniyor, karşılığında İngiliz tüccar ve misyonerleri için bu yöreye serbestçe girme hakkı elde ediliyordu Bölgede doğrudan koloni kurma yanlısı olmayan Almanya, Fransa'yı yanına alarak Afrika'da İngilizlere karşı bir Alman-Fransız uyuşması peşindeydiBir Alman tüccarının Angra Peguena yöresinde hükümetinden koruma istemesi üzerine, Almanya İngiltere nezdinde girişimde bulunduİngiltere'nin, "meşru hakları"nı tehdit edecek girişim ve isteklere karşı olduğunu açıklaması üzerine öfkelenen Bismarck, 1884'te bölge üzerinde Alman protektorası ilan ettiYalnız kalan İngilizler, Portekiz'le aralarındaki anlaşmayı bir yana bırakarak Alman protektorasını tanıdılarDaha sonra Bismarck'ın Angra Pequena protektorasını Angola'dan Kap Kolonisi'ne uzanacak biçimde genişletmesi, Alman-Fransız dayanışmasının bir başka sonucu olduİki devlet, Kongo ve Nijer ırmakları üzerinde uluslararası bir denetim kurmak ve Afrika kıyılarının gelecekte nasıl paylaşılacağını belirlemek üzere İngiltere'yi Berlin'de bir konferansa davet ettiler1884'te başlayan Berlin Konferansı, Portekizlilerin Kongo yöresindekihak iddialarını reddettiİngiltere, konferanstan önce Nijer'deki Fransız tüccarlarını parayla susturduğu için, yöredek konumunu korumayı başardıBu arada Fransız-Alman dayanışması da sarsıntı geçiriyorduDurumdan yararlanan İngiltere, Nijer'i yönetme hakkını bu iki devlete kabul ettirdi İngiliz konsolosları 19 yüzyıl boyunca Afrika'nın doğu kıyısındaki Zengibar'ı tüm kıyıyı denetleyecek bir konuma getirmeye çalıştılarKıtada Alman girişimlerinin artması üzerine bazı İngiliz bakanları Doğu Afrika'da bir İngiliz bakanları Doğu Afrika'da bir İngiliz protektorası kurulmasını önerdilerAma Başbakan Gladstone öneriyi benimsemediBu arada Karl Peters başkanlığında bir Alman kolonileştirme grubu bugünkü Tanzanya dolaylarından bazı antlaşmalar yapmayı başarmıştı1885'te Peters grubu Alman hükümetinin resmî korumasına alındıUluslararası koşullar Afrika'nın doğusunda İngilizler Almanya'ya direnmesine olanak tanımıyorduAlmanlar daha da doğuya ilerlediler ve sonunda Zengibar sultanının mülkleri, tümüyle Almanların istediği biçimde sınırlandı İngilizlerin Afrika'nın doğusunda belirli bir konumu koruyabilmesi, özel girişimcilerin çabalarıyla gerçekleştiBunların başında İngiliz Hindistan Buharlı Gemi Şirketi başkanı olan Mackinnon'un çabalarıyla 1886'da Almanlarla, Afrika'nın doğusundaki nüfuz alanının nasıl paylaşılacağını belirleyen bir anlaşma imzalandıİngiliz ve Alman şirketleri arasında daha sonra Nil'in kaynaklarını denetlemeye yönelik yoğun bir yarışma başladıRekabet önceleri Sudan'ın Equatoria ilinde yoğunlaşmıştıHenry Morton Stanley'in seferiyle 1889'da İngiltere'nin bu yörede etkinlik kazanmasından sonra yarışma alanı Uganda'ya kaydı1890'da imzalanan bir İngiliz-Alman antlaşmasıyla Almanya 1886'da yerleştiği Witu'dan çekiliyor, Uganda'yı İngiliz nüfuz alanına bırakıyor, Zengibar'la yakındaki adalar üzerindeki İngiliz protektorasını tanıyorduBuna karşılık İngiltere de Kuzey Denizindeki Helgoland Adasını Almanya'ya bırakıyordu Artık Nil'in kaynakları üzerinde İngiltere'nin tek rakibi İtalya'ydıEritre ve Somali'de yerleşmeler kuran İtalya, 1889'da İngiltere'yle, Somali'yi nüfuz bölgelerine ayıran bir antlaşma imzalandıİtalya,aynı yıl Etiyopya imparatoru 2 Menelik'le yaptığı Ucciali Antlaşması'na dayanarak bu ülkenin kendi protektorasına girdiğini öne sürdüBu antlaşma İtalya'ya Mavi Nil'in denetimini kazandıracaktıİngiltere 1891'de İtalya'nın savlarını kabul etti, ama onun Nil'e ulaşmasını engelleyecek sınırlar çizen bir anlaşma yapmayı da başardıİtalya, Nil'in kolları üzerinde barajlar kurarak ırmağın akış yönünü değiştirmekten kaçınmayı da kabul ediyorduBuna karşılık İngiltere, Zengibar sultanının Benadir kıyısını İtalya'ya bırakmasını sağlayacaktıBu bölge 1905'te İtalyan Somalisine katıldı İngiliz-Alman antlaşması, Kamerun ve Togo'daki Alman kolonileri ile İngiliz toprakları arasındaki sınırı da belirliyor, Çad Gölü çevresinin paylaşılmasına ilişkin ipuçları içeriyorduFransızlar, İngiltere'nin Nijer ötesinde de ilerlemesinden ve kendilerinin Cezayir'le Senegal'i Gabon'a bağlamalarını önlemesinden korktularNijer bölgesinde etkin olan İngiliz Kraliyet Nijer Kumpanyası'nın doğu sınırları, Almanlarla yapılan anlaşmalarla belirlenmiştiAncak kumpanyanın batı yönündeki etkinliğini sınırlayacak bir anlaşma yoktuFransızlar , Dahomey'i ele geçirdikten sonra İngiliz Kumpanyası'nın batı yönünde hak iddia ettiği bölgeye asker yığmaya başladılar1898'de savaş tehlikesi doğdu; ama aynı yıl imzalanan bir antlaşmayla bunalım sona erdiBu antlaşma Nijer'in sınırlarını çiziyor, Afrika'nın batısındaki İngiliz ve Fransız kolonilerinin kıtanın içine yayılmasını ilkelere bağlıyordu İngiliz-Fransız gerginliği bu kadarla kalmadıİngiltere, Fransızların Gabon'dan kalkarak Nil'e doğru yayılabileceğinden korkuyordu1894 Fransız-Alman anlaşmasıyla Kamerun'un sınırları, Fransızların bu yönde yayılmasını önlemeyecek biçimde düzenlendi İngiltere Bahrü'l-Gazal bölgesini Belçika kralı 2Leopold'a kiralayarak Fransızların Nil yolunu tıkadıFransızlar da Gabon'dan Nil'e doğru bir askeri birlik gönderdilerİtalyanların 1896'da Etiyopya'ya yenilmesi üzerine İngilizler de Sudan'ı yeniden işgale karar verdiKuzeyden gelen İngiliz kuvvetleri ile batıdan gelen Fransız birlikleri Fashhoda'da karşılaştıDiplomatik destek bulamayan Fransızlar geri çekildiler ve 1899'da İngilizlerle anlaşarak Nil Vadisinin dışında kalmayı kabul ettilerArtık İngiliz-Fransız sömürge çatışması sona ermiş, 1904 tarihli Entente Cordiale ile Avrupa devletleri arasında yeni bir ittifakın temeli oluşmuştu Kaynak:AnaBritannica cilt 1 den frmsinsinet için derlenmiştir __________________ Arkadaşlar, efendiler ve ey millet, iyi biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler, meczuplar memleketi olamaz En doğru, en hakiki tarikat, medeniyet tarikatıdır