Cevap : Akarsu Aşındırma ve Biriktirme Şekilleri

**Şengül Şirin** · 04-19-2011

Bir akarsu yatağındaki su kütlesinin hareketi,yatak derinliği ile ortalama akış hızı arasındaki ilişkiye bağlı olarak,ya sığ yataktaki hazıl akış ya da derin yatakta durgun akış biçiminde gerçekleşir

Durgun akıştan hızlı akışa geçişteki kritik derinlik yalnızca akış oranına bağlıdır

Kritik derinlikteki akış hızı ise,eylemsizlik kuvvetlerinin kütleçekimi kuvvetlerine oranını veren Froude sayısıyla belirtilir

Bu etkenlerin yanı sıra ırmak yatağıda akışa belli bir direnç gösterir

bu direnç bir ölçüde yatağın jeolojik ve pedolojik yapısına bir ölçüde de akışın türüne bağlıdır

Yatak malzemesi ile akan su kütlesi arasındaki etkileşimin sonucu olan yatağın pürüzlü yapısı,birbirine yapışmamış molozlardan oluşan yatak tortullarının biçim değiştirme özellliğini yansıtır

Akarsu yataklarının gerçek pürüzlülük değeri genellikle Manning denklemiyle hesaplanır

bu denklem Reynolds sayısının su yüzeyi eğiminin ve ortalama akış hızının doğrudan fonksiyonudur

Akarsu yatağındaki kum örtüsünün tortul yapısı ile yatağın biçimi ve akış koşulları arasında da bağıntı kurulabilir

Örneğin akarsu tortullarından görülen geniş çaptaki çapraz katmanlaşma ,Froude sayısının 0,8 "den küçük olduğu orta - durgun akış rejiminde kum dalgacıklarının ya da kum tepelerinin akış aşağı taşınmasından ileri gelir

Tepeler oluşturmayan kum katmanları ise,Froude sayısının 0,8"den büyük olduğu düz yataklı akarsularda görülür

Bu akış rejimleri,yatak biçimleri ve yapıları,akarsu sistemini ve bu sistemdeki bütün süreçleri oluşturan temel öğelerdir

Bu süreçlerden doğan oluşumlar akarsu yatağına biçim verir

yatağın morfolojisi de özellikle akarsu çökeltilerinin geometrik yapısını etkiler

Yatağın yapısını ve özellikle
rini ,içinden akan suyun miktarı ve değişkenliği ,taşıdığı tortul yükünün,miktarı ve tane büyüklüğü yatak genişliği,derinliği,eğimi,pürüzlülüğü
akış hızı ve kıyıdaki bitki örtüsünün yoğunluğu gibi en az on değişken belirler

Bu değişkenlerin her biri de yağmur ,mevsimlik ısı değişiklikleri
arazinin genel eğimi gibi iklimsel ve jeolojik koşulların etkisi altındadır

Ancak bazı genellemeler yapılsa da ,belli bir ırmak tipinin hangi değişmez
değerlerle tanımlanabileceğini saptamak henüz olası değildir

fazla dönemeçli olmayan akarsu sistemlerinin başlıca özellikleri dik eğim ,kaba
yatak yükünün bolluğu oldukça değişken bir debi ve kolay aşınan kıyılardır

Buna karşılık çok dönemeç yapan menderesli akarsu yataklarında
asıltı,halindeki yük miktarı fazla,yatak eğitimi daha yumuşaktır

Genişlik ve derinlik arasındaki oranın az olması kıyılara denge kazandırır

ve ırmak
büyük ölçüde kaba yatak yükü taşısa bile,menderes yapma özelliğini korur

Kaynak:AnaBritannica cilt 1 frmsinsi

net için derlenmiştir

04-19-2011	#3
Şengül Şirin	Cevap : Akarsu Aşındırma ve Biriktirme Şekilleri Bir akarsu yatağındaki su kütlesinin hareketi,yatak derinliği ile ortalama akış hızı arasındaki ilişkiye bağlı olarak,ya sığ yataktaki hazıl akış ya da derin yatakta durgun akış biçiminde gerçekleşirDurgun akıştan hızlı akışa geçişteki kritik derinlik yalnızca akış oranına bağlıdırKritik derinlikteki akış hızı ise,eylemsizlik kuvvetlerinin kütleçekimi kuvvetlerine oranını veren Froude sayısıyla belirtilirBu etkenlerin yanı sıra ırmak yatağıda akışa belli bir direnç gösterirbu direnç bir ölçüde yatağın jeolojik ve pedolojik yapısına bir ölçüde de akışın türüne bağlıdırYatak malzemesi ile akan su kütlesi arasındaki etkileşimin sonucu olan yatağın pürüzlü yapısı,birbirine yapışmamış molozlardan oluşan yatak tortullarının biçim değiştirme özellliğini yansıtırAkarsu yataklarının gerçek pürüzlülük değeri genellikle Manning denklemiyle hesaplanırbu denklem Reynolds sayısının su yüzeyi eğiminin ve ortalama akış hızının doğrudan fonksiyonudur Akarsu yatağındaki kum örtüsünün tortul yapısı ile yatağın biçimi ve akış koşulları arasında da bağıntı kurulabilirÖrneğin akarsu tortullarından görülen geniş çaptaki çapraz katmanlaşma ,Froude sayısının 0,8 "den küçük olduğu orta - durgun akış rejiminde kum dalgacıklarının ya da kum tepelerinin akış aşağı taşınmasından ileri gelirTepeler oluşturmayan kum katmanları ise,Froude sayısının 0,8"den büyük olduğu düz yataklı akarsularda görülür Bu akış rejimleri,yatak biçimleri ve yapıları,akarsu sistemini ve bu sistemdeki bütün süreçleri oluşturan temel öğelerdirBu süreçlerden doğan oluşumlar akarsu yatağına biçim veriryatağın morfolojisi de özellikle akarsu çökeltilerinin geometrik yapısını etkilerYatağın yapısını ve özellikle rini ,içinden akan suyun miktarı ve değişkenliği ,taşıdığı tortul yükünün,miktarı ve tane büyüklüğü yatak genişliği,derinliği,eğimi,pürüzlülüğü akış hızı ve kıyıdaki bitki örtüsünün yoğunluğu gibi en az on değişken belirlerBu değişkenlerin her biri de yağmur ,mevsimlik ısı değişiklikleri arazinin genel eğimi gibi iklimsel ve jeolojik koşulların etkisi altındadırAncak bazı genellemeler yapılsa da ,belli bir ırmak tipinin hangi değişmez değerlerle tanımlanabileceğini saptamak henüz olası değildirfazla dönemeçli olmayan akarsu sistemlerinin başlıca özellikleri dik eğim ,kaba yatak yükünün bolluğu oldukça değişken bir debi ve kolay aşınan kıyılardırBuna karşılık çok dönemeç yapan menderesli akarsu yataklarında asıltı,halindeki yük miktarı fazla,yatak eğitimi daha yumuşaktırGenişlik ve derinlik arasındaki oranın az olması kıyılara denge kazandırırve ırmak büyük ölçüde kaba yatak yükü taşısa bile,menderes yapma özelliğini korur Kaynak:AnaBritannica cilt 1 frmsinsinet için derlenmiştir __________________ Arkadaşlar, efendiler ve ey millet, iyi biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler, meczuplar memleketi olamaz En doğru, en hakiki tarikat, medeniyet tarikatıdır