A Priori Bilgi

a Priori bilgi

Kant"tan bu yana Batı felsefesinde tüm tikel deneyimlerden bağımsız önsel bilgi,Yalnızca deneyimden kaynaklanan a posteriori (sonsal ) bilginin karşıtıLatince a priori (öncekinden)
ve a posteriori (sonrakinden) terimleri felsefede ilk olarak nedenlere dayalı çıkarımlarla sonuçlara dayalı çıkarımları birbirinden ayırmak için kullanılmıştır

Terimlerin kayıtlara geçmiş ilk kullanımına 14yüzyıl mantıkçısı Saksonyalı ALBERTUS"
un yazılarında rastlanırBurada a priori çıkarımının "nedenlerden sonuca " a posteriori çıkarımın ise "sonuçlardan nedenlere " yöneldiği belirtilirLeibniz"e kadar uzanan ve onuda içine alan bir grup filozofça benzer tanımlamalar yapılmıştırTerimlerin bu anlamlarıyla felsefe dışı bağlamlarda kullanımına günümüzde de rastlanırBununla birlikte ,ortaçağ mantıkçılarının "neden " sözcüğünü geniş anlamıyla Aristoteles"teki aitia kavramının karşılığı olarak kullandıkları,prius sözcüğüne de zorunlu olarak zaman içinde önce gelen anlamını vermedikleri anımsanmalıdırDemonstratio propter guid (" neden ötürü tanıtlama ") deyiminin demonstratio a priori ile eş anlamlı,demonstratio guia (" neyin tanıtlaması") deyiminde demonstratio a posteriori ile eşanlamlı kullanılması bunun kanıtıdır

Dolayısıyla burada ,Aristoteles"in bilginin temeli ya da bir şeyin açıklanması ile yalnızca olguyu ilişkin bilgi arasında yaptığı ayrımın benimsendiği açıktır

Kant"a göre bu ayrımın ardında a priori ve a posteriori terimlerin zorunluluk -olgu antitezi ile olan ilişkisi gizlidirKritik derreinen Vernunft (saf Usun Eleştirisi ) adlı yapıtında Kant bu ayrımları bir ölçüde a priori bilginin temel örneği saydığı matematiksel
bilginin kendine özgü durumunu açıklamak için kullanırOna göre,insanın deneyime başvurmadan bildiği kabul edilen şeyler,örneğin,bir matematik teoremi,her zaman zorunlu doğrulardırYalnızca deneyimden kaynaklanan bilgi ise zorunlu kabul edilemez

Apriori deyiminin matematikteki biçimiyle kullanımı oldukça yeniyse de filozofların bu tür bilgiyle ilgilenişi neredyse felsefenin kendisi kadar eskidirBakarak,duyarak,dinleye-
rek bilgi edinmek çok doğal karşılanırBuna karşılık,yalnızca düşünme yoluyla öğrenmenin olabilirliliğini inceleyen filozoflar çoğu kez bunun için özel bir açıklama gerektirdiğini düşünmüşlerdirPlaton ,Menon ve Phaidon adlı yapıtlarında ,geometri doğrularını öğrenmeni,ölümsüz düşünce ve biçimleri doğrudan düşünebildiğimiz önceki varoluşumuzda sahip olduğumuz bilginin anımsanmasından başka bir şey olmadığını
söylerPlaton"un düşüncesine yakınlık duymakla birlikte,kuramının ayrıntılarını kabul etmeyen Augustinus ile onun ortaçağdaki izleyicileri,düşüncelerin,insanları zaman
zaman zihinsel olarak aydınlatan Tanrı"nın aklında bulunduğunu söylemişlerdir
Descartes daha da ileri giderek a priori bilginin gerektirdiği tüm düşüncelerin her insanın aklında yaratılıştan varolduğunu ileri sürer

Kant ise yalnızca kavramları açıklamakla kalmayıp aynı zamanda bireşimsel olan a
priori yargıların olabilirliğini açıklama sorununa eğilirKant"ın önerdiği çözüm,haklarında bu tür yargılara varabildiğimiz uzam,zaman ve kategorilerin (örnegin,nedenselliğin) deney yoluyla edinilmiş bilgilere akıl tarafından yüklenen biçimler olduğu öğretisidir

Bu kuramların hepsinde a priori bilginin olabilirliği bu tür bilginin konusunu oluşturan
malzemeyi incelemek için ayrıcalıklı bir konumda olduğumuz ileri sürülerek açıklanır
Aynı anlayış Platoncu olmayan a priori bilgi kuramında da ortaya çıkarİlk kez Thomas
Hobbes"un De Corpore adlı yapıtında ortaya konan ve 20 yüzyılda mantıksal deneycilerce benimsenen bu kurama göre zorunluluk ifadeleri a priori olabilirÇünkü
bunlar koyduğumuz kuralların yan ürünleri olmaktan öteye geçmez

Kaynak AnaBritannica 1

__________________