Şengül Şirin
|
Cevap : İsrail, Medinat Yisrael
ARKEOLOJİ
Bilinenin en eski Homo sapiens'lerden biri, bir fransız araştırma ekibi tarafından Karmel tepesinde, Kafzeh mağarasında bulundu Nattuf kültürü i0 X binyıl'a doğru ortaya çıktı (Ein Gev, Mellehe, Vadi Fallah vb) Az da olsa, o tarihlerde tarım ve hayvancılık yapılmaktaydı Daha geç evrelerin varlığı Eriha (Pre Pottery Neolithic A&B) ve Abu Goş'ta kanıtlanmıştır Bunları, yerleşmelerin büyük bir bölümünün i06500'e doğru terk edilmiş gibi göründüğü, "Filistin boşluğu" diye bilinen, arkeolojik alanda karanlık bir dönem izledi Uzun süren bir kopukluktan sonra, varlığı Eriha (Pottery Neolithic A&B) ve Şa-ar Agolan buluntularıyla kanıtlanan bir geç Yenitaş dönemi ortaya çıktı Ancak, ne bu dönem, ne de Suriye'nin kuzeyindeki kültürlerle olan bağlantılar tam anlamıyla aydınlığa kavuşturulabildi
Bakırtaş dönemine ya da Gasul kültürüne birçok yerde rastlanır: Eriha, Tel el -Ferah, Megiddo ve Negev çölünde Be-erşeba bölgesi yerleşmelerinde Yahudi-ye çölünde, Nahal Mişmar'da ele geçen bakır eşyalar (aletler, silah parçaları) bu dönemin en geç evrelerine aittir O tarihlerde, dağlarda, ovalarda ve çöllerde insanlar yaşamaktadır; çöller uzun bir süre böylesine yoğun bir nüfusu barındırma-yacaktır Son dönem bakırtaş kültürü daha çok mezarlardan tanınmaktadır Varlığı uzun süreden beri Megiddo'da belirlenmiş olan bu kültür, Gezer ve son zamanlarda, Tel el-Ferah, Tel Arad vb'de kesin olarak ortaya çıkarıldı
Bronz çağının başlarında, 3100'e doğru ilk kentler görülmeye başladı Bunlar; surlarla çevrilmiş, tapınak ve idari yapıların yer aldığı mahallelere bölünmüştü Megiddo, Gezer, Ay'da görülen bu dönem, Eriha'daki ingiliz, Tel el-Ferah'taki fransız, Tel Arad ve Hazor'daki israil kazı-larıyla aydınlığa kavuştu, ikinci binyıl daha iyi biliniyordu, ancak Megiddo'da bulunan fildişi eşyaların tarihlenmesi gibi bazı konular sert tartışmalara neden oluyordu Bu kazılar, ikinci binyıl'ın daha İyi tanınmasını sağladı Eski kronolojilerin çoğu yeniden gözden geçirildi Artık kronolojik çerçeve tam olarak yerine oturmuştur (Lakiş kazıları; Gezer, Megiddo, tel Beyt-Mirsim vb'deki kazılara yeniden başlanması) Demir çağı için, Lakiş, Gezer ve Megiddo kazılarının dışında, Şomron, Tel el-Hesi kazılarını, Tel Dan, Tel Arad, tel Be-erşeba, tel Şikmona vb'de israilliler'in yürüttüğü birçok araştırmayı da saymak gerekir Yahudi krallıkları, asur ve babilli istilacılar, daha sonra da Persler buralarda İzlerini bırakmışlardır
Ingilizler'in ve İsrailliler'in yürüttüğü arkeolojik çalışmalar, Diaspora'dan hemen önceki dönemin Massada'da, gündelik yaşama ilişkin ayrıntılarıyla ve en dramatik yanlarıyla canlandırılmasını sağladı
GÜZEL SANATLAR
Mimarlık, israil devleti, kurulur kurulmaz önemli yapım sorunlarıyla karşılaştı, israil'e özgü ulusal bir mimarlık yaratma girişimlerine rağmen (Y Klarvein, Knesset, 1966) en önemli mimarlar Avrupa etkisinden kurtulamadılar: Bauhaus çıkışlı A Şa-ron (Tel-Aviv [1955] ve Kudüs [1963] hastaneleri, Montréal Dünya sergisi'ndeki israil pavyonu), D Karmi, Z Rechter vb Behrens'in eski öğrencisi A Neumann* ise modüler birimlerden yola çıkarak uzay şehirciliği araştırmalarına yöneldi (Z Hec-ker ile birlikte Bat Yam belediye sarayı) Konut kavramını değiştirmeye yönelik bu çalışmalara L Gerstel ya da M Safdie" de katıldı Birçok okul ve üniversite binasıyla (Neumann'ın Hayfa'daki Tehnion mühendislik fakültesi, DA Brutzkus'un Re-hovot mimarlık fakültesi auditoriumu) önemli müzeler (A Mansfeld ve D Gad' ın Kudüs'teki israil Ulusal müzesi [1965] ve F Kiesler'in Ölü Deniz elyazmaları için yaptığı "tapınak"; i Yaşar ve D Eitan'ın yeni Tel-Aviv müzesi [1971)) yapıldı
Plastik sanatlar Tümüyle İsrail'e özgü bir sanatı kurma ve geliştirme yolundaki ilk girişim, 1906'da Kudüs'te heykelci Boris Şats'ın bir yahudi geleneği geliştirmeye yönelik çalışmalar yapmak amacıyla Bet-salel Sanat ve meslek okulu'nu (ve aynı adlı müzeyi) kurmasıyla başlamıştırAma bu çabanın güçlü batı etkileriyle birleşmesi ve Reuven Rubin (1893-1974), Menahem Şemi, israel Paladi ya da Anna Tic-ho gibi ressamların önemli yapıtlar vermesi Birinci Dünya savaşı sonrasına rastlar
1930'lu yıllarda Yakov Steinhardt (1887 -1968) ya da Moşe Mokadi (1902-1977) çalışmalarında anlatımcılıktan etkilenirken, Mordehay Levanon'ün gizemli manzara resimleri ve Mordehay Ardon'un aşırı üsluplaştırılmış sanatı, lirizmden köklü bir biçimde etkilendi Ama bu ressamlar da ikinci Dünya savaşı'ndan hemen sonra yayılan soyut araştırmaların çekiciliğine kapıldılar Bu araştırmalar 1948'de kurulan ve özellikle Yanko* tarafından canlandırılan "Yeni ufuklar" hareketi çevresinde yoğunlaştı Dünyanın her tarafında olduğu gibi lirik soyutlama egemen resim akımı oldu (Yosef Zaritski, Avigdor Stematski, Yehetskel Streichmann, Moşe Kastel, Fima, Lea Nikel vb) Agam ve Aaron Wit-kin ise çalışmalarını geometrik soyutlamalardan hareketle geliştirdiler
1960'lı yıllardan sonra çeşitli tepkiler ortaya çıktı: pop art (igael Tumarkin), yeni figürasyon (Uri Lipşits) ya da doğadan etütlere dönüş (Arikha) anlayışı içinde soyutlamaya karşı gerçeğe yeni bir yaklaşım getirilmeye çalışıldı 1970'li yılların öncü akımları özellikle kavramsal sanat (Beni Efrat, Nahum Tevet vb) ve video alanlarında özgün araştırmalara özendirdi Video, çevreye müdahale aracı (Mlhael Druks, Pinhas Koen Kan) ya da bir eylemle bütünleşen parça (Moti Mizrahl) olarak öngörülüyordu
israil'de heykel sanatı avrupalı ve uluslararası akımların etkisine açılarak yavaş yavaş gelişti Zeev Ben Tsvi (1904-1952) ile kübizm israil heykeline girerken, önceleri lirik ve anlatımcı (Moşe Sternschuss, İzak Danziger, Yehiel Şemi) sonraları daha katı (Menaşe Kadişman vb) bir soyutlama, çeşitli eğilimlerle boy gösterdi Heykelcilik, mimarlık ve kentle İlişkilerinde yerleştirme-manzara (Şamay Haver) ya da 1970'li yıllarda daha kavramsal anlayışta bir müdahale (Dani Karavan) olarak görüldü
MÜZİK
Müzik yaşamı, Tel-Aviv'de ilk müzik okullarının açıldığı 1910'dan sonra örgütlendi 1936'da kurulan Filistin orkestrası, daha sonra israil Filarmoni orkestrası adını aldı Yine 1936'da, Kudüs'te bir radyo istasyonu kuruldu, Uluslararası çağdaş müzik birliği'nin şubesi açıldı, israil devleti kurulduktan iki yıl sonra, Kültür ve eğitim bakanlığı bünyesinde bir müzik birimi oluşturuldu Ayrıca, besteciler, 1936'dan beri "Performing Rights Society of the Authors, Composers and Publishers", 1957'den beri de "israilli besteciler vakfı" tarafından desteklenmektedir Müzik yayınları, 1930'da Tel-Aviv'deki özel yayınevlerince başlatıldı 1949'da kurulan "Publishing House of the israeli Composers'Association" ("İsrailli besteciler birliği yayınevi"), Avrupa'da ve ABD'de temsilcilikler açtı 1961'de kurulan israil Müzik enstitüsü de bazı yapıtların partisyonunu yayımladı
İsrailli bestecilerin esin kaynakları, geleneksel yahudi müziği, yahudi tarihi, ülkenin farklı kültürel atmosferi olan yörelerinden edindikleri izlenimler, Ortadoğu müziğinin melodileri ve orkestralama özellikleridir Bu etmenlere, her bestecinin doğup büyüdüğü ülkenin kültüründen birtakım öğeler de karışır Tüm bunlar, daha az gelenekçi olan genç kuşaktan önce müzik yaşamına egemen olan üç ana okulun birikiminde yatar
Bu okulların ilkini, Doğu Avrupa'dan göç eden senfoni bestecileri oluşturdu Bu okul, XX yy'ın başlarında geleneksel yahudi ezgilerinin armonize edilmesi temeline dayalı olarak Rusya'da geliştirilmiş romantik yahudi müziğinin üslubunu kabul ettirdi Bu okulun önderi Şlomo Ro-sowsky'yl (1878-1962), Gabriel Grad (1890-1950), izak Edel (1896-1973), Moşe Rapaport (1903-1968), Yosef Kamlnski (1908-1972) izledi Orta Avrupa'dan göç eden besteciler de bu okuia katıldılar Erich Walter Sternberg (1891-1974), Karel Salomon (1897-1974), Abraham Daus (1902-1974), Stefan Wolpe (doğm 1902), Hanoh Yaakovi (doğm 1909), Şlomo Ya-fe (doğm 1909), Yosef Tal (doğm 1910) ve Herbert Brün (doğm 1918) gibi müzik-çilerin temsil ettiği orta avrupalı yahudi bestecilerin çoğu 1920'lerde Avrupa'da kullanılan tekniklerle doğup büyüdükleri ülkede edindikleri birikimin sentezine varmaya çalıştılar
ikinci okuldan bestecilerse 1945'ten sonra, Yakındoğu müziğindeki melodi üslubunu, ritim düzenini ve renkli orkestralama dilini alarak, yapıtlarına Yakındoğu' ya özgü nitelikler kazandırdılar Bu eğilimin ilk temsilcileri, Paul Ben-Hayylm (doğm 1897), Marc Lavry (1903-1967), Oedoen Partos (1907-1977), Alexander Uriah Boskovitch (1907-1964), Menahem Avidom (doğm 1908), Mordehay Seter (doğm 1916) ve Roman Haubenstock -Ramati'dir (doğm 1919) Bunların öğrencileri olan Abel Ehrllch (doğm 1915), Ya-akovGilboa(doğm 1920), BenTsionOr-gad (doğm 1926) ve Tsvi Avni (doğm 1927) Batı Avrupa'da ortaya çıkan yenilikleri özümleyerek yeni, çağdaş bir üslubun ilk örneklerini verdiler
Üçüncü okulu, israil doğumlu ya da göçmen, israil'de müzik öğrenimi gören ve kendilerinden önce örgütlenmiş bir müzik yaşamı bulan genç besteciler oluşturur Geleneksel yahudi müziğine bağlı olan bu besteciler, Batı Avrupa'da doğan yeni teknikleri tanıdılar ve elektronik beste düzeneklerini deneme olanağı buldular Genç besteciler arasında Leon Schid-lowsky (doğm 1931), Habib Hasan Tuma (doğm 1934), izak Sade (doğm 1935), Yoram Paporisz (doğm 1944), Mihael Ba-rolsky (doğm 1947) anılmalıdır Genç kuşağı, Ron Kolton (doğm 1951), Gidon Le-wensohn (doğm 1954), Dainel Ören (dpğm 1955) temsil etmektedir
israel Adler gibi müzikbilimcilerln girişimleri, Yahudi müziği araştırma merkezi (Kudüs'teki ibrani üniversitesi'ne bağlı olarak 1964'te kuruldu) ve Kudüs'teki Ulusal kitaplık'a bağlı fonotek gibi resmi kuruluşlar sayesinde eski sinagog müziği (XII -XVIII yy), çeşitli notlar eklenerek bir koleksiyon halinde yayımlandı Çelişki gibi görünse de, sosyalist kibutz hareketi, bestecileri, yeni dinsel yapıtlar (mezmurlar, kantatlar) yaratmaya özendirdi Ama yalnız kantor Leib Glantz (1898-1964), bu konuya ciddiyetle eğildi ve kendini ibrani geleneği doğrultusunda ayin müziği bestelemeye adadı; 1959'da Ayin müziği ens-tltüsü'nü kurdu
Hem beste, araştırma, eğitimcilik ve ic-racılık yapan, hem de gazetelere yazan Peter Gradenwitz (doğm 1910), Tsvi Keren (doğm 1917), israel Adler (doğm 1925), André Haydu (doğm 1932), Yeho-ash Hirschberg (doğm 1938), Yosef Dorf-man (doğm 1940) gibi müzikçilerse, mü-zikbilim alanında etkinlik göstermektedir
__________________
Arkadaşlar, efendiler ve ey millet, iyi biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler, meczuplar memleketi olamaz En doğru, en hakiki tarikat, medeniyet tarikatıdır
|