Şengül Şirin
|
Cevap : İsrail, Medinat Yisrael
TARİH
ilk yıllar
israil devleti, 14 mayıs 1948'de, BM genel kurulu'nun taksim planı diye bilinen 29 kasım 1947 tarihli kararı uyarınca, Filistin üzerindeki ingiliz manda yönetiminin sona ermesinden birkaç saat önce kuruldu Bu devletin temelinde, Siyonistlerin, yeniden canlanan yahudidüşmanlığının tehdit ettiği Diaspora Yahudileri'ne Filistin'de ulusal bir yurt yaratmak amacıyla, XIX yy sonundan beri sürdürdükleri çabalar yatar Dünyadaki başlıca devletlerce tanınan israil, kurulur kurulmaz, varlığını kabul etmeyen arap ülkelerinin saldırısıyla karşılaştı (— İSRAİL-ARAP SAVAŞLARI); BM'nin müdahalesine rağmen savaş, 1949 mütarekelerine (şubat-temmuz) tedar sürdü
ilk olarak, israil devleti, geçici (Ulusal Konsey'ce 19 mayıs 1948'de oylanıp kabul edilen temel yasalar), sonra da kalıcı (tam nisbi usullü bir kurucu ve yasa yapıcı Knesset'in seçilmesi [25 Ocak 1949]; Hayyim VVeizmann'ın beş yıl için ilk Cumhurbaşkanlığına getirilmesi [17 Şubat]; anayasa niteliğinde olmak üzere temel yasaların kabul edilmesi) olarak kendi kurumlarını oluşturdu Bu demokratik kurumlar, yoğun bir siyasal yaşamın doğmasına yol açtı Bu siyasal yaşama 1977'ye kadar, güçlü işçi örgütü Istadrut'un desteğindeki İsrail İşçi partisi egemen oldu; istadrut'un yöneticilerinden Moşe Şaret ve özellikle David Ben Gurion, Başbakan oldular ve (ilki 1953-1955 arasında, ikincisi 1948-1953, 1955-1961 ve 1961-1963 arasında) bazen merkez sağ (ilericiler) ve sağ (genel siyonistler) gruplarla, bazen de solcu sosyalist gruplarla (Ahdut Aavoda ve Mapam), ama hemen her zaman dinci partilerin desteğiyle koalisyon hükümetleri kurdular Hayyim VVeizmann ölünce (1952), Mapai (işçi partisi) kendi adayı Ben Zvi'nin Cumhurbaşkanı seçilmesini sağladı; o tarihte başlıca muhalefet gücü, israil topraklarını Ürdün'e kadar genişletmek isteyen irgun partisi'nin eski lideri Menahem Begin'in Herut (Özgürlük hareketi) partisi'ydi
ikinci olarak, özellikle evlenme ve boşanma konusunda (ayrı dinden olanlarla evlenme yasağı ve kadının boş düşürülmesi [1951'den beri kadınlar artık erkeklerle eşit sayılıyorlardı]) modern bir devletin gerekleriyle Musa yasasının gereklerini uzlaştırma zorunluluğunun yol açtığı güçlüklerin giderilmesi ve bunun, hıris-tiyan ve müslüman azınlıkların haklarına saygı gösterilerek yapılması icap ediyordu Bu da ancak dinci partilerin işbirliğini ve ulusal yaşamla bütünleşmeyi sağlayacak bir siyasetin hazırlanmasıyla mümkündü
Nihayet, üçüncü bir sorun da Filistin'in derhal bütün dünya Yahudileri'nin göçüne açılmasından (15 mayıs 1948) kaynaklanıyordu Bu konudaki karar, israil'e gelen tüm Yahudiler'e israil vatandaşlığını veren, ama bu hakkı dini bir ölçüye göre tanımlamayan 1 ağustos 1952 tarihli yasayla tamamlandı Böylece israil, on yıl içinde, en az 74 ülkeden gelen (nazi toplama kamplarından kurtulanlar, Irak ve Yemen Yahudiler'i, vb) 950 000'den fazla göçmeni kabul etti
Çoğunlukla hiçbir şeyi olmayan bu göçmenlerin israil toplumuyla bütünleşmesi, 1960'ta fiilen tamamlandı Bu iş büyük çabaları gerektirdi (başlangıçta besin maddeleri kısıtlamaları; ilk, orta, yüksek ve mesleki [Kudüs Yahudi üniversitesi, Hay-fa Politeknik okulu, Rehovot'daki VVeizmann bilim enstitüsü] öğretim müesseselerinin kurulması, vb)
Bölgenin en dinamik ülkelerinden biri durumuna gelen israil, ideolojik bakımdan siyonizme karşı olan Doğu ülkeleriyle, batılı ülkelerle olduğu kadar iyi ilişkiler kuramadı; özellikle Arap birliği'nin ablukasını kırmayı başaramadı; 1949 mütarekeleri, barış antlaşmalarına dönüşmedi; Şeria ırmağının sularını ortaklaşa kullanma planları uygulanamadı; general Moşe Dayan'ın komutasındaki başarılı Sina savaşına (1956) rağmen, Mısır, Süveyş kanalını israil gemilerine kapalı tuttu (- 1955-1967
Siyasal bunalımlar Ben Gurion, partisinin üyeleriyle üç kez ihtilafa düştü; 1959'da, dört bakanı tarafından istifa etmek zorunda bırakıldı Bu bunalım, Ma-pai'nin sandalye sayısını 40'tan 47'ye çıkaran 3 kasım 1959 seçimlerindeki zaferle aşıldı 1960'ta, Mapai'nin "eski muharipler"!, Moşe Dayan, Abba Eban ve Şi-mon Peres'in temsil ettikleri yeni kuşak siyasetçilerin hükümetlere girmesine karşı çıktılar Nihayet, eylül 1960'ta Lavon olayının yeniden patlak vermesi Ben Gurion' un bir kez daha istifasına yol açtı (31 ocak 1961) Hükümet koalisyonundaki partilerden üçünün hemen çekilmesine ve 15 ağustos 1961 seçimlerinde beş sandalye yitiren Mapal'nin zayıflamasına rağmen, Ben Gurion, iki kez daha hükümet kurabildi ve sonunda yönetimi Maliye bakanı Levl Eşkol'a bırakarak iş başından ayrıldı (1963) Ben Gurion'un, Mapai'nin genç unsurlarıyla (Moşe Dayan ve Şlmon Pe-res) birlikte yürüttüğü ve Mapai ile Ahdut Aavoda arasında gerçekleşen siyasal bir ittifaktan sonra Rafi adıyla yeni bir partinin kurulmasına (mayıs 1965) yol açan kişisel eylemi, israil'in iç siyasal yaşamına damgasını vurdu Böylece İki rakip partiye bölünen israil işçi partisi'nln bunalımdan zayıflayarak çıkması üzerine iki sağ parti Herut ve liberal parti birleştiler ve büyük bir muhafazakâr parti oluşturdular Ama, hiçbir hükümet Mapai'nin katılımı olmadan mutlak çoğunluğu sağlayamadığı İçin, Levi Eşkol yine de iktidarda kaldı
Etnik ve dinsel sorunlar Bu gelişmelere paralel olarak, yüksek devlet ve yönetim kademelerini avrupalı Yahudller'in ele geçirmesi, oysa nüfusun çoğunluğunu oluşturan Afrika ya da Asya kökenli Yahudiler' in daha fazla sorumluluk istemesi, etnik gerginliklerin ortaya çıkmasına yol açtı Nihayet, hahamlık kurumunun desteği ve denetimiyle Musa yasası kurallarının çok sıkı bir biçimde uygulanmasını isteyen or-todoks Yahudiler'ln (nüfusun sadece yüzde 10'u) tutumu, gitgide daha laik görüşlü olan ve daha çok iktisadi etkinlikle ilgilenen bir toplum tarafından zor tahammül edilebilir bir şeydi
Gerçekte, bu İç bunalımlar devleti etkilemedi; hatta devlet 8 kasım 1966'da arap nüfusun (270 000 kişi, yani ülke nüfusunun yüzde 12'sl) yoğun olduğu bölgelerde askeri yönetimi kaldırmakta bir sakınca görmedi
"Eichmann davası", israil, hâlâ serbest yaşayan bazı nazi sorumluları ikinci Dünya savaşı sırasında Yahudiler'e karşı işledikleri cinayetlerden ötürü cezalandırdı Bunlardan Adolf Eichmann, İsrailli ajanlarca Arjantin'den kaçırılarak yargılandı (nisan-araiık 1961) ve idam edildi (mayıs 1962)
israil ve Üçüncü dünya, israilliler, 1960'tan başlayarak, Üçüncü dünya'da, özellikle zenci Afrika'da, Brazzaville grubu içinde, hatta Uzakdoğu'da (Abba Eban'ın ziyareti, nisan 1967), teknik yardımda bulunarak müttefikler sağlamaya çalıştılar Dışişleri bakanı Golda Meir, sonra ardılı Abba Eban tarafından uygulanan bu diplomatik ve teknik girişim, israil'in Üçüncü dünya'daki saygınlığını artırdı
• İsrail ve arap dünyası İsrail, arap komşuları karşısında kendini azami ölçüde güvenceye almak İstedi Bunun için, İkinci İsrail-Arap* savaşindan (1956) sonra, BM birlikleri 1949 mütareke hattı boyunca Mısır topraklarına ve Şarm el-Şeyh'e yerleşmeden önce (ateşkese ve Süveyş kanalından yararlanamaması durumunda, Akabe körfezinde serbest dolaşım hakkına riayet edilmesini sağlamak amacıyla) Sina yarımadasını boşaltmayı reddetti (mart 1957)
iki yıllık bir sessizlikten sonra, ilk olaylar patlak verdi: kanalda, israil'den gelen ya da bu ülkeye giden gemilerin Mısırlı-lar'ca kontrol edilmesi; Suriyeli ve filistinll komandoların, israil'in kuzey sınırı boyunca giriştikleri taciz eylemleri; ocak 1964'te, Şam ve Kahire hükümetlerinin Ürdün nehrinin yatağını arap devletlerinin yararına ve israil'in aleyhine değiştirecek bir plan hazırlamayı kararlaştırmaları üzerine durum ciddileşti Ocak 1964'te, Kahire'de bir birleşik arap komutanlığı oluşturulması ve Filistin Kurtuluş örgütü'nün (FKÖ) kurulmasıyla (eylül 1964) Israll-arap gerginliği arttı FKÖ ve onun Filistin Kurtuluş ordusu (FKO), Ahmet Şukayri'nin emrine verildi ve Mısırlılar tarafından Ürdün topraklarına yerleştirildi FKÖ ve FKO, yandaşlarını, bu bölgede ve Gazze'de, israil par-lamentosu'nun 1961'de Filistin'e dönmelerini kesinlikle yasakladığı arap mülteciler arasından topluyorlardı FKO'ya, Sina' daki Mısırlı "fedayanlar"a (fedailer) ve fi-listinli örgütlere bağlı komandolar tarafından israil topraklarına yapılan akınların çoğalması, israil ordusunun Ürdün (1965 ve 1966), Lübnan (1965) ve Suriye'de (1962 ve 1966) misilleme hareketlerine girişmesine yol açtı
1967-1973
Üçüncü İsrail-Arap savaşı (haziran1967) Başkan Nasır'ın isteği üzerine BM Genel sekreteri U Thant'ın, Negev'in girişinde israilliler ile Mısırlılar'ı ayıran ve Şarm el-Şeyh'de Tiran boğazı seyrüsefer özgürlüğünü koruyan Birleşmiş milletler kuvvetlerini derhal geri çekmeyi kabul etmesi (19 mayıs 1967) üzerine gerginlik çatışmaya dönüştü Bu çekilmeden sonra Nasır, Akabe körfezinin israil gemilerine kapatıldığını açıkladı (22 mayıs) Bu kararı bir "casus belli" (savaş nedeni) sayan Levl Eşkol, hükümetine savaş bakanı olarak Rafl partisi üyesi general Moşe Dayan'ı ve Menahem Begin'i de alarak, bunu bir "ulusal birlik" hükümeti şeklinde genişletti Ürdün kralı Hüseyin'in de Nasır'ın siyasetine katılmasından (30 mayıs) sonra, üçüncü İsrail-Arap savaşı birden patlak verdi Çatışmaları Tel-Aviv başlattı (5 haziran 1967) Altı gün İçinde general Rabin komutasındaki israil orduları Sina, Ürdün ve Suriye cephelerinde kesin zaferler elde etti (- İSRAİL-ARAP SAVAŞLARI)
Savaşın sonuçları Süveyş kanalının doğu kıyılarını, Ürdün nehrinin bütün batı bölgesi (Batı Şeria) ile Huleh gölü yaylasına hâkim Suriye tepeleri hattını denetimi altına alan israil, sağlam kozlar elde etti Kudüs'ün Ürdün bölümünün israil devletine bağlandığı ilan edildi Ama yahudi devletinin diplomatik alanda durumu nazikti israil, çatışmaya katılan ülkelere silah sevkiyatına ambargo koyan Fransa' nın desteğini yitirdi (bu önlem, aslında sadece israil'i etkiliyordu) SSCB'nin isteği üzerine toplanan BM Genel kurulu, ABD' nin hoşgörülü tarafsızlığı sayesinde, israil'i saldırgan olarak kınamayı reddetti (temmuz 1967), ama Kudüs'ün Ürdün bölümünü ilhak etmesini kınadı Kasım 1967'de, Güvenlik konseyi, israil'den, bölge devletleri tarafından tanınması karşılığında işgal ettiği topraklardan çekilmesini istedi (242 sayılı karar) Ekim 1967'de, israil ile Mısır arasındaki ciddi olaylar (israil destroyeri Eilat'ın torpillenmesi ve Süveyş'teki Mısır rafinerilerinin tahrip edilmesi) ve nihayet işgal altındaki Batı Şeria'da ve Suriye topraklarında israil kibutzlarının kurulması (tasım 1967), Filistin direnişinin gelişmesi, Yakındoğu'da büyük bir gerginliğin sürüp gitmesine neden oldu Har-tum'da toplanan Arap ülkeleri konferansı, israil tarafından işgal edilen tüm arap topraklarının boşaltılmasını istedi (29 ağustos-1 eylül 1967) 21 mart 1968'de israil Karame'de Ürdün topraklarında bulunan ve Filistin komandolarının üslendikleri mülteci kamplarına karşı kitlesel bir askeri hareket düzenledi Bu misilleme saldırısı, Güvenlik konseyi tarafından oybirliğiyle kınandı
iç siyaset, israil işçi "hareket"i yeniden örgütlendi ve Mapai, Ahdut Aavoda ve Rafi'nin birleşmesinden doğan (ocak 1968) işçi partisi'yle birlikte eski gücüne yeniden kavuştu Levi Eşkol ölünce (şubat 1969), işçi partisi, Mapai'nin genel sekreteri Golda Meir'i yeni hükümeti kurmakla görevlendirdi General Dayan'ın ilhakçı görüşlerinden yana olan Golda Melr, 17 martta hükümetini kurdu Seçimler nedeniyle Mapam'ın da (solcu sosyalistler) katıldığı işçi cephesi, 28 ekim 1969 milletvekili seçimlerini az bir farkla kazandı; öbür örgütlerin 54 sandalyesine (bunun 26'sı milliyetçi sağ eğilimli Gahaiındı) karşılık 56 sandalye elde etti Yeni Meir hükümeti (15 aralık 1969), başbakanın halk tarafından sevilmesine rağmen, halkın hoşnutsuzluğunu durdurmada güçlük çekti Mart 1971'de genç mültecilerin başı çektiği bir muhalefet hareketi (Black Panthers) hükümetin dikkatini, iktisadi bakımdan avrupalı Yahudiler'e oranla daha elverişsiz durumda olan doğulu Yahudiler üzerine çekmeye çalıştı Sovyet asıllı Yahudiler'in (1971'de yaklaşık 12 000, 1972'de 5 000'ln üstünde) toplumla bütünleştirilmesi sorunu, Black Panthers'in isteklerini haklı çıkarmak pahasına da olsa, çok sayıda mülteciyi topluma katmak zorunda kalan israil makamlarının işini güçleştiriyordu
Dış ilişkiler Diplomatik alanda fransız -israil uyuşmazlığı, aralık 1969'da, Cherbourg limanında ambargo altında tutulan altı hücumbotunun israil denizcileri tarafından kaçırılması üzerine gerginleşti Şubat 1972'de fransız hükümeti, ambargo koyduğu Mirage'ların parasını geri vermeyi kabul ederek Fransa-israil ilişkilerinin yeniden başlamasını kolaylaştırdı Ambargo, 1974'te kaldırıldı
israil devletinin müttefiki olan ve ona önemli askeri ve iktisadi yardımda bulunan ABD, Süveyş kanalında bir "yıpratma savaşf'nın patlak vermesinden (1969) sonra birkaç kez israil'e ve arap ülkelerine kesin bir ateşkesi kabul ettirmeye çalıştı ABD Dışişleri bakanı William Rogers' in görüşmeler sonucunda hazırladığı ateşkese (haziran 1970), israil, Mısır ve Ürdün uydular; temmuz 1971'de, Joseph Slsco, Süveyş kanalının yeniden açılması için görüşmelere başladı Bu diplomatik girişimlerin bir ölçüde başarısız kalmasına rağmen, ABD'nin yahudi devletine yaptığı yardım azalmadı: Golda Meir, ABD'ye yaptığı resmi bir ziyaret sırasında (mart 1973) ülkesi için önemli bir iktisadi ve mali yardım sağladı
İsrail'in Almanya Federal Cumhuriyeti'y-le ilişkileri normalleşti ve şansölye Willy Brandt'in ziyareti (haziran 1973) israil'in diplomatik yalnızlığını büyük ölçüde azalttı Golda Meir'in papa Paulus Vl'yı ziyareti, israil'de farklı yorumlara yol açtı Gerçi, Paulus Vl'nın israil Dışişleri bakanı Abba Eban'la görüşmesini (ekim 1969) bir yumuşama dönemi izledi; ama papa Kudüs'ün yahudileştirilmeslni eleştirdi
Afrika ve islam dayanışması adına, birçok Afrika ülkesi, önemli iktisadi işbirliği anlaşmalarıyla bağlı olmalarına rağmen, israil'le diplomatik ilişkilerini kestiler
Üçüncü İsrail-Arap savaşı'nın sonuçları Nisan 1969'dan beri israil'le arap ülkeleri arasında topçu düelloları, komando akınları ve hava çatışmaları biçiminde uzun bir yıpratma savaşı süregidiyordu Haziran 1970'te, William Rogers, Güvenlik konseyi'nin 242 sayılı kararının uygulanmasını ve Jarrlng'in yeniden görevine başlamasını sağlayacak bir barış planı önerdi Rogers planı, ilk aşamada 7 ağustos 1970'te başlayan üç aylık bir ateşkes sağladı Ama, yahudi devleti, Rogers'in barış planını ABD'nin baskısı altında şartlı olarak kabul etti ve üçüncü İsrail-Arap savaşindan önceki sınırlara çekilmeye niyetli olmadığını açıkladı Şubat 1971'de, BM arabulucusu GJarring'in önerdiği barış planı, israil tarafından reddedildiği için çıkmaza girdi Filistinli örgütlerin komando eylemlerine başlaması, İsrail'in komandoları barındırmakla suçiadığı ülkelere karşı misillemelerde bulunmasına yol açtı: Atina'da bir israil uçağına saldırılmasını (aralık 1968) bahane eden israil, Beyrut havaalanına helikopterli bir indirme harekâtı düzenledi Sert saldırılara uğrayan ve iç çekişmelerle bölünen Filistinliler, 30 mayıs 1972'de, Lod havaalanındaki yolcuları makineli tüfek ateşiyle tarayan üç japonun bu "intihar" eyleminden yararlandılar Eylül 1972'de Kara Eylül'e bağlı bir komando grubu, Münih Öllmpiyat oyunları sırasında bazı israil atletlerini rehin aldı; alman polisinin Filistinliler'e ateş açması üzerine komandolar rehineleri öldürdüler Bu dramatik olaydan sonra israilliler İle Filistinliler arasındaki savaş Avrupa'ya sıçradı (karşılıklı bombalı mektuplar, yöneticilerin öldürülmesi, vb)
6 ekim 1973'te (Yom Kipur günü) dördüncü İsrall-Arap savaşı patlak verdi
__________________
Arkadaşlar, efendiler ve ey millet, iyi biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler, meczuplar memleketi olamaz En doğru, en hakiki tarikat, medeniyet tarikatıdır
|