Şengül Şirin
|
Cevap : Sanat Ansiklopedisi - Sanat Sözlüğü
Habeşî: Eskiden Habeşistan'da yapılan bir yazı kâğıdı türü
Hafız-ı kütüb: Kitapları hıfzeden, saklayan; kütüphaneciCumhuriyet öncesinde kütüphaneler çoğunlukla yazma eserlerden oluşur ve kütüphanecilere hafız-ı kütüb denirdi En önemli ve son örneklerinden biri, Beyazıt Devlet Kütüphanesi hafız-ı kütübü İsmail Saib Efendi'dir
Hafif ebru: Üzerine yazı yazılmak üzere hazırlanan ve çok açık renk boyalarla yapılan ebru
Hâkk: Kazıma; bir şeyin üstünü çelik kalemle yazı veya resim olarak oyma işi
Hakkak: Mühür ve resim kazıyan, oyan sanatkâr Ağaç, taş, maden üzerine resim yapan, yazı yazan kişi
Halezon: Sümüklü böcek kabuğu Bkz Miskale
Halkâr: Yalnız altınla yapılan süsleme Halkârî (hallikârî «yaldızlama işi») de denilir Halk arasında helkâr, hefkâr şeklinde de bilinir
Halkârın hazırlanmasında, önce altın, varak, yuvarlak dipli çini tabakta 3-5 damla Arap zamkı veya süzme bal, ile ezilir Ezilmiş altından küçük bir zerre avuç içinde parmakla yayıldığında gözle görülmeyecek kadar ufalıyorsa veya ezilmiş altın üzerine bir damla temiz su damlatıldığında altın zerreleri bu damlanın üzerine çıkıyorsa işlem tamamdır
Ezilmiş altını Arap zamkından temizlemek için tabağa bol su konup fırça ile altının suya karışması sağlanır Bir süre sonra zerreler tabağın dibine çökmeğe başlar Ezilmeden kalan ve hemen çöken altın parçalarına müşair denir ve bunlar yeniden ezilmelidir Altın tamamen dibe çöktüğünde zamklı su; tabak sarsılmadan dökülür
Ezilmiş altın, jelatinli su ile karıştırılarak, fırça ile sürülmek suretiyle kullanılır
İşlenecek halkâr deseni, yapılacağı yer büyüklüğünde ince bir kâğıda taslak hâlinde çizilir Dikine olarak iğnelenir ve bir çıkın içine kokmuş söğüt kömürü tozu ile silkilerek yapılacağı yere geçirilir Eğer koyu renk kâğıda geçirilecekse, tebeşir tozu da silkme işleminde kullanılabilir Kömür tozu izleri ince kurşun kalemle tespit edildikten sonra bir kürk parçası ile zemin temizlenir
Desenlerin ortası sulu altınla, gölgelendirilir ve kenarlarına koyu altınla tahrir çekilir Açıklı koyulu gölgeler çeşitli kalınlıkta fırça kullanılarak yapılır Daha sonra zermühre ile parlatılır Halkârda özellikle donuk bir parlaklık istendiğinden, zer mührelenirken araya saman kâğıdı denilen ince, yarı şeffaf ve parlak kâğıt konur
Aharlı ye hafif renkli kâğıtlarda halkâr daha güzel görünür Halkâr tarzındaki süslemede stilize ya da gerçek biçimiyle her cins çiçek ve deşen çizilmiştir Bazı kitapların her sayfasında ayrı motifli halkârî süsleme görülür
Açık renk kâğıda yapılan halkârlarda desenlerin dış kenarına, uygun renkte tahrir çekilir, buna tahrirli halkâr denilir Bazen da desenlerin iç ya da dışı hafif renklendirilerek boyalı halkâr elde edilir, buna da zer-şikâf adı verilir
Halkâr gölgesi: Halkâr adı verilen yaldızlı süsleme şekillerinde beliren gölgelere verilen ad
Halkârî: Bk Halkâr
Hamail: Gümüşten dört köşe, kabartmalı veya telkari tarzında yapılan, içine âyetler ve küçük din kitapları konulan kab, muska, insan üzerinde taşınmaya mahsus olan dua veya küçük din kitabı
Hamdi Telli: Digital art sanatçımızdır (Bkz Koleksiyon/özel koleksiyonlar/digital art)
Hanbalık kâğıdı: Çin'in iyi cins âbâdî kâğıdına verilen ad Hanbalık, Pekin'in eski adıdır
Hançere: Bkz Koleksiyon/geleneksel sanatlar/tuğra
Hane-i kalem: Maktada, kalemin üzerine oturmasına mahsus olan yuvanın adı
Hareke: Arapça ve Eski Türkçe yazıların az bir kısmında, sesli harflerin yerini tutmak üzere, sessiz harflerin üst veya altına konulan işaretler
Harirî: Eskiden ipekten yapılan bir cins kâğıda verilen ad
Harirî Hindi: Harirî kâğıdın Hindistan'da yapılan türü
Harirî Semerkandî: Semerkant'ta yapılan harirî kâğıt Boyutları Hindistan'da yapılandan daha küçüktür
Harpi: Süslemede kullanılan mitolojik hayvan motiflerindendir Yarı insan yarı hayvan biçiminde yapılır
Harrerehu: Bk Ketebe
Hasan Çelebi: Hat sanatçımızdırBakınız geleneksel sanatlar/hat-tezhip/sanatçılar
Hasan Türkmen: Tezhip sanatçımızdırBkz Geleneksel sanatlar/hat-tezhip/sanatçılar
Haseki küpesi: Süslemede kullanılan küpe biçimindeki çiçeğin adıdır
Haşebi: Ağaç liflerinden yapılan eski yazı kâğıtlarına verilen ad
Haşiye: Kenar, pervaz; bîr kitabın, sayfa kenarına veya altına yazdan yazı; bir eserin metnini şerh ve izah eden kitap
Hat: Yazı Bazan da, hüsn-i hat gibi, "güzel yazı" anlamında kullanılmıştır
Arap yazısı zamanla ve özellikle Türklerin elinde çok gelişmiş, büyük bir estetik değer kazanmıştır Bu gelişmelerle birçok yazı çeşidi ortaya çıkmıştır: Ma'kilî, küf î, aklâm-ı sitte (altı kalem, şeş kalem : sülüs, nesih, muhakkak, reyhanî, tevki*, rik'a), talik, divanî, siyakat, icazet
Bunlara şikeste, sünbülî, seçeri, celiler, hurdalar, mülâsıklar, kırmalar, gubariler ve bezeme yazıları da eklenirse islâm yazılarının sayısı çok artacaktır
Hataî: Merkezinde lotusu andıran stilize edilmiş bir çiçek motifi ve etrafındaki dallarda stilize çiçek ve yapraklar bulunan süsleme biçimi
Ayrıca eskiden kullanılan kâğıtlardan birinin adıdır Türkistan'da Hatay şehrinde imâl edilir, ham olarak gelir ve âbâdî gibi aharlanıp mührelendikten sonra kullanılırdı Ağaç elyafından yapılmıştır
Hatayı: Bk Hataî
Hatem: Mühür
Hatime: Bitiş Yazma kitaplarda müellifin eserini bitirirken yazdığı duaları, hattatını, varsa müzehhibini belirten yazılan kapsayan son yaprak
Hatip ebrusu: H XII (Milâdi XVIII) yüzyılda Ayasofya hatibi olduğu bilinen zatın yaptığı ebrulara ve benzerlerine verilen ad Belirgin olmayan dörtgen köşelerinde renkli çiçek desenleri şeklinde tertiplenmiş ebrulardır
Hattat: Hat yazan kişi Güzel yazı yazan sanatçı Son Abbasî halifesi Musta'sım Billâh'ın kölesi olduğu söylenen Amasyalı Yâkut-ı Musta'sımi'ye kadar kalemin ağzı düz kesilirdi Yakut eğri keserek tahrif-i kalemi bulmuş ve aklâm-ı sitteye yeni bir biçim kazandırmıştır İşte Yakut'a, sanatta yaptığı bu yenilikten dolayı hattat denilmiş, hat ve hattatlık Yakut'la seçkin bir sanat ekolü hâline gelince kelime terimleşmiştir Yakut'tan önce güzel yazı yazanlara katip denildiği gibi hattat da deniliyordu, fakat Yakut 'tan sonra yalnız hattat kelimesi kullanılmış, katip ve küttâp denilmemişti (Bkz Meşhur Hattatlar)
Hatt-ı icâzet: İslâm yazılarından birinin adı "Kırma" da denilir Sülüsle nesih arasındadır Hattat icazetnameleri, vakfiyeler ve dua kitapları, Kur'an'lann bilhassa sure başları bu yazı ile yazılıdır Elif başları kıvrık ve harfler de kıvrılmaya meyillidir
Hatt-ı îlhanî: İlhanlılar devrinde ve daha çok Anadolu'daki binalarda kitabe olarak kullanılan keşideli yazı
Hatt-ı Mağribî: Cezayir, Tunus, Faslıların yazılarına verilen ad Kûfî'nin acemice yazılmış şeklidir
Hatt-ı Şecerî: Uydurma bir yazıdır Tanınmış hattatların hiçbiri böyle bir örnek bırakmamıştır Yazıyı iyi öğrenemeyenler arasında sanki ağaç dallarını tabiî yönlerinde keserek yazının şekline göre dizmiş ve düzenlemişler izlenimini bırakır Bunlar çoğunlukla tanınmış hattatların herhangi bir yazıları üzerinden bu dalları eğip bükerek yapılmıştır
Hatt-ı Zerendud: Altınla yazılmış cel'î yazılar
Hayvan motifleri: Süslemede iki şekilde kullanılmıştır : Yalın hayvan biçimleri (harpi "yarı insan-yarı hayvan", simurg, anka, ejder), stilize hayvan motifleri (rûmî "stilize hayvan organları")
Heft Kalem: Batılı müellifler talik yazı biçimini de aklâm-ı sitteden sayarlarken, bazıları ta'likin eklenmesiyle, rik'a, sülüs, muhakkak, reyhanı,nesih, tevkî', talik yazılarının, hepsine birden “heft kalem” (yedi kalem) derler
Helezonî nokta: İçinde helezona çizgiler bulunan ve süslemede kullanılan nokta
Helkâr: Bk Halkâr
Hendesî tezyinat: Doğru ve eğri çizgilerden meydana gelen süsleme; geometrik süsleme
Herat cildi: Özellikle Herat'ta yapılan bir cilt biçimi Şemseli fakat yaldızsızdır
Hereke kalemi: Bkz Cava kalemi
Herkâr: Bkz Halkâr
Hibr: İyi cins mürekkep
Hilye: Peygamberin vasıflarını ve Allah'ın adlarını ihtiva eden yazılar Kâğıda yazılarak mukavvaya yapıştırılırdı
Levhanın ortasına bir daire yapılır, sülüsle oklu besmele, yuvarlak olarak ve besmelenin sağından başlayarak Ebu Bekir, Ömer, Osman, Ali isimleri ile göbek adı verilen dairenin orta kısmına nesihle Peygamberin vasıfları yazılır Etek adındaki alt kısımda ise âyet ye hilye-i şerifenin devamı ile yazanın adı kaydedilir Sağ ye solunda Peygamberin torunları Hasan ve Hüseyin'in adı yazılıdır
Hind âbâdîsi: Bkz Âbâdî
Hind kâğıdı: Pamuktan yapılan ve minyatürde kullanılan kâğıt
Hind kalemi: Hindistan'dan gelen bir kalemdir İçinde çok az boşluk vardır ye üzeri beneklidir Boğumları oldukça uzundur Çok sert olduğundan hattatlar bu kaleme pek ilgi göstermemişlerdir
Hindî: Orta kalitede kâğıt çeşitlerinden biridir Hint'te yapıldığından bu adı alır
Hizânetü'l-kütüb: Kütüphane
Hizib gülü: "Hizp: kışını, bölük" Yazma Mushafların hiziplerinin baş tarafına konulan, etrafı yuvarlak, içi boş süsleme Genellikle her beş sayfada bir sayfa kenarına konulur (Bkz Gül)
Hokka: içine mürekkep konulan yuvarlak kap Çok sanatkârane olanları, kapaklı ve kapaksızları vardır Eskiden çok kıymetli Çin gülabdanlarının boğazını kırarak dip tarafından hokkalar yaptırırlardı Ağızları ve dipleri gümüş ve altın kapak ve ayaklarla süslenirdi Bunlar sair porselen, altın ve gümüşten yapılırsa da Çin'de hokka olarak yapılıp gelmişleri yoktur Kütahya'da çinî hattat hokkaları da yapılmıştır
Hokka takımı: Yazı yazmak için gereken bir veya iki hokkayı ve kalemleri koyacak yerleri olan takım Bunlar çoğunlukla uzunca bir tepsi üzerinde iki hokkadan meydana gelir Birine mürekkep diğerine rıh konurdu Kırmızı (sürh) mürekkebe mahsus ayrıca küçük hokkaları vardır
Hoş-nüvis: İranlıların hattat karşılığı olarak kullandıkları terim
Hûb-nüvis: Güzel yazı yazan, İranlılar hattat anlamına kullanmışlardır
Hurda: Kırma yazılar biraz daha ince yazılırsa hurda adını alır Talik hurdası, nesih hurdası gibi çeşitleri vardır Bunların daha incelerine ise gubarî denilir
Hurda nakış: Bkz Minyatür
Hurda tezyinat: Özellikle levhalardaki kelime ve harflerin süslenmesi için yapılan bezemeler
Huruf-ı müteselsil: Hiç kalem kaldırmadan, devamlı bir satır hâlinde yazılan yazılar
Hutût-ı sitte: Altı yazı, şeş kalem, aklâm-ı sitte Hüsn-I Hattın ana yazı stillerini oluşturan 6 stile verilen ad
Hüccet: Mahkeme belgesi,delil
Hülya Dönmez: Tezhip sanatçımızdırBkz Koleksiyon/geleneksel sanatlar/hat-tezhip/sanatçılar
Hülya Erdem: Tezhip sanatçımızdırBkz Koleksiyon/geleneksel sanatlar/hat-tezhip/sanatçılar
Hülya Kalaycı: Tezhip sanatçımızdır
Hüseyin Gündüz: Hat sanatçımızdır Bkz Koleksiyon/geleneksel sanatlar/hat-tezhip/sanatçılar
Hüseyin Türkmen: Hat sanatçımızdır
Hüsn-i hat: Bkz Hat
__________________
Arkadaşlar, efendiler ve ey millet, iyi biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler, meczuplar memleketi olamaz En doğru, en hakiki tarikat, medeniyet tarikatıdır
|