Şengül Şirin
|
Cevap : Sanat Ansiklopedisi - Sanat Sözlüğü
Bab: Fasıl, bolüm Yazmaların içindeki büyük bölümlerden her biri
Bağdat kâğıdı: Bir zamanlar Bağdat'ta yapılmış kâğıtlara verilen ad 656'da Moğolların istilâsı üzerine, kâğıtçılık Tebriz, Şam ve Mısır taraflarına göçmüştür
Balık tutkalı: Morina balığının damağından yapılan yapıştırıcı madde Ahar yapımında kullanılırdı Daha sonra bu maddenin yerine jelatin kullanılmıştır Nişasta aharının üzerine balık tutkalı çekildiğinde, kâğıtlar rutubetli bir yerde kaldıklarında yapışabilirler
Banu Paker: Seramik sanatçımızdırBakınız seramik/sanatçılar
Baskı kalıbı: Kitap kaplarına kabartmalı süsler basmakta kullanılan kalıp
Baş: Ayın (?), mim (?) gibi eski harflerin satırın üstünde kalan baş tarafı
Başlık: 1-Yazmalarda ilk sayfanın üst başına yapılan süslemeli levhalara verilen isim Metin sayfanın ortasından, bazan da üçte birinden başlar, üstüne besmele veya uygun bir deyişle süsleme yapılır, buna başlık veya serlevha denirdi
2- Yazmalarda ve eski basma kitaplarda kitap adı
Battal: Bk Battal kâğıt
Battal ebru: Belirli bir şekli olmayan ebrulara verilen ad Battal adı verilen büyük boy kâğıtlarla yapıldığı için bu adı almıştır
Battal kâğıt: Büyük kesimde kâğıtlar hakkında kullanılan ad Yalnızca battal da denir
Bedahşî lâcivert: Tezhipte kullanılan koyu lâcivert boyanın adı Solmayan bu boya Bedahşan'dan geldiği için bu adı almıştır
Belgin Sunar: Tezhip sanatçımızdırBakınız geleneksel sanatlar/hat-tezhip/sanatçılar
Bellut (bulut) şeceri: Palamut ağacı Külü bir çeşit ahar yapımında kullanılır
Berna Kervan: Tezhip sanatçımızdırBakınız geleneksel sanatlar/hat-tezhip/sanatçılar
Berk: Tezhipte kullanılan yaprak şekilleri Berk, Farsça «yaprak» demektir Üçlü yaprak motiflerine seberk, beşlisine pençberk, uzunca ve kenarları tırtıllı olanlarına berk-i ıtri denilir
Berk-i halkârî: Halkârî işlerindeki yaprak motiflerine denir
Berk-i ıtrî: Itır yaprağına benzeyen süsleme motifi
Besmele oku: Besmele'deki sin harfinin çekilişinden hasıl olan uzun çizgiye verilen addır
Beş kollu yıldız: Bk Beşli yıldız
Beşli yıldız: Türk süsleme sanatında kullanılan bir yıldız şeklidir Beş kollu yıldız da denir Mührü Süleyman denilen altı kollu yıldız gibi beşli yıldız da tılsım olarak kullanılmıştır Tabanları olmayan üç üçgenin birbirine geçmesinden meydana gelen bu şeklin 3 ve 5 gibi mistik özelliği olan sayılarla, göz şeklini ifade eden üçgen ve nazara karşı kullanılan pençe ile ilgisi vardır
Beşyaprak: Bk Pençberk
Beyaza çekme: Eski şekli «tebyiz» Yazma eser müsveddesini temize çekme
Beyazî: Uzunluğuna açılan yazma kitaplara verilen ad Beyazî kelimesini daha çok İranlılar kullanmış, Türkler bu çeşit kitaplara Sığır dili demişlerdir
Beyza-i tuğra: Bk Beyze
Beyza Tuna: Tezhip sanatçımızdırBakınız geleneksel sanatlar/hat-tezhip/sanatçılar
Beyze: Bk Tuğra
Bezeme: Çoğunlukla yazma, bazen de basma kitaplarda görülen tezhip, minyatür vb süsleme
Bezeme yazıları: Ana bir tip olmayıp, merak ve değişiklik isteği sonucudur Bezeme yazılarının çifte yazılar, tuğralar, eşya, bitki, hayvan, yapı biçiminde ve resimli yazılar gibi çok çeşitli şekilleri vardır
Bezir isi mürekkep: Ketentohumu yağının yakılması suretiyle meydana gelen isten yapılan mürekkebin adıydı İçi sırlı çanaktaki beziryağı, üzerine fitil konulmak suretiyle yakılır; üstüne de is toplamak için içi sırlı bir kapak asılırdı Yağ bitene kadar yandıktan sonra kapakta biriken is, tavuk tüyü ile başka bir kaba alınır, daha sonra içine belirli ölçüde zamklı su doldurulmuş mermer büyük bir havana boşaltılırdı Burada havaneliyle vurularak karıştırılır, bu iş iki üç ay sürerdi İyi mürekkep ancak üç ayda imal edilebilirdi Koyu siyah, akıcı, solmayan bir mürekkepti Bu mürekkebe hattatlar biraz mazı atarlar, böylece solmaz ve rutubetten etkilenmezdi
Bıçkı: Eski mücellitlerin meşin tıraş etmek için kullandıkları balta şeklinde âlet
Billur mühre: Camdan yapılan mühre Kaz yumurtası biçim ve büyüklüğünde olup, kâğıt cilâlamakta kullandırdıAyrıca bk Mühre
Bînukat: Ebced hesabında noktasız harf; harflerin noktalarım koymadan yazılan yazı, Bk Mühmel
Bitkisel motifler: Tezhip sanatında kullanılan motiflerdir Çeşitleri:
Çiçekler: hataî (stilize), realist çiçek motifleri (vazolu-vazosuz), minyatürdeki çiçekler
Yapraklar: seberk, pençberk, sadberk
Ağaçlar: yapraklı veya meyveli ağaçlar, hayat ağacı, servi…
Bitme işareti: Bk Temme, Temmet
Boğum: Kamış kalemlerin ortalarına tesadüf eden, kapalı ve hafif çıkıntılı kısımlarına verilen ad iki boğumlu, üç boğumlu
Bordür: Klâsik ciltlerde, kapağın dış kenarını çevreleyen kısma denir Yerine göre pervaz, ulama, kenar suyu gibi isimler alır Bordür üzerine yuvarlak veya beyzî şekilde parçalar konmuş ise bunlara kartuş pafta denir Dendanlı, kitabeli bordürler vardır
Boynuz gılâfı: Kalemtıraş ve benzeri bıçaklar için boynuzdan yapılan kılıflara denir Boynuz sıcak suda yumuşatılarak levha hâline getirilip sonra kılıf yapılırdı
Boyun: Arap harflerinin bükülme yerlerine verilen ad
Böcek mühre: Bk Mühre
Bölük-ü Rumiyan: Memleketimizin yerli sanatkârları toplu hâlde çalışır ve zevkimizi dışardan gelecek etkilere karşı korumak isterlerdi Bir araya toplandıklarında onlara «Anadolulular bölüğü» anlamına Bölük-ü Rumiyan denirdi Bk- Acem sanatkâr
Bölüm: Yazma eserlerin kendi içinde bölünebildiği büyük ayırımlardan her biri, bab
Buketli şemse: Bir kaideden, bir sap üzerinde tek merkezden çıkartılarak, tabiatta olduğu gibi, dalların ortasına veya ucuna küçüklü büyüklü çiçekler oturtularak şemse hâlinde toplanmıştır Bazen bu dallar bir vazonun içinden çıkartılmıştır Buketli, şemseler oyma şeklinde veya kızdırılmış kalıpla deri üzerine yapılmış, kap üzerindekiler özellikle elle işlenmişlerdir
Bulut: XV ve XVII yüzyılda yaygın olarak kullanılan tezhip motiflerindendir Stilize edilmiş ve kıvrımlarla uzatılmış bir bulut izlenimi verir Yardımcı motif olarak kullanılır ve süslemeyi doldururlar Bazen da desenin çıkış noktasını simgeleyen zemin olarak kullanılmıştır Çin bulutu da denilmiştir
__________________
Arkadaşlar, efendiler ve ey millet, iyi biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler, meczuplar memleketi olamaz En doğru, en hakiki tarikat, medeniyet tarikatıdır
|