Türkiye’nin Yeryüzü Şekilleri/Türkiye’de Bulunan Akarsular/Türkiye’de Bulunan Platolar/Türkiye’de Bulunan Ovalar

**Şengül Şirin** · 10-16-2010

Türkiye’nin Yeryüzü Şekilleri

Türkiye yeryüzü şekilleri bakımından değerlendirecek olursak ilk göze çarpan özelliğinin yükseltisinin fazla olduğunu söyleyebiliriz

Buna bağlı olarak yükseltinin batıdan doğuya doğru artar

Özellikle İç Anadoluda geniş düzlüklere rastlanır

Ovaların yükseltileri bile fazladır

Dağlar doğu batı yönünde denize paralel uzanır

Ancak Ege Bölgesi’ndeki dağlar doğu batı yönünde denize dik bir şekilde uzanırlar

Plato:

Çevresine göre alçakta kalmış akarsular tarafından derin parçalanmış yüksek düzlüklere denir

Ova:

Coğrafyada deniz seviyesine göre farklı yükseltilere sahip olan düzlüklerdir

Yerleşime, ulaşıma,hayvancılık ve tarıma uygun yerlerdir

Akarsu:

Karadaki suların çeşitli sebeplerle bir yatakta toplanım akması sonucu oluşan yeryüzü şekilleridir

Sürekli ya da en az bir mevsim boyunca akarlar

Yeryüzünde ya da yeraltında akarlar, sularını göle ya da denize ulaştırılar

Ada:

Bir göl, deniz ya da akarsuların ortasında olan kısaca tabir edersek eğer dört tarafı su ile çevrili olan yüksek kara parçalarına denir

Okyanuslar ve denizler söz konusu olduğunda, “ada” sözcüğü, sözgelimi Avustralya ya da Korsika kadar birbiriyle orantısız kara parçalarını belirtir

Bu nedenle yüzeyinin tümü deniz iklimi etkisinde kalan kara parçaları için kullanılır; öbürlerineyse “kıta” denir

Yarımada:

Karaya bağlı olmak şartıyla üç tarafı su ile çevrili olan kara parcasına denir

Anadolu büyük bir yarımadadır

Türkiye’de Bulunan Akarsular

Karadeniz’e Dökülen akarsularımız:

Çoruh: Üç ana koldan doğar Çoruh, Oltu, Tortum çayları Bunlar Yusufeli’nde birleşerek Gürcistan’dan denize dökülür Vadi derin olduğu için Rafting sporları yapılır

Harşit: Trabzon ve Gümüşhane dağlarından doğar

Yeşilırmak: üç ana koldan doğar Kelkit; Erzincan dağlarından doğar Erbaa,Niksar ovasına gelir, Burada Sivas’tan diğer Yeşilırmak ile birleşir Çarşamba’dan Denize dökülür

Kızılırmak: İç ve Doğu Anadolu’dan kaynağını alır En uzun kolu Sivas’tan doğar İç Anadolu’da iç bükey bir yay çizer Devrez Çayı ve Gökırmak ile birleşir Daha sonra Bafra’dan denize dökülür

Bartın çayı: Küre dağlarından doğar Taşımacılık yapılır

Yenice: Üç ana koldan oluşur Aras suyu ve Ulusu ile Bolu’dan geçer Büyüksu ile birleşir Devrek’ten denize dökülür

Sakarya: Porsck Çayı ile Kısmir Çayı birleşerek Sakarya’yı oluşturur Daha sonra Pamuk ovada Göksu ile birleşir ve Adapazarı’na ulaşır

Marmara Deniz’ine Dökülen Akarsularımız :

Susurluk: İç Batı Anadolu’da Şaphane Dağlarında doğar Nilüfer çayıyla birleşerek Marmara’ya dökülür Ayrıca : Gönen ve Karabaş çayları vardır

Ege Denizine Dökülen Akarsularımız:

Meriç: Türkiye-Yunanistan sınırını oluşturur Bulgaristan’da Rodop dağlarından doğarEge denizine dökülür

Bakırçay: aynı adı taşıyan graben boyunca akar

Gediz: Kütahya’daki Murat dağından doğar İzmir körfezinin kuzeybatısından dökülür Alaşehir ve Kumçayı ile birleşir

KMenderes: Bozdağlardan doğar Kuşadası körfezinden denize dökülür

BMenderes: Kaynağını İçbatı Anadolu dağlarından alır

Akdenize dökülen Akarsularımız :

Aksu: Eğridir Gölü ve Davras dağlarından kaynağını alır, Antalya’dan denize dökülür

Manavgat: Karstik kaynaklarla beslenir Kanyon vadileri içerisinde akar Manavgat’tan denize dökülür

Göksu: Taşeli platosundan iki kol halinde doğar Kanyon vadilerden akar Ermenek çayı ile birleşerek Akdeniz’e dökülür

Seyhan: Aladağ ve Bolkar dağlarından doğar Çakıtçayı ve Tahtalı dağlarından doğan Göksu ile birleşir

Ceyhan: Elbistan havzasını çevreleyen dağlardan kaynağını alan Ceyhan, Maraş’taki Aksu çayı ile birleşir Çukurova’ya ulaşır ve İskenderun körfezinden denize dökülür

Basra körfezine dökülen Akarsularımız :

Fırat:Erzurum dağlarından doğar, Karasu ile Karasu ve Aras Dağlarından doğan Murat kollarından oluşurbu iki kol Keban barajına dökülür ve Barajdan çıktıktan sonra Fırat adını alır Daha sonra Suriye ve Irak’tan geçerek Dicle ile birleşir Şat-ül Arap adı altında dökülür

Dicle: Bitlis Dağlarının güney yamaçlarından doğar Türkiye-Suriye sınırını oluşturur ve Irak topraklarına girer Fırat’la birleşir ve Basra Körfezine dökülür En önemli kolu Yüksekova’dan kaynağını alan Zapsuyu’dur

Hazar Denizine Dökülen Akarsularımız :

Kura: Yalnızçam ve Allahûekber dağlarından doğar Ardahan’ı geçtikten sonra Gürcistan’a girer, Aras ile birleşerek Hazar’a dökülür

Aras: Palandöken ve Kargapazarı dağlarından doğar Iğdır ovasında, Çıldır Gölünden kaynağını alan Arpaçay ile birleşir ve ülkemizi terk ederek Kura ile birleşir

Akarsu Havzaları
İç Anadolu Kapalı Havzaları:

Afyon, Akarcay havzası: Güneyde sultan dağları, Kuzeyde Emir dağları, kütlesi arasında çökme sonucu oluşmuş içinde Karamuk, Akşehir ve Eber göllerinin (bilgi yelpazesinet) bulunduğu havzadır Eber gölünün suları Akşehir’e dökülür Akşehir’in suyu tuzlu, Eber’in suyu tatlıdır Karamuk gölünün suları, bir düden vasıtasıyla Eğirdir gölüne dökülür

Konya kapalı Havzası: Güneyde Toros dağları, kuzeyde Obruk platosu ile çevrilidir Bu havzada Beyşehir gölünden gelen Çarşamba suyu dökülür Bu havzaya dökülen akarsular, tuzlu bataklıkları besler

Tuzgölü havzası: Tuzgölü çevresi, çökme sunucu oluşmuştur Havzanın çevresindeki yüksek sahalardan gelen kısa boylu akarsular Tuz gölüne dökülür

Göller Yöresi Kapalı Havzaları:

Burdur gölü havzası: Çevreden gelen bir çok geçici akarsu ile, Tefenni ovasından gelen Eren çayı dökülür

Acıgöl Havzası:Doğudaki Söğüt dağlarından kaynağını alan geçici akarsular dökülür

Göller yöresinde ayrıca Salda, Yarışlı, Burak ve Kestel gölleri kapalı havza özelliği taşır

Van kapalı havzası:

Van gölünün güneyinde Bitlis, kuzeyinde ise volkanik dağlar uzanır Van gölü, Nemrut dağından çıkan lavlar sonucu oluşmuştur Van gölünün suyu sodalıdır

10-16-2010	#1
Şengül Şirin	Türkiye’nin Yeryüzü Şekilleri/Türkiye’de Bulunan Akarsular/Türkiye’de Bulunan Platolar/Türkiye’de Bulunan Ovalar Türkiye’nin Yeryüzü Şekilleri Türkiye yeryüzü şekilleri bakımından değerlendirecek olursak ilk göze çarpan özelliğinin yükseltisinin fazla olduğunu söyleyebilirizBuna bağlı olarak yükseltinin batıdan doğuya doğru artarÖzellikle İç Anadoluda geniş düzlüklere rastlanırOvaların yükseltileri bile fazladırDağlar doğu batı yönünde denize paralel uzanırAncak Ege Bölgesi’ndeki dağlar doğu batı yönünde denize dik bir şekilde uzanırlar Plato: Çevresine göre alçakta kalmış akarsular tarafından derin parçalanmış yüksek düzlüklere denir Ova: Coğrafyada deniz seviyesine göre farklı yükseltilere sahip olan düzlüklerdir Yerleşime, ulaşıma,hayvancılık ve tarıma uygun yerlerdir Akarsu: Karadaki suların çeşitli sebeplerle bir yatakta toplanım akması sonucu oluşan yeryüzü şekilleridir Sürekli ya da en az bir mevsim boyunca akarlar Yeryüzünde ya da yeraltında akarlar, sularını göle ya da denize ulaştırılar Ada: Bir göl, deniz ya da akarsuların ortasında olan kısaca tabir edersek eğer dört tarafı su ile çevrili olan yüksek kara parçalarına denir Okyanuslar ve denizler söz konusu olduğunda, “ada” sözcüğü, sözgelimi Avustralya ya da Korsika kadar birbiriyle orantısız kara parçalarını belirtir Bu nedenle yüzeyinin tümü deniz iklimi etkisinde kalan kara parçaları için kullanılır; öbürlerineyse “kıta” denir Yarımada: Karaya bağlı olmak şartıyla üç tarafı su ile çevrili olan kara parcasına denirAnadolu büyük bir yarımadadır Türkiye’de Bulunan Akarsular Karadeniz’e Dökülen akarsularımız: Çoruh: Üç ana koldan doğar Çoruh, Oltu, Tortum çayları Bunlar Yusufeli’nde birleşerek Gürcistan’dan denize dökülür Vadi derin olduğu için Rafting sporları yapılır Harşit: Trabzon ve Gümüşhane dağlarından doğar Yeşilırmak: üç ana koldan doğar Kelkit; Erzincan dağlarından doğar Erbaa,Niksar ovasına gelir, Burada Sivas’tan diğer Yeşilırmak ile birleşir Çarşamba’dan Denize dökülür Kızılırmak: İç ve Doğu Anadolu’dan kaynağını alır En uzun kolu Sivas’tan doğar İç Anadolu’da iç bükey bir yay çizer Devrez Çayı ve Gökırmak ile birleşir Daha sonra Bafra’dan denize dökülür Bartın çayı: Küre dağlarından doğar Taşımacılık yapılır Yenice: Üç ana koldan oluşur Aras suyu ve Ulusu ile Bolu’dan geçer Büyüksu ile birleşir Devrek’ten denize dökülür Sakarya: Porsck Çayı ile Kısmir Çayı birleşerek Sakarya’yı oluşturur Daha sonra Pamuk ovada Göksu ile birleşir ve Adapazarı’na ulaşır Marmara Deniz’ine Dökülen Akarsularımız : Susurluk: İç Batı Anadolu’da Şaphane Dağlarında doğar Nilüfer çayıyla birleşerek Marmara’ya dökülür Ayrıca : Gönen ve Karabaş çayları vardır Ege Denizine Dökülen Akarsularımız: Meriç: Türkiye-Yunanistan sınırını oluşturur Bulgaristan’da Rodop dağlarından doğarEge denizine dökülür Bakırçay: aynı adı taşıyan graben boyunca akar Gediz: Kütahya’daki Murat dağından doğar İzmir körfezinin kuzeybatısından dökülür Alaşehir ve Kumçayı ile birleşir KMenderes: Bozdağlardan doğar Kuşadası körfezinden denize dökülür BMenderes: Kaynağını İçbatı Anadolu dağlarından alır Akdenize dökülen Akarsularımız : Aksu: Eğridir Gölü ve Davras dağlarından kaynağını alır, Antalya’dan denize dökülür Manavgat: Karstik kaynaklarla beslenir Kanyon vadileri içerisinde akar Manavgat’tan denize dökülür Göksu: Taşeli platosundan iki kol halinde doğar Kanyon vadilerden akar Ermenek çayı ile birleşerek Akdeniz’e dökülür Seyhan: Aladağ ve Bolkar dağlarından doğar Çakıtçayı ve Tahtalı dağlarından doğan Göksu ile birleşir Ceyhan: Elbistan havzasını çevreleyen dağlardan kaynağını alan Ceyhan, Maraş’taki Aksu çayı ile birleşir Çukurova’ya ulaşır ve İskenderun körfezinden denize dökülür Basra körfezine dökülen Akarsularımız : Fırat:Erzurum dağlarından doğar, Karasu ile Karasu ve Aras Dağlarından doğan Murat kollarından oluşurbu iki kol Keban barajına dökülür ve Barajdan çıktıktan sonra Fırat adını alır Daha sonra Suriye ve Irak’tan geçerek Dicle ile birleşir Şat-ül Arap adı altında dökülür Dicle: Bitlis Dağlarının güney yamaçlarından doğar Türkiye-Suriye sınırını oluşturur ve Irak topraklarına girer Fırat’la birleşir ve Basra Körfezine dökülür En önemli kolu Yüksekova’dan kaynağını alan Zapsuyu’dur Hazar Denizine Dökülen Akarsularımız : Kura: Yalnızçam ve Allahûekber dağlarından doğar Ardahan’ı geçtikten sonra Gürcistan’a girer, Aras ile birleşerek Hazar’a dökülür Aras: Palandöken ve Kargapazarı dağlarından doğar Iğdır ovasında, Çıldır Gölünden kaynağını alan Arpaçay ile birleşir ve ülkemizi terk ederek Kura ile birleşir Akarsu Havzaları İç Anadolu Kapalı Havzaları: Afyon, Akarcay havzası: Güneyde sultan dağları, Kuzeyde Emir dağları, kütlesi arasında çökme sonucu oluşmuş içinde Karamuk, Akşehir ve Eber göllerinin (bilgi yelpazesinet) bulunduğu havzadır Eber gölünün suları Akşehir’e dökülür Akşehir’in suyu tuzlu, Eber’in suyu tatlıdır Karamuk gölünün suları, bir düden vasıtasıyla Eğirdir gölüne dökülür Konya kapalı Havzası: Güneyde Toros dağları, kuzeyde Obruk platosu ile çevrilidir Bu havzada Beyşehir gölünden gelen Çarşamba suyu dökülür Bu havzaya dökülen akarsular, tuzlu bataklıkları besler Tuzgölü havzası: Tuzgölü çevresi, çökme sunucu oluşmuştur Havzanın çevresindeki yüksek sahalardan gelen kısa boylu akarsular Tuz gölüne dökülür Göller Yöresi Kapalı Havzaları: Burdur gölü havzası: Çevreden gelen bir çok geçici akarsu ile, Tefenni ovasından gelen Eren çayı dökülür Acıgöl Havzası:Doğudaki Söğüt dağlarından kaynağını alan geçici akarsular dökülür Göller yöresinde ayrıca Salda, Yarışlı, Burak ve Kestel gölleri kapalı havza özelliği taşır Van kapalı havzası: Van gölünün güneyinde Bitlis, kuzeyinde ise volkanik dağlar uzanır Van gölü, Nemrut dağından çıkan lavlar sonucu oluşmuştur Van gölünün suyu sodalıdır __________________ Arkadaşlar, efendiler ve ey millet, iyi biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler, meczuplar memleketi olamaz En doğru, en hakiki tarikat, medeniyet tarikatıdır