Matematik İklim Kuşakları/ Eksen Eğikliği Olmasaydı/Coğrafi Konum

**Şengül Şirin** · 09-24-2010

Matematik İklim Kuşakları

Dünya'nın 23°27' lık eksen eğikliği dikkate alınarak belirlenmiştir

Dönenceler arasında kalan alan, güneş ışınlarının yıl içinde iki kez dik açı ile geldiği Tropikal Kuşak'tır

Dönenceler ile Kutup Daireleri arasında kalan alanlar, güneş ışınlarının yıl içinde gelme açısının en çok değiştiği, bu nedenle 4 mevsimin belirgin olarak yaşandığı Orta Kuşak, Kutup Daireleri ile Kutup Noktaları arasında kalan alanlar ise Kutup Kuşağıdır

v Dünya'nın eğikliğine bağlı olarak mevsimler oluşur

Dünya'nın ekseni 23°27' eğik olduğu için Güneş ışınlarının yıl içinde gelme açısı ve buna bağlı olarak ısıtma miktarı değişir

21 Haziran'da Kuzey Yarım Küre'de yaz mevsimi,

Güney Yarım Küre'de tam tersine kış mevsimi başlar

23 Eylül, Kuzey Yarım Küre'de sonbahar,

Güney Yarım Küre'de ilkbahar mevsiminin başlangıcıdır

21 Aralık'ta Güney Yarım Küre'de yaz mevsimi, Kuzey Yarım Küre'de kış mevsimi başlar

21 Mart'ta Kuzey Yarım Küre'de ilkbahar, Güney Yarım Küre'de sonbahar mevsimi başlar

v Dünya'nın eksen eğikliği nedeniyle bir noktaya Güneş ışınlarının gelme açısı ve atmosferde tutulma miktarı yıl içinde değişir

Örnek : Güneş ışınları 21 Aralık'ta Oğlak Dönencesi'ne dik gelir

Bu tarihte ışınlar Ankara'ya yıl içindeki en dar açı (260) ile ulaşır

Işınların gelme açısının daralmasının yanı sıra, atmosferde en uzun yolu geçerek yeryüzüne ulaşmaları nedeniyle atmosfer tarafından tutulma oranı da en fazladır

21 Haziran'da ise ışınların Ankara'ya 73° ile ulaşmasına bağlı olarak atmosferde kat ettikleri yol ve atmosfer tarafından tutulma oranı en azdır

v Eksen eğikliği nedeniyle Güneş'in ufuk düzleminde öğle vakti ulaştığı tepe noktasının yeri yıl içinde değişir

v Dünya üzerinde aynı anda gece ve gündüz yaşayan alanları birbirinden ayıran sınıra aydınlanma çemberi denir

Dünya'nın eksen eğikliğine bağlı olarak aydınlanma çemberi Kutup noktaları ile Kutup Daireleri arasında yer değiştirir

Bu yer değiştirme soncunda gece ve gündüz süreleri değişir, aralarındaki fark Ekvator'dan kutuplara doğru artar

Bu fark 21 Haziran ve 21 Aralık'ta en fazla olur

v Bir noktada Güneş'în doğuş ve batış saatleri yıl boyunca değişir

Güneş, yaz aylarında erken doğup geç batarken kış aylarında geç doğup erken batar

Örnek : 21 Haziran'da Güneş ışınları Yengeç Dönencesi'ne dik gelir

Aydınlanma çemberi Kutup Daireleri'ne teğet geçer

Bunun doğal sonucu olarak Kuzey Yarım Küre'de gündüzler gecelere göre uzundur

Eksen Eğikliği Olmasaydı

Dünya'nın ekseni 23°27' eğik olmasaydı eksen ile yörünge düzlemi (ekliptik) arasındaki açı 90° olurdu

Yerleri eksen eğikliğine bağlı olarak belirlenen Dönenceler, Kutup Daireleri ve Matematik İklim Kuşakları oluşmazdı

Işınlar yıl boyunca Ekvator'a dik gelirdi

Aydınlanma çemberi yıl boyunca Kutup Noktaları'ndan geçeceği için yeryüzünde gece ve gündüz süreleri sürekli 12 şer saat olurdu

Dünya üzerindeki bir nokta Güneş ışınlarını yıl boyunca aynı açı ile alacağı için mevsimler oluşmazdı

Eksen Eğikliği Daha Fazla Olsaydı
Dünya'nın ekseni 23°27' dan daha fazla eğik olsaydı, Dönenceler ve Kutup Daireleri'nin yerleri değişirdi

Buna bağlı olarak;
Tropikal kuşak ve Kutup kuşağı genişler, Orta kuşak daralırdı

Orta kuşakta yazlar daha sıcak, kışlar daha soğuk geçerdi

Aydınlanma çemberinin yer değiştirme alanı genişleyeceği için gece ve gündüz süreleri arasındaki fark daha da artardı

Eksen Eğikliği Daha Az Olsaydı
Dünya'nın ekseni 23°27' dan daha aza eğik olsaydı, dönencelerin ve kutup dairelerinin yerleri değişirdi

Buna bağlı olarak;

Tropikal kuşak ve Kutup Kuşağı daralır, Orta Kuşak genişlerdi

Orta Kuşak'ta yazlar daha serin, kışlar daha ılık geçerdi

Aydınlanma çemberinin yer değiştirme alanı daralacağı için gece ve gündüz süreleri arasındaki fark daha da azalırdı

Coğrafi Konum

Yeryüzündeki herhangi bir alanın bulunduğu yere, o alanın coğrafi konumu denir

Coğrafi konum, matematik konum ve özel konum olarak iki şekilde ifade edilir

Matematik Konum

Dünya üzerinde bir nokta veya alanın yerinin belirlenmesi için, o noktanın Ekvator'a ve başlangıç meridyenine olan uzaklığının bilinmesi gerekir

Bunun için enlem ve boylam kavramlarından yararlanılır

Örnek : Türkiye 36° - 42° Kuzey enlemleri,
26° - 45° Doğu boylamları arasında yer alır

Özel Konum

Dünya üzerindeki bir yerin çevresine, denizlere, yer şekillerine, anayollara, geçitlere ve komşularına göre konumudur

Özel Konum;
İklim koşullarını,
Doğal bitki örtüsünü,
Tarımsal etkinlikleri,
Nüfus ve yerleşme biçimini,
Ekonomik etkinlikleri,
Ulaşım olanaklarını,
Siyasal ve kültürel yapıyı etkiler

Enlem

Dünya üzerindeki herhangi bir noktanın başlangıç paraleli olan Ekvator'a uzaklığının açısal değeridir

Q açısı, D noktasının Ekvator'a olan uzaklığının açı cinsinden değeridir ve D noktasının enlem derecesini verir

Örnek :
Q açısının değeri 45 ise, D noktasının enlem derecesi 45° dir

Enlemin Etkileri
Bir yerin enlemi,
Güneş'in ufukta ulaşabileceği yükseklik
Güneş ışınlarının yere değme açısı,
Gölge boylarının yıl içindeki değişimi,
Gece - gündüz sürelerindeki değişim,
İklim koşulları, hakkında bilgi verir

İklim koşullarına bağlı olarak,
Bitki örtüsü,
Tarım ürünleri ve hayvan ürünleri,
Akarsu rejimleri,
Deniz sularının özelliği,
Nüfus ve yerleşme özelliği
Tarımın ve ormanların üst yükseklik sınırı,
Kalıcı karların başlama yüksekliği hakkında bilgi edinilebilir

Boylam

Dünya üzerindeki herhangi bir noktanın başlangıç meridyenine olan uzaklığının açısal değeridir

Q açısı, D noktasının başlangıç meridyenine olan uzaklığının açı cinsinden değeridir ve D noktasının boylam derecesini verir

Örnek : D noktasına ait Q açısının değeri 30 derece ise,

D noktasının boylam derecesi 30° dir

Boylamın Etkileri
Bir yerin boylamı ;
Yerel saatler,
Saat dilimleri,
Aynı enlem üzerindeki noktalarda Güneşin doğuş ve batış saatleri hakkında bilgi verir

Yerel Saat : Bir noktada Güneş'in gökyüzündeki konumuna göre belirlenen saate yerel saat denir

Aynı boylam üzerindeki noktalarda yerel saat aynıdır

Herhangi bir meridyenin Güneşin tam karşısına geldiği an, meridyen üzerindeki tüm noktalarda yerel saat 12

00'dir

Güneş, doğudaki bir noktada batıdaki yerlere göre daha önce doğar ve daha önce batar; bu nedenle yerel saat doğudaki yerlerde daha ileridir

Yerel Saat Hesaplamalarında İzlenecek Yol Meridyen farkı hesaplanır

Meridyenler başlangıç boylamına göre aynı yönde ise çıkarma, farklı yönde ise toplama işlemi yapılarak meridyen farkı bulunur

Zaman farkı hesaplanır

Birbirini izleyen iki meridyen arasındaki zaman farkı 4 dakikadır

Meridyen farkı ile 4 dakika çarpılarak zaman farkı bulunur

Zaman farkı soruda verilen yerel saate eklenir veya çıkartılır

Doğuda olan bir yerin yerel saati ileridir

Bu nedenle soruda verilen yerin yerel saati ileri ise zaman farkı çıkarılır, yerel saati geri ise zaman farkı eklenir

Örnek : 20

Doğu meridyeni üzerindeki A noktasında yerel saat 21

00 iken,
B noktasının yerel saati kaçtır? Çözüm :
Meridyenler başlangıç boylamına göre aynı yönde oldukları için çıkarma işlemi yapılır

Meridyen farkı = 40 - 20 = 20 meridyen
Zaman farkı = 4 * 20 = 80 dakika ise 80 / 60 = 1 saat 20 dakika
B noktası A noktasına göre daha doğuda olduğu için yerel saati ileridir

B'nin yerel saati = 21

00 + 01

20 = 22

20 dir

Güneş'in Doğuş veya Batış Saatinin Bulunması

Bir noktada Güneş'in doğuş veya batış saati verildiğinde, aynı paralel üzerinde bulunan başka bir noktada Güneş'in doğuş veya batış saatini bulmak için,
Aradaki zaman farkı bulunur

Güneş doğudaki yerlerde daha erken doğup battığı için, Güneş'in doğuş ve batış saatinin sorulduğu nokta doğuda ise zaman farkı verilen saatten çıkarılır

Sorulan nokta batıda ise zaman farkı verilen saate eklenir

UYARI : Meridyenler, Greenwich'e (0°) göre farklı yönde ise, meridyen farkını bulmak için toplama işlemi yapılır

UYARI : 21 Mart ve 23 Eylül tarihlerinde (ekinokslarda) bir yerdeki Güneş'in doğuş veya batış saati verilirse, bir başka yerdeki Güneş'in doğuş veya batış saati bulunabilir

Çünkü bu tarihlerde gece - gündüz süreleri eşit olduğu için Güneş doğduktan 12 saat sonra batar ve battıktan 12 saat sonra doğar

Saat Dilimleri

Dünya 15 derecelik aralıklarla 24 saat dilimine ayrılmıştır

Her saat diliminin ortasından geçen meridyen o saat dilimini kullanan ülkelerin ortak saat ayar meridyenidir

Türkiye 2

Ve 3

Saat dilimlerinde yer alır

UYARI : Bir ülkede birden çok saat dilimi kullanılması için, ülkenin doğu - batı doğrultusunda en az 2 saat dilimini kapsayacak kadar geniş olması gerekir

__________________

09-24-2010	#10
Şengül Şirin	Matematik İklim Kuşakları/ Eksen Eğikliği Olmasaydı/Coğrafi Konum Matematik İklim Kuşakları Dünya'nın 23°27' lık eksen eğikliği dikkate alınarak belirlenmiştir Dönenceler arasında kalan alan, güneş ışınlarının yıl içinde iki kez dik açı ile geldiği Tropikal Kuşak'tır Dönenceler ile Kutup Daireleri arasında kalan alanlar, güneş ışınlarının yıl içinde gelme açısının en çok değiştiği, bu nedenle 4 mevsimin belirgin olarak yaşandığı Orta Kuşak, Kutup Daireleri ile Kutup Noktaları arasında kalan alanlar ise Kutup Kuşağıdır v Dünya'nın eğikliğine bağlı olarak mevsimler oluşur Dünya'nın ekseni 23°27' eğik olduğu için Güneş ışınlarının yıl içinde gelme açısı ve buna bağlı olarak ısıtma miktarı değişir 21 Haziran'da Kuzey Yarım Küre'de yaz mevsimi, Güney Yarım Küre'de tam tersine kış mevsimi başlar 23 Eylül, Kuzey Yarım Küre'de sonbahar, Güney Yarım Küre'de ilkbahar mevsiminin başlangıcıdır 21 Aralık'ta Güney Yarım Küre'de yaz mevsimi, Kuzey Yarım Küre'de kış mevsimi başlar 21 Mart'ta Kuzey Yarım Küre'de ilkbahar, Güney Yarım Küre'de sonbahar mevsimi başlar v Dünya'nın eksen eğikliği nedeniyle bir noktaya Güneş ışınlarının gelme açısı ve atmosferde tutulma miktarı yıl içinde değişir Örnek : Güneş ışınları 21 Aralık'ta Oğlak Dönencesi'ne dik gelir Bu tarihte ışınlar Ankara'ya yıl içindeki en dar açı (260) ile ulaşır Işınların gelme açısının daralmasının yanı sıra, atmosferde en uzun yolu geçerek yeryüzüne ulaşmaları nedeniyle atmosfer tarafından tutulma oranı da en fazladır 21 Haziran'da ise ışınların Ankara'ya 73° ile ulaşmasına bağlı olarak atmosferde kat ettikleri yol ve atmosfer tarafından tutulma oranı en azdır v Eksen eğikliği nedeniyle Güneş'in ufuk düzleminde öğle vakti ulaştığı tepe noktasının yeri yıl içinde değişir v Dünya üzerinde aynı anda gece ve gündüz yaşayan alanları birbirinden ayıran sınıra aydınlanma çemberi denir Dünya'nın eksen eğikliğine bağlı olarak aydınlanma çemberi Kutup noktaları ile Kutup Daireleri arasında yer değiştirir Bu yer değiştirme soncunda gece ve gündüz süreleri değişir, aralarındaki fark Ekvator'dan kutuplara doğru artar Bu fark 21 Haziran ve 21 Aralık'ta en fazla olur v Bir noktada Güneş'în doğuş ve batış saatleri yıl boyunca değişir Güneş, yaz aylarında erken doğup geç batarken kış aylarında geç doğup erken batar Örnek : 21 Haziran'da Güneş ışınları Yengeç Dönencesi'ne dik gelir Aydınlanma çemberi Kutup Daireleri'ne teğet geçer Bunun doğal sonucu olarak Kuzey Yarım Küre'de gündüzler gecelere göre uzundur Eksen Eğikliği Olmasaydı Dünya'nın ekseni 23°27' eğik olmasaydı eksen ile yörünge düzlemi (ekliptik) arasındaki açı 90° olurdu Yerleri eksen eğikliğine bağlı olarak belirlenen Dönenceler, Kutup Daireleri ve Matematik İklim Kuşakları oluşmazdı Işınlar yıl boyunca Ekvator'a dik gelirdi Aydınlanma çemberi yıl boyunca Kutup Noktaları'ndan geçeceği için yeryüzünde gece ve gündüz süreleri sürekli 12 şer saat olurdu Dünya üzerindeki bir nokta Güneş ışınlarını yıl boyunca aynı açı ile alacağı için mevsimler oluşmazdı Eksen Eğikliği Daha Fazla Olsaydı Dünya'nın ekseni 23°27' dan daha fazla eğik olsaydı, Dönenceler ve Kutup Daireleri'nin yerleri değişirdi Buna bağlı olarak; Tropikal kuşak ve Kutup kuşağı genişler, Orta kuşak daralırdı Orta kuşakta yazlar daha sıcak, kışlar daha soğuk geçerdi Aydınlanma çemberinin yer değiştirme alanı genişleyeceği için gece ve gündüz süreleri arasındaki fark daha da artardı Eksen Eğikliği Daha Az Olsaydı Dünya'nın ekseni 23°27' dan daha aza eğik olsaydı, dönencelerin ve kutup dairelerinin yerleri değişirdi Buna bağlı olarak; Tropikal kuşak ve Kutup Kuşağı daralır, Orta Kuşak genişlerdi Orta Kuşak'ta yazlar daha serin, kışlar daha ılık geçerdi Aydınlanma çemberinin yer değiştirme alanı daralacağı için gece ve gündüz süreleri arasındaki fark daha da azalırdı Coğrafi Konum Yeryüzündeki herhangi bir alanın bulunduğu yere, o alanın coğrafi konumu denir Coğrafi konum, matematik konum ve özel konum olarak iki şekilde ifade edilir Matematik Konum Dünya üzerinde bir nokta veya alanın yerinin belirlenmesi için, o noktanın Ekvator'a ve başlangıç meridyenine olan uzaklığının bilinmesi gerekir Bunun için enlem ve boylam kavramlarından yararlanılır Örnek : Türkiye 36° - 42° Kuzey enlemleri, 26° - 45° Doğu boylamları arasında yer alır Özel Konum Dünya üzerindeki bir yerin çevresine, denizlere, yer şekillerine, anayollara, geçitlere ve komşularına göre konumudur Özel Konum; İklim koşullarını, Doğal bitki örtüsünü, Tarımsal etkinlikleri, Nüfus ve yerleşme biçimini, Ekonomik etkinlikleri, Ulaşım olanaklarını, Siyasal ve kültürel yapıyı etkiler Enlem Dünya üzerindeki herhangi bir noktanın başlangıç paraleli olan Ekvator'a uzaklığının açısal değeridir Q açısı, D noktasının Ekvator'a olan uzaklığının açı cinsinden değeridir ve D noktasının enlem derecesini verir Örnek : Q açısının değeri 45 ise, D noktasının enlem derecesi 45° dir Enlemin Etkileri Bir yerin enlemi, Güneş'in ufukta ulaşabileceği yükseklik Güneş ışınlarının yere değme açısı, Gölge boylarının yıl içindeki değişimi, Gece - gündüz sürelerindeki değişim, İklim koşulları, hakkında bilgi verir İklim koşullarına bağlı olarak, Bitki örtüsü, Tarım ürünleri ve hayvan ürünleri, Akarsu rejimleri, Deniz sularının özelliği, Nüfus ve yerleşme özelliği Tarımın ve ormanların üst yükseklik sınırı, Kalıcı karların başlama yüksekliği hakkında bilgi edinilebilir Boylam Dünya üzerindeki herhangi bir noktanın başlangıç meridyenine olan uzaklığının açısal değeridir Q açısı, D noktasının başlangıç meridyenine olan uzaklığının açı cinsinden değeridir ve D noktasının boylam derecesini verir Örnek : D noktasına ait Q açısının değeri 30 derece ise, D noktasının boylam derecesi 30° dir Boylamın Etkileri Bir yerin boylamı ; Yerel saatler, Saat dilimleri, Aynı enlem üzerindeki noktalarda Güneşin doğuş ve batış saatleri hakkında bilgi verir Yerel Saat : Bir noktada Güneş'in gökyüzündeki konumuna göre belirlenen saate yerel saat denir Aynı boylam üzerindeki noktalarda yerel saat aynıdır Herhangi bir meridyenin Güneşin tam karşısına geldiği an, meridyen üzerindeki tüm noktalarda yerel saat 1200'dir Güneş, doğudaki bir noktada batıdaki yerlere göre daha önce doğar ve daha önce batar; bu nedenle yerel saat doğudaki yerlerde daha ileridir Yerel Saat Hesaplamalarında İzlenecek Yol Meridyen farkı hesaplanır Meridyenler başlangıç boylamına göre aynı yönde ise çıkarma, farklı yönde ise toplama işlemi yapılarak meridyen farkı bulunur Zaman farkı hesaplanır Birbirini izleyen iki meridyen arasındaki zaman farkı 4 dakikadır Meridyen farkı ile 4 dakika çarpılarak zaman farkı bulunur Zaman farkı soruda verilen yerel saate eklenir veya çıkartılır Doğuda olan bir yerin yerel saati ileridir Bu nedenle soruda verilen yerin yerel saati ileri ise zaman farkı çıkarılır, yerel saati geri ise zaman farkı eklenir Örnek : 20 Doğu meridyeni üzerindeki A noktasında yerel saat 2100 iken, B noktasının yerel saati kaçtır? Çözüm : Meridyenler başlangıç boylamına göre aynı yönde oldukları için çıkarma işlemi yapılır Meridyen farkı = 40 - 20 = 20 meridyen Zaman farkı = 4 * 20 = 80 dakika ise 80 / 60 = 1 saat 20 dakika B noktası A noktasına göre daha doğuda olduğu için yerel saati ileridir B'nin yerel saati = 2100 + 0120 = 2220 dir Güneş'in Doğuş veya Batış Saatinin Bulunması Bir noktada Güneş'in doğuş veya batış saati verildiğinde, aynı paralel üzerinde bulunan başka bir noktada Güneş'in doğuş veya batış saatini bulmak için, Aradaki zaman farkı bulunur Güneş doğudaki yerlerde daha erken doğup battığı için, Güneş'in doğuş ve batış saatinin sorulduğu nokta doğuda ise zaman farkı verilen saatten çıkarılır Sorulan nokta batıda ise zaman farkı verilen saate eklenir UYARI : Meridyenler, Greenwich'e (0°) göre farklı yönde ise, meridyen farkını bulmak için toplama işlemi yapılır UYARI : 21 Mart ve 23 Eylül tarihlerinde (ekinokslarda) bir yerdeki Güneş'in doğuş veya batış saati verilirse, bir başka yerdeki Güneş'in doğuş veya batış saati bulunabilir Çünkü bu tarihlerde gece - gündüz süreleri eşit olduğu için Güneş doğduktan 12 saat sonra batar ve battıktan 12 saat sonra doğar Saat Dilimleri Dünya 15 derecelik aralıklarla 24 saat dilimine ayrılmıştır Her saat diliminin ortasından geçen meridyen o saat dilimini kullanan ülkelerin ortak saat ayar meridyenidir Türkiye 2 Ve 3 Saat dilimlerinde yer alır UYARI : Bir ülkede birden çok saat dilimi kullanılması için, ülkenin doğu - batı doğrultusunda en az 2 saat dilimini kapsayacak kadar geniş olması gerekir __________________ __________________ Arkadaşlar, efendiler ve ey millet, iyi biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler, meczuplar memleketi olamaz En doğru, en hakiki tarikat, medeniyet tarikatıdır