İktisat

iktisat a (ar ilftişad)

1 Bir insan topluluğunda, değerlerin üretim, dağılım ve tüketimi ile ilgili etkinliklerin tümü (Eşanl EKONOMİ)

—2 Fazla harcamalardan, gereksiz masraflardan kaçınma, idare etme; tasarruf, tutum, ekonomi: iktisat olsun diye işine yürüyerek gitmek

—3 iktisat etmek, yapmak, harcamalarında tutumlu davranmak; para artırmak


—ikt iktisadi yaşamın mekanizmalarını araştıran ve inceleyen bilim dalı

|| Beslenme iktisadı, iktisat biliminin, besin ürünlerinin tüketimiyle İlgili toplumsal olayların İncelenmesini konu alan dalı

|| Danışmalı iktisat, devlet temsilcileriyle işletme yöneticilerinin zaman zaman bir araya gelerek bilgi alışverişinde bulundukları, geleceğe ilişkin görüşlerini karşılaştırdıkları, hükümete iletilmek üzere düşünceler ileri sürdükleri ve hatta kararlar aldıkları sistem

|| Dinamik iktisat, iktisadi değişkenlerden herhangi birinde gözlemlenen artış ya da azalışın, öteki değişken ya da parametrelere hızlı ve etkili bir biçimde yansıdığı iktisadi çevre || Güdümlü iktisat, piyasanın ürettiği bilgi akımlarının yerini siyasi karar odaklarının iktisadi sürece ilişkin seçişlerin aldığı iktisat

|| işletme iktisadı, İktisat biliminin özellikle firmalar, işlevleri ve yapıları konularında uzmanlaşmış dalı

|[ Kamu iktisadı ya da kamu ekonomisi, bir ülkenin ekonomisinde devletin ya da kamu kesiminin rolünün çözümlemesi (özel kesime karşıt olarak) [Bk ansikl böl]

|| Kapalı iktisat ya da kapalı ekonomi, uluslararası mal ve para piyasalarındaki değişikliklerden göreli olarak az etkilenen iktisadi çevre |j Karma iktisat ya da karma ekonomi, bazı işletmelerin bünyesi içinde, halk topluluklarıyla özel girişim arasında bir işbirliğinin gerçekleşmesini olanaklı kılan sistem, ekonomide kamu kesimi İle özel kesimin bir arada bulunması

|| Mali iktisat, kamu maliyesiyle ilgili olayların, hukuki yönleriyle değil, iktisadi ve toplumsal sonuçları bakımından incelenmesi

|| Matematiksel iktisat, iktisat biliminin, iktisadi sorunların matematik olarak blçimselleştirilmesiyle uğraşan bölümü

|| Ortak karara dayanan iktisat, her türlü devlet müdahalesinin yokluğuna dayanan liberal iktisat ile son sınırına vardırılmış buyurucu bir planlamaya dayanan güdümlü iktisat arasında yer alan iktisadi sistem

|| Paralel iktisat, (paralel ekonomi) ya da ikinci iktisat (ikinci ekonomi), doğu ülkelerinin ekonomilerinde, temel ve resmi ekonomik akımın dışında özel kazanç sağlama çabası biçiminde ortaya çıkan olgu

|| Planlı iktisat ya da planlı ekonomi, bölgesel, ulusal ya da uluslararası bir iktisadi birimin, belirli bir dönem sonu üretim, tüketim, tasarruf, dış ticaret açığı gibi hedef büyüklüklerinin siyasi karar mekanizmasınca saptanıp bu amaçlara erişebilmek için uygun iktisadi araçların yönlendirici ya da buyurucu nitelikte kullanıldığı çevre, (iktisat biliminde İki temel kaynak dağılım mekanizması vardır: piyasa ve planlama Somut iktisadi çevre ekonomileri bu iki kaynak dağılım mekanizmasından birini başat olarak benimserler)

|| Politik iktisat, değerlerin üretimini, dağılımını ve tüketimini İnceleyen bilim (Bk ansikl böl Fels, ve ikt)

|| Radikal politik iktisat, özellikle ABD'de etkinlik gösteren ve batı toplumlarında yürürlükte bulunan iktisadi sistemi, iktisat bilimini ve bunu destekleyen iktisatçılık mesleğini yadsıyan ve suçlayan İktisatçılar grubu (Böyle olmakla birlikte, marxçı değildirler)

|| Refah iktisadı ya da refah ekonomisi, ekonomik birimlerin, piyasa sürecinde karşılaştıkları ve parasal büyüklüklere ölçümü her zaman olanaklı olmayan fayda ya da eksi fayda akımları

|| Rekabetçi iktisat, temel özelliği, "rizikolu kesimler" diye adlandırılan bazı kesimlerde etkinlik gösteren ulusal üreticilere kendi fiyatlarını dayatmaya çalışan çok güçlü bir dış rekabetin bulunduğu iktisat

|| Savaş iktisadı ya da savaş ekonomisi, savaş gibi olağanüstü dönemlerde, ulusal gelirin olağan dönemlere oranla daha fazla bir bölümünün kamu kesimine aktarılarak, sözkonusu dönemin olağandışı harcamaları için kullanılması (Özel tüketimin zorunlu tasarruf yöntemleriyle sınırlandırılması, piyasa koşullarını gözardı eden yönlendirici İktisat politikalarının uygulanması savaş iktisadının temel özellikleridir)

|| Ticaret ve sanayi iktisadı, politik iktisadın, ticaret ve sanayi sorunlarının İncelenmesini konu alan dalı

|| Toplumsal iktisat, iktisat biliminin, İktisadi olaylarla toplumsal olaylar arasındaki ilişkileri inceleyen dalı

|| Uluslararası politik iktisat, uluslar arasındaki İktisadi İlişkileri ve uluslararası ilişkilerde siyasi olaylarla iktisadi olaylar arasındaki bağlantıyı ele alan İktisadi inceleme ve araştırmaların tümü (özellikle ABD'de gelişmiştir)

—Tarıms ikt Tarımsal iktisat, iktisat biliminin, toplumda tarım ve besin ürünlerinin üretim ve değişimini yönlendiren yasaları inceleyen dalı (Bk ansikl böl) —ANSİKL Fels Hegel'e göre politik iktisat (Staatsökonomie), XVIII yy'da doğan yeni bir bilimin adıdır Bu bilim, bireyleri bir "ihtiyaçlar dünyası" içinde yer alan varlıklar olarak ele alır ve onları bu ihtiyaçları "aynı zamanda başka bireylerin İhtiyaçlarının ve iradelerinin malı ve ürünü olan dış nesneler aracılığıyla" ve "bu iki terim arasında dolayım olan etkinlik ve emekle" tatmine çalışmaları bakımından" inceler (Grundlinien der Philisophie des Rechts [Hukuk felsefesinin ilkeleri], 189) Toplumun İktisadi örgütlenişi üzerine düşüncelerin felsefi bilimler dünyasına girişi Hegel'le gerçekleşmiştir

Marxçılar'a göre, "politik iktisadın kuruluşu, ticaretin yaygınlaşmasının doğal bir sonucudur Böylece, kurumsallaştırmış kusursuz bir aldatmacalar sistemi, eksiksiz bir zenginleşme bilimi, basit ve billm-dışı alışverişin yerini almıştır" (Engels, Um-riss zu einer Kritik der Nationalökonomie [Politik iktisat üzerine bir eleştiri taslağı])
Marx şöyle yazar: "Hukuksal İlişkiler de tıpkı devlet biçimleri gibi ne yalnızca kendi kendileriyle, ne de İnsan düşüncesinin sözde genel evrimiyle açıklanabilir; bu ilişkilerin kökü, her şeyden önce, Hegel'ln XVIII yy ingiliz ve Fransızlar'ını örnek alarak tümüyle 'sivil toplum' adı altında belirlediği maddesel koşullarda yatar; sivil toplumun anatomisini de iktisatta aramak gerekir" (Politik iktisadın eleştirisine katkı [Zur Kritik der polltischen Ökonomie], 1859 önsözü)

Marx, daha sonra şöyle yazar: "Klasik politik iktisattan, William Petty'den başlayarak burjuva toplumundaki üretim ilişkilerinin gerçek ve derin yapısını kavramaya çalışan her iktisadı anlıyorum ve bunu, dış görünüşlerle yetinen ve gerek kendi ihtiyaçları, gerekse en kaba olayların yaygınlaştırılması İçin kendisinden öncekilerin işledikleri malzemeyi özetleyip duran ve burjuvazinin kendi dünyasını, yani kendisi için olabilecek dünyaların en iyisini donatmakta kullandığı ham hayalleri değişmez gerçekler olarak ilan etmekle ve ukalaca sistemleştirmekle yetinen iktisadın karşıtı olarak görüyorum" (Kapital, 1, 1) —ikt Klasik Yunan'da, İktisat sözcüğünün karşılığı olan "ekonomi" sözcüğünün en yaygın anlamı bir evin mal varlığını yönetme sanatıydı Yunan filozoflarında, ekonomi bir davranış biçimini ya da bir eylem kuralını belirtir Bu gibi etkinlikleri ve kuralları anlatmak için yalnızca eski Yunanlıların bir sözcük ortaya çıkarmak gereksinimini duymuş olduklarını belirtmek gerekir Öte yandan, oikonomia ve oikono-mos (yönetilecek bir anavarlığın ekonomisi) yunan dilinde görece geç ortaya çıkmış sözcüklerdir, bu sözcüklere ne Home-ros'ta, ne Hesiodos'ta, ne de Thukydi-des'te rastlanır Gerçekte, ekonomi öncelikle o dönemde başlıca servet olan tarımla ilgilidir

• Politik iktisat mı, iktisat bilimi mi? Yüzyıllarca sonra tüccarların ve gemicilerin etkinliğiyle iktisadi etkinliğin genişlemesi üzerine, ekonomi, değişimlerle ve bugün piyasa ekonomisi dediğimiz ve bir sitenin anavarlığının iyi yönetilmesini sağlamak amacını güden şeyle de ilgilenmeye başladı işte bu anlamda, Antoine de Mont-chrestlen, 1615'e doğru, fransız kralına ve ana kraliçesine armağan ettiği bir yapıtın başlığı olarak ilk kez "ekonomi politik" (politik iktisat) deyimini kullandı Mont-chrestlen bir öğütler derlemesi olan bu kitabında, kralı "sitenin anavarlığını yönetmek" konusunda bu öğütlerden esinlenmeye çağırıyordu Böylece, "politik iktisat" deyimi, krallık ülkesinin zenginleşmesini, dolayısıyla güçlenmesini kolaylaştırmayı amaçlayan bir pratik davranış kuralları bütünü anlamına geliyordu Böylece yapıt açıklayıcı olmaktan çok, kural koyucu bir nitelik taşımakta ve politik İktisat burada, bugün "iktisadi politika" denilen şeye yaklaşmaktaydı

Daha sonra, "özel İktisat" ile "kamu iktisadı" arasında bir ayrım yapmak gereği ortaya çıktı Devletin iktisadi yaşama müdahalesinin artması bu ayrımı temel bir ayrım durumuna getirdi Özel iktisat özel kişilerin ve özel kuruluşların davranışını İnceler Kamu iktisadıysa kitle gücünün müdahalesinin nedenlerini, sonuçlarını ve mekanizmalarını çözümlemekle kalmaz, devletin neden özel kesim dışındaki etkinliklerin yönetimini kendi üzerine almak zorunda kaldığını da açıklamaya çalışır Bu biçimde anlaşılan kamu iktisadı, "mali iktisat" denen ve devlet harcamalarıyla vergilerin neden ve sonuçlarını inceleyen bilimin de yerini almıştır Daha geniş bir kapsamda, kamu iktisadı, kamu toplulukları harcamalarının sürekli olarak artması karşısında, bu harcamaların İlle de devlet tarafından mı, yoksa başka kamu İktisadi birimlerince mi finanse edilmesi gerektiğini araştırır

Öte yandan, "politik iktisat" deyimi İktisadi olaylarla ilgili iki düşünce biçimi arasında temelli bir ayrım yapmaya elverişli bir deyim değildir Bu iki düşünce biçiminden biri, gerçeği olabildiğince nesnel ya da bilimsel bir biçimde anlatıp açıklamaya çalışır, öteki ise bazı ahlaki ya da kuramsal ölçütlere başvurarak, aynı gerçek hakkında bir değer yargısı getirir ve bu ölçütlerden esinlenerek belli bir davranış biçimini öğütler Bu durumda, iktisadi sorunların bilimsel bir biçimde ele alınıp incelenebileceğini belirtmek amacıyla iktisat bilimi'nden (bazen de çoğul olarak iktisadi billmler'den), iktisadi çözümleme' den ya da yalnızca iktisat'tan söz edilir Böylece, gündelik dilde "politik iktisat" (ya da "ekonomi politik") deyimi hâlâ kullanılmakta olsa bile, bu yalnızca bilimin normatif yönünü, nesnel çözümlemenin ardından mutlaka siyasi bir seçimin gelmesi gereğini vurgulamak içindir

__________________