Hükümet

HÜKÜMET, -ti a (ar hükümet)

1 Bir devletin siyasal yönetim biçimi: Demokratik hükümet, parlamenter hükümet, meclis hükümeti

—2 Bir ülkenin genel yönetimini sağlayan devlet organları

—3 Bir devlette yürütme gücünü elinde tutan organ, bakanlar kurulu (Bk ansikl böl Anayas huk ve Siyas bil)

—4 Hükümet konağı: Valiyi en son hükümetten çıkarken gördüm

|| Hükümet etmek, ülke yönetimini elinde bulundurmak, ülkeyi yönetmek

|| Hükümet kapısı, devlet dairesi

|| Hükümet konağı, il ve ilçelerde başta vali ve kaymakam olmak üzere hükümet görevlilerinin çalıştığı bina

|| Hükümet kurmak, hükümet işlerinde görev alacak bakanlar kurulu başbakanca oluşturulmak

|| Hükümet merkezi, başkent

|| Hükümeti devirmek, zor kullanarak devlet yönetimini elinde bulunduranları işbaşından uzaklaştırmak, hükümet darbesi yapmak

—5 Arg Hapishane müdürü

—6 Hükümet gibi, her dediğini yaptırma gücü olan kimse için kullanılır

|| Hükümet gibi kadın, ¡riyan, çevresindekileri korkutarak sindiren, sözünü bu yolla geçiren kadın için kullanılır (tkz)

—Esk Hükümet-i adile, adaletli hükümet

|| Hükümet-i agniya, zenginler hâkimiyeti

|| Hükümet-i âmme, hükümet-i avam, demokrat hükümet

|| Hükümet-i cumhuriye, cumhuriyet hükümeti

|| Hükümet-i gayr-i müstakille, bağımsız olmayan, himaye altındaki hükümet

|| Hükümet-i müstakille, bağımsız hükümet

|| Hükümet-i meşruta, meşrutiyetle idare olunan hükümet

|| Hükümet-i müstebidde, istibdatla yönetilen hükümet

|| Hükümet-i ruhaniye, hükümet-iruhbaniye, teokrasi

|| Hükümet -i sabıka, eski hükümet, önceden idare başında bulunanlar, iktidardan ayrılmış bulunan hükümet

|| Hükümet-i zadegân, oligarşi

|| Hükümet-i zalime, zalimlikle idare eden hükümet

—Anayas huk ve Siyas bil Hükümet bildirisi, çoğu kez bakanlar kurulu toplantısından sonra hükümetin, sözcüsü aracılığıyla basın organlarına verdiği bildiri (Türkiye Radyo ve televizyon kurumu hükümet bildirilerini yayımlamakla yükümlüdür Yayın sırasında bunun hükümet bildirisi olduğunu açıklar)

|| Hükümet darbesi, yöneticiler içindeki bir grubun, siyasal iktidarı devirmek amacıyla giriştikleri şiddet hareketi

|| Hükümet komiseri, Toplantı ve gösteri yürüyüşleri k' na göre düzenlenen toplantılarla tüzel kişilerin yaptıkları genel kurul toplantılarında hazır bulunmak üzere valilik ya da kaymakamlıkça görevlendirilen memur

|| Hükümet tasarrufları, hükümetin yargı denetimi dışında kalan işlemleri (Bk ansikl böl)

|| Başkanlık hükümeti, hükümet üyelerinin parlamentoya karşı sorumlu olmadıkları ve genellikle devlet ve hükümet başkanlığının aynı kişi tarafından yerine getirildiği siyasal sistem

|| Demokratik hükümet, siyasal iktidarın halkın iradesine dayandığı yönetim biçimi

|| Dikta hükümeti, siyasal iktidarın halkın iradesine dayanmadığı yönetim biçimi

|| Doğrudan hükümet, egemenlik yetkisinin temsilciler aracılığıyla değil, doğrudan doğruya halk tarafından kullanıldığı siyasal sistem

|| Meclis hükümeti, yasama ve yürütme yetkisinin mecliste toplandığı siyasal sistem

|| Parlamenter hükümet, yasama ve yürütme yetkisinin yumuşak bir biçimde ayrıldığı, meclisle hükümet arasında işbirliğine dayanan siyasal sistem J Temsili hükümet, iktidarın halk tarafından seçilen temsilciler aracılığıyla kullanıldığı siyasal sistem —Ask Askeri hükümet, silahlı kuvvetlerce anlaşmayla ya da kuvvet kullanılarak ele geçirilen bölgelerde kurulan askeri yönetime verilen ad (Bk ansikl böl)

—Fels J-J Rousseau'ya göre, "yürütme gücünün meşru kullanımı" (Toplum sözleşmesi, 3, 1) [Rousseau'ya göre, hükümet ya da "yüce yönetim", yasama gücü demek olan hükümranlıktan ayrı tutulmalıdır] || Hegel'e göre, evrensel bir yasadan kaynaklanan bir mantıksal kural uyarınca özel kurallar koymakla görevli siyasal merci (Bk ansikl böl)

—isi huk Hükümet-i adi, şeriat tarafından belirlenmemiş bilirkişiler tarafından saptanması gereken diyet

|| Hükümet-i elem, acı bedeli, yaralamalarda, bilirkişilerin çekilen acıya karşılık olmak üzere kararlaştırdıkları diyet (Erş-i elem de denir)

—Tar Eskiden bir sömürgenin yönetiminden sorumlu idari organ (Bazı önemli sömürgeler ya da sömürgeler birliğinde GENEL HÜKÜMET denirdi)

|| Rusya'da idari bölge (rusça guberniya) [Rusya ve Rus imparatorluğu topraklarının hükümetler olarak örgütlenmesi (1708'de 8, 1775'te 40, 1914'te 78 taneydi) Büyük Petro tarafından başlatılmış (1708), Yekaterina II tarafından yeniden düzenlenmişti (1775) Sovyet hükümetinin 1924-1929 reformlarına kadar birçok kez değiştirilerek sürdü] |j Yargıçlar hükümeti, ABD'de, New Deal döneminde, Yüce divan'ın, Roosevelt'in müdahaleci siyasetine muhalefeti; yargı gücünün aşırı yetkilere sahip olması |[ Partiler hükümeti, Fransa'da, özellikle IV Cumhuriyet dönemindeki koalisyon hükümetlerinin güçsüzlüğü ve istikrarsızlığını vurgulamak için kullanılan terim

—ANSİKL Anayas huk ve Siyas bil Hükümetin meclis karşısındaki durumu, benimsenen siyasal sisteme göre değişiktir Kuvvetler birliğine dayanan meclis hükümeti sisteminde (konvansiyonel sistem), yürütme işlerini meclis adına yerine getirmekle görevli hükümet üyeleri meclisin birer memuru gibidirler Bu sistemde meclis yasama yetkisinin yanında yürütme yetkisini de elinde bulundurur Parlamenter sistemdeyse devlet başkanı tarafından atanan başbakan ve başbakan tarafından seçilen bakanlardan oluşan hükümet, meclisten ayrı ve daha bağımsız bir konuma sahiptir Bu sistemde kimi durumlarda cumhurbaşkanı da bakanlar kuruluna (hükümete) katılır ve ona başkanlık eder ABD'de olduğu gibi, başkanlık rejiminde hükümet halk tarafından seçilen başkanla onun seçtiği yardımcılardan oluşur Parlamenter sistemde hükümet meclis önünde sorumluyken başkanlık rejiminde böyle bir sorumluluk yoktur Bu sistemde katı bir kuvvetler ayrılığı ilkesi egemendir Bakan durumundaki yardımcılar, parlamenter sistemdeki bakanlardan daha silik bir konuma sahiptirler Bu sistemde gerçek anlamda bir kabineden yani parlamenter sistemdeki biçimiyle bir hükümetten söz edilemez Yürütme yetkisi büyük oranda başkan tarafından kullanılır
• Hükümet tasarrufları, ilk kez Fransa'da mahkemelerin bazı işlemleri denetlemeyi reddetmelerinden doğdu Bu ülkede 1815'ten sonra yürütme organının işlemlerinin yargı yoluyla denetlenmesi çığırı açılınca Danıştay hükümete serbest bir alan tanımak için onun kimi işlemlerini denetlemeyi baştan reddetti Hükümet tasarrufları başlıca iki alanda toplanmıştır: parlamentoyla hükümet arasındaki ilişkiler (Meclis'in feshi kararı) ve dış ilişkiler (antlaşmalar)


Hükümet tasarrufları kategorisi Türkiye' de 1924 Anayasası döneminde genişçe bir uygulama alanı buldu: iskân yasalarına ilişkin idari karar ve uygulamalar, yabancılara karşı alınan misilleme kararları, yurttaşlıkla ilgili bazı kararlar, yabancıların sınır dışı edilmeleri, hatta emekliliğe sevk işlemleri, vb yargı denetimi dışında kaldı 1961 Anayasası, başka alanlarda olduğu gibi bu noktada da geçmişin olumsuz uygulamalarına karşı bir tepkiyle, idarenin hiçbir eylem ve işleminin hiçbir halde yargı denetimi dışında bırakılamayacağını bildirdi (md 114) Bu kesin ilke hükümet tasarrufları kategorisinin de artık sözkonusu olamayacağını haber veriyordu Buna karşın bu dönemde Danıştay, Bakanlar kurulu'nun sıkıyönetim ilanı kararlarını, bu işlemin daha sonradan TBMM tarafından onaylanıp idari niteliğini yitirdiği gerekçesiyle incelemekten kaçınmıştır

1982 Anayasası da, "idarenin her türlü eylem ve işlemlerine karşı yargı yolu açıktır" kuralını getirmiş olmakla birlikte, cumhurbaşkanının tek başına yapacağı işlemler ile Yüksek askeri şûra kararlarını yargı denetimi dışında bırakmıştır Cumhurbaşkanının tek başına yapabileceği işlemlerin neler olduğu ise, biri dışında (Cumhurbaşkanlığı genel sekreterliği ile ilgili "Cumhurbaşkanlığı kararnamesi") anayasada gösterilmemiştir Öte yandan, Milli güvenlik konseyi tarafından Sıkıyönetim kanunu'nda yapılan bir değişiklikle, sıkıyönetim komutanlarının idari işlemlerine karşı iptal davası açılamayacağı kuralı getirilmiştir (Ek md 3) Bu kural, Milli güvenlik konseyi tarafından yapılan öbür yasalar ya da yasa değişiklikleri gibi, anayasaya aykırılığı ileri sürülemeyen kurallar arasındadır (Anayasa geçici md 15)

—Ask Askeri hükümet kurulan bölgenin denetim ve yönetimi üst komutanlığın, uluslararası hukuka uygun olarak verdiği emir ve talimatlara göre yürütülür Askeri hükümet kurulduktan sonra, harekâtı gerçekleştiren komutan icra ve yargı yetkilerine sahip olur Askeri hükümet bölgesinin sınırları, sivil halkın yükümlülükleri, sorumlulukları ve hakları yayın organları aracılığıyla bölge halkına duyurulur

—Feis Hegel'e göre hükümet (Regie-rung), "siyasal devlet"in bölündüğü "töz-sel farklılıklardan birini adlandırır "Tümeli belirlemek ve kurmak"la görevli "yasama gücü"yle "en yüksek karar olarak öznellik"! temsil eden "hükümdarın gücü" arasında "hükümet gücü", "tikel alanları ve bireysel durumları tikelin altına koymak" işini görür (Grundlinien der Philosophie des Rechts [Hukuk felsefesinin ilkeleri], 273) Böylece bir dolayım düzeyi olan hükümet, memurları ve idari kuruluşları içerir Hükümette bulunması gereken nitelikler, çıkar gütmeme ve kamu yararını gözetmektir Hükümet, hükümdara karşı sorumludur; ama işlevi salt yukardan düzenlenmez; "özel idari işlerde" gösterebileceği keyfi davranışlara karşı çıkabilen halk tarafından da düzenlenir" (ay y, 295)

__________________