Şengül Şirin
|
Cevap : Honduras Cumhûriyeti - Tarihi - Ekonomisi
honduras, Orta Amerika'da, Guatemala, Salvador ve Nikaragua'yla çevrili devlet; 112 000 km2; 4 100 000 nüf Başkenti Tegucigalpa Resmi dili ispanyolca
COĞRAFYA
Ülkenin büyük bölümü dağlıktır: yükselti ülke topraklarının °/o 70'lnde 300 m'den, % 55'inde de 600 m'den fazladır Ülkenin Büyük Okyanus'a bakan cephesi hemen hemen yoktur, yalnızca dar bir koridorla Fonseca körfezine açılır Buna karşılık Antiller denizi kıyısında alçak ve yakın zamana kadar pek kalabalık olmayan uzun bir kıyı şeridi vardır Ülke, Karayib bölgesinde (rio Ulüa ve rio Chamelecön) başlayıp Comayagua yüksek havzasından geçerek Büyük Okyanus kıyısına kadar uzanan yapısal bir çöküntü alanıyla ("Honduras çukuru") K-G yönünde iki parçaya ayrılır
Honduras'ın iç kesimindeki dağlarda ve havzalarda yaşayan halk sömürge geleneğine bağlı kalmıştır Sıcak ve kurak iklimi, savana dönüşmüş cılız ormanlarla kaplı bitki örtüsüyle bu havzalar yaygın yöntemlerle yapılan hayvancılığa çok elverişliydi Sömürge döneminin başlıca yerleşme merkezleri buralarda, ispanyol fatihleri çeken maden yataklarının yakınlarında kuruldu Honduraslıların yaklaşık % 70'ini kızılderilllerle beyazların karışımından doğan melezler, % 20'sini Kızılderililer °/o 10'unu da zenciler, beyazlar ve bunların evlenmesinden doğan melezler (Karayib bölgesi) oluşturur
Karayib Hondurası, Honduras'ın iç kesiminden çok farklıdır Doğu kesimindeki üç il (Colon, Olancho ve Gracias a Dios) çok az nüfusludur: ülke yüzölçümünün % 44,5'i ve nüfusun % 8,3'ü Buna karşılık batı kesimindeki Karayib ovaları canlı ve kalabalıktır: Honduras nüfusunun dörtte birinden fazlasının yaşadığı bu kesimde United Fruit Company ve Standard Fruit Company geliştirdiği işletmeler sayesinde değer bakımından ülke dışsatımının % 30-40'ını sağlar Muz üretimi tek başına tarım ve hayvancılık gelirinin yaklaşık üçte birini karşılar (800 0001 ile -1 Mt arasında) Batı bölgesinin oynadığı rolü, ülkenin ikinci büyük kenti ve en önemli sanayi merkezi olan San Pedro Sula'nın canlılığı açıkça kanıtlar Kent, bir demiryoluyla, başlıca liman Puerto Cortés'e bağlanır Tela ve La Ceiba, yalnızca muz taşımacılığında kullanılan limanlardır
Tarım, istihdamın üçte ikisini ve dışsatımın %90'ını sağlar Kahve (60 0001, ríos Chamelecön ve özellikle Ulüa vadilerinde yetiştirilir), değer bakımından en önemli dışsatım ürünüdür; kahveyi muz, kereste, hayvancılık ürünleri, pamuk ve şeker izler Honduras'taki olumsuz koşullardan biri de ulaşım yollarının yetersizliğidir: 3 970 km karayolu; 131 km'si devletin olan 1 267 km demiryolu Honduras'ın az gelişmişliği ayrıca sanayinin zayıflığında da kendini gösterir ve Honduras, ABD (Honduras' ın en çok ticaret yaptığı ülkedir) denetimindeki muz cumhuriyetlerinin en iyi örneğidir
TARİH
Kolomb yaptığı dördüncü seferde kıyıya ulaştı ve isim verdi (14 ağustos 1502) Ardından ispanyollar 1523 yılında fethe başladılar, ancak Moskitolarin direnişiyle karşılaştılar Fetih hareketini yeniden düzenleyen Cortes'in, 1525-26'da bizzat gerçekleştirdiği bir sefer sonrasında, 1537'de Comayagua kuruldu ve uzun süre başkent olarak kaldı, ispanyollar yoksul ve ıssız olan bu bölgeye pek yerleşmediler; bölgede daha çok, yoğun hayvancılık yapılıyordu Guatemala* capitanía general' inde yer alan Honduras, Guatemala'nın (1821) bağımsızlık mücadelesine de katıldı iturbide'in Meksika imparatorluğu'na ve Orta Amerika Birleşik Eyaletleri'ne (1824-1383) bağlandı 1830-1838 arasında federasyonu yöneten honduraslı liberal Morazánin uğradığı bozgundan sonra bağımsızlığını kazanan ülke, bir sûre Salvador ve Nikaragua'yı (1842-1844) da kapsayan bir konfederasyona girdi ve komşularının toprak taleplerini kabul etmek zorunda kaldı Aslında XIX yy'ın ilk yarısı boyunca, Büyük Britanya'nın Beli-ze'nin kuzeyi ile Honduras burnundan Nikaragua'ya kadar Moskito krallığı'nı denetimi altında bulundurması yüzünden kıyının büyük bir bölümü devlet otoritesinin etki alanı dışında kalmıştı
Zaman zaman taşralı "caudillo"ların (asi asker) tehdidi altında kalan başkent, muhafazakârların merkezi Comayagua'dan liberal bir kent olan Tegucigalpa'ya taşındı (1880) Orta Amerika'nın en önemli muz bahçelerini elinde bulunduran Honduras, 1900'den itibaren United Fruit Company (UFC)'nin ve diğer amerikan şirketlerinin etkisi altına girdi Tiburcio Carias Andino'nun (1932-1948) diktatörlüğünü, daha sonra ülkesini Orta Amerika devletleri örgütü'ne (San Salvador yasası, 1951) sokan nispeten daha bağımsız Juan Manuel Gálvez' in (1949-1954) başkanlığını destekleyenler bu şirketlerdi 1954 yılında guatema-lalı sürgünler Honduras'ı Arbenz* Guzmán rejimine karşı saldırı üssü olarak seçtiler ve muz bahçelerinde çalışanlar ilk kez genel greve gittiler
1957'de, üç sarsıntılı yılın ardından, bir liberal olan Ramón Vllleda Morales başkan seçildi Bir tarım reformu yapmaya girişen Morales, 1963 yılında albay Osvaldo López Arellano tarafından devrildi; albay López 1965'te muhafazakârların adayı olarak başkan seçildi Hazırlanan yeni anayasayla, bir başkan ile genel seçimle altı yıl İçin iş başına gelen tek meclisli bir kongreden oluşan başkanlık türü bir rejim kabul edildi Başkan 1968 yılında, Ku-zey'de işçi grevleri, başkentte de öğrenci gösterileriyle karşı karşıya kalınca sıkıyönetim ilan ettirdi 1969'da bu kez, dinamik ve aşırı nüfuslu bir ülke olan Salvador ile geniş topraklara sahip Honduras arasındaki anlaşmazlık, iki ülke arasında yapılan bir futbol maçı sonrasında bir "futbol savaşı"na yol açtı 300 000 Salvadorludan, ülkeye yasadışı koşullar altında yerleşmiş olan 7 OOO'I sınır dışı edildi Ameriten devletleri örgütü, Salvador ordusunun Honduras'ı istila etmesini engelledi ve 1970'te, yeni olaylar patlak verince, iki ülke arasında askeri güçlerden arındırılmış bir bölge belirlendi (barış antlaşması 1980 ekim ayında gerçekleşti)
ilk kez kadınların da oy kullandıkları 1971 seçimlerinde solcular çekimser kalınca Ulusal parti'nin adayı Ramón Cruz başkan seçildi Cruz ülkesinin Orta Amerika Ortak pazarıyla ilişkisini kesti ve Swan takımadalarını ABD'den geri alarak, ülkesine kattı 1972'de Cruz'u deviren López Arellano, 1975'te albay Juan Melgar Cast-ro'nun yaptığı darbeyle iş başından uzaklaştırıldı Castro'nun yerini 1978de, albay Paz Garcia'nın başkanlığında bir askeri cunta aldı 1980 nisanında yapılan kurucu meclis seçiminde liberaller Ulusal partili muhafazakârlara üstünlük sağladılar Aynı üstünlük 29 kasım 1981'de yapılan başkanlık seçimi ve genel seçimlerde de sürdü
Liberallerin adayı Roberto Suazo Córdova 1982 ocağında cumhurbaşkanı seçildi Başkan Suazo'nun yönetimi sırasında pek çok muhalefet önderi, sendikacı öldürüldü ya da ortadan kayboldu Ülkede yaygın yoksulluğa, işsizliğe karşın, ordu mevcudu artırıldı, ABD'nin desteğiyle Orta Amerika'nın en güçlü hava kuvveti oluşturuldu Nikaragua'daki Sandinista yönetimine karşı savaşan Kontralar'a ABD yardımı Honduras üzerinden ulaştırıldı Nikaragua sınırında, ABD Güney komu-tanlığı'nın planladığı büyük manevralar sürdürüldü 1985'te cumhurbaşkanı seçilen José Simon Azcona del Hoyo da Kontralar'a ABD yardımını onayladı (ocak 1986) Muhalefet partileri cumhurbaşkanını ve önderi olduğu Liberal parti'yi, ülkede yabancı birliklerin varlığına göz yumduğu için suçladılar (ağustos 1986)
EDEBİYAT
Papaz José Trinidad Reyes (1797-1855), honduras! şairlerin ilki olarak kabul edilir XIX yy sonunda, modernist akımın temsilcileri Juan Ramón Molina (1875-1908) ve Frailan Turcios'dur (1875-1943) Şair, tarihçi, yaşamöykücü Rafael Heliodoro Val-le'nin (1891-1959) başı çektiği bir sonraki yüzyılda, romancılar ve hikâyeciler esin kaynaklarını kırsal çevreden aldılar ve toplumsal sorunlarla ilgilendiler: Carlos iza-guirre (1895-1956) Bajo el chubasco'da Arturo Mejia Nieto (doğm 1900) El Tun-co'da, ve Marcos Carias Reyes (1905 -1956), köylülerin sömürülûşünü dile getirdiği La Heredad'da Toplumsal olaylara duyulan ilgi, Claudio Barrera (doğm 1912), Jacob V Cárcamo (1914-1959) ve Daniel Laínez (1914-1959) gibi "1935 kuşağı" şairlerini de etkiledi Aynı kuşağın öykücüleri arasında, Argentina Díaz Lozano'nun (doğm 1912) özel bir yeri vardır ve konusunu özyaşamöyküsünden aldığı hikâyesiyle (Peregrinaje) büyük başarı kazanmıştır Alejandro Castro (doğm 1914), Víctor Cáceres Lara (doğm 1915), Eliseo Pérez Cadalso (doğm 1920), Marcos Carias (doğm 1938) ise, özellikle gerçekçi hikâyeler yazdılar, günümüz şiiri Carlos Manuel Arita ve Óscar Acosta (doğm 1933) tarafından temsil edilir
ARKEOLOJİ
Bugünkü Honduras toprakları üzerinde gelişmiş en zengin Kolomb öncesi uygarlık, özellikle Copán* tören merkeziyle tanınan maya uygarlığıdır; Copán, düzlükteki maya topraklarında, klasik mimarlık ve heykelcilik bakımından en önemli örneklere sahiptir Kuzeydoğu ve özellikle río Ulüa vadisi ve Yojoa gölü, ülkenin arkeoloji açısından en iyi bilinen bölgeleridir Buralarda, klasiköncesi döneme (¡0 2000-İS 250) ait, Orta Amerika'nın kuze-yindekilere benzer seramik örnekleri bulundu Los Naranjos* yerleşmesinde en eski evre Jaral evresidir (İÖ 500-200) Klasik dönemde (İS 250-950), geç klasik dönemin (İS 600-950) çokrenkli maya seramiğine yakın ulüa-maya seramiği ortaya çıktı Utila adasında yapılan kazılar sonucunda tüm Doğu Honduras için geçerli olan bir sıralama belirlendi En eski evre olan Selin evresinde iki aşama görülür: ulüa-maya üslup grubuna giren Selin I, geç klasik dönemin tepeu üslubuna bağlanabilir; Selin II'de ise, maya etkisi ortadan kalktı ve Tepeu III evresiyle çağdaş (klasik dönemin sonu ile klasiksonrası dönemin başı) yeni bir gelenek gelişti Se-lin'i, ispanyol fethine dek devam eden Cocal evresinin iki aşaması izledi Bu evre, Orta Amerika'nın güneyinden ve özellikle yüksek Kosta Rika topraklarından kaynaklanan etkilere maruz kaldı Honduras' ın kuzeyinde 1525'te Cortés'ln seferi sırasında 10 000 nüfuslu bir kent olan Naco' da, 4 m yüksekliğinde bir piramit, platformlar üzerinde yer alan konutlarla çevrili bir alan ve bir top oyunu alanı vardı Seramikte en belirleyici örnekler, daha çok, krem renginde zemin üzerine kırmızı ve siyah geometrik şekillerle süslü üç ayaklı kâselerle tanınan çokrenkli naco ti-pindendir Özellikle Naco kenti mimarlığında görülen Meksika etkileri, büyük bir olasılıkla, nahuatl dilini konuşan halkların klasiksonrası dönemde (İS 950-1500) bölgeye göç etmesinden kaynaklanmaktadır
__________________
Arkadaşlar, efendiler ve ey millet, iyi biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler, meczuplar memleketi olamaz En doğru, en hakiki tarikat, medeniyet tarikatıdır
|