Şengül Şirin
|
Cevap : Hawaii-Tarihi-Ekonomisi-Doğal Yapısı
HAWAii, Büyük Okyanus'ta takımada, ABD'nin eyaleti, Polinezya'da; 16 600 km2; 965 000 nüf Yönetim merkezi Honolulu
coğrafya
Yengeç dönencesinin tam G'inde yer alan takımada, K-B'dan G-D'ya doğru uzanan başlıca sekiz adadan oluşur: Nii-hau, Kauai, Oahu, Molokai, Lanai, Kaho-olawe, Maui ve Hawaii (bu adaların hepsi yanardağ kökenli ve dağlıktır) Tropikal iklimin etkisindeki takımadada, rüzgâr alan çok yağışlı kıyılarla (K-D) rüzgâr almayan, çok daha kurak kıyılar (G-B) arasında büyük bir iklim farklılığı görülür
Takımadada, sayılarının 1830'a doğru 130 000 olduğu sanılan Polinezyalılar çok azaldı: 1905'te 37 000; günümüzdeyse saf ırktan Polinezyalılar'ın sayısı 10 000'i geçmez Yerlilerin çoğu, takımadaya akın eden çeşitli halk öbekleriyle (özellikle Japonlar, Çinliler, Filipinliler ve Kuzey Amerikalılar) karışarak melezleşmiştir Yaşam düzeyinin hızla yükselmesi bütün bu toplulukların bütünleşmesini kolaylaştırmıştır (Gelir düzeyi, Amerika kıtası genel ortalamasından yüksektir)
Başlıca geçim kaynağı öncelikle şeker-kamışıdır; şekerkamışı üretimi için çeşitli Asya ülkelerinden işçi getirilmiştir Makineleşme ve yüksek verim, şekerkamışı üretiminin, ücret giderlerinin çok yüksek olmasına karşın, 1 Mt dolayında tutulmasına olanak vermiştir Tersine, hasat döneminde çok sayıda işçiyi gerektiren ananas işletmeleri gerilemektedir Geniş alanlarda yaygın yöntemlerle ve süt üretimi için de yoğun yöntemlerle büyükbaş hayvancılık yapılmaktadır Balıkçılık önemlidir (uzunkanat tonbalığı)
Tarımsal üretimden sağlanan gelir, bugün askeri harcamaların (Pearl Harbor, Büyük Okyanus'taki en büyük hava-deniz üssüdür) ve turizm etkinliklerinin yanında düşük kalır: 1955'te 110 000 olan turist sayısı, 1980'de yaklaşık 4 milyona yükselmiştir Özellikle ABD'den (°/o 75) ve Japonya'dan (°/o 20) gelen bu turistlerin çoğu, Oahu adasındaki Honolulu'nun plajı olan Waikiki'de konaklamaktadır
tarih
Tahiti asıllı olan Hawaiililer, takımadaya yaklaşık 1000 yılında geldiler Yalnızca sözlü kültürü olan, ama çok gelişmiş gemicilik ve tarihlendirme tekniklerine dayanan feodal tipte bir toplum kurdular Kaptan Cook 1778'de çıktığı bu adalara ingiliz donanma bakanının onuruna "Sandwich" adaları adını verdi Bir yıl sonra buraya geri döndü ve öldürüldü
• Batı istilası (1780-1850) Kral Kamehameha I (1782-1819) Avrupa silah ve tekniklerinden yararlanmayı bildi ve adaların çoğunda kalıcı bir krallık kurdu Amerikalı balina avcılarının adalarda kışlamasından, birçok kâşif, tüccar ve serüvencinin gelmesinden ve kaptan Vancouver'ln 1794'te sürü hayvanları getirmesinden yararlandı
1820'de ilk Yeni ingiltere presbiteryen misyonerleri geldi 1825'te Picpus tarikatına bağlı rahipler papa tarafından adaları hıristiyanlaştırmakla görevlendirildi 1831'de protestanlar katoliklerin adalardan sürülmesini sağladılar Fransız hükümeti ve misyonerleri (1838'de) dinsel ve ticari bakımdan protestanlarla eşit haklara sahip olmak istediler 1842'de bir ingiliz konsolosun gelmesi ve Royal Navy'nln (Krallık donanması) Hawaii hükümeti üzerinde yaptığı baskılar, olayların artmasına yol açtı Palmerston döneminde, özellikle 1835 ve 1851 yıllarında huzursuzluk iyice yoğunlaştı; bu arada amerikalı misyonerlerin etkisi giderek arttı Kamehameha hanedanı bağımsızlığını korumaya çalıştı, ama anayasal bir hükümeti (1839) ve yazılı bir anayasayı (1840) kabul etmek zorunda kaldı 1842-43'te Büyük Britanya, Fransa ve ABD, takımadanın bağımsızlığına saygı taahhüdünde bulundular; ama yollarla donatılan, avrupalılaşan (dil, okullar, din) Hawaii tümüyle değişti
• Amerikan egemenliği (1850-1900) Amerikalılar, Hawaii limanlarına serbestçe girme hakkını elde ettiler (1849), ama Kamehameha lll'ün ilhak isteğini geri çevirmeleri, Hawaii'nin Fransa ve ingiltere ile yakınlaşmasına yol açtı Amerikalı kahve ve şekerkamışı ekicilerinin yerleşmesi, Hawaii ürünlerinin tek dış pazarı olan ABD ile karşılıklı ticareti geliştirdi (1875) 1887'de Pearl Harbor koyu bu ekicilere bırakıldı
Amerikan pazarı Hawaii şekerine kapatılınca bunalım baş gösterdi (1890 himayeci tarifesi) Kraliçe Liliuokalani, ameri-kanlaştırılmaya karşı tepki gösterdiyse de, 1893'te bir grup amerikalı ekici ve misyoner tarafından tahttan indirildi Takımadanın, ABD'ye ilhakını isteyen bir cumhuriyet ilan edildi Başkan Cleveland önce bu isteği reddetti, ama emperyalist dalga 1898'de Hawaii'nin ABD tarafından ilhakına ve 1900'de ülke toprağı statüsüne alınmasına yol açtı
• Bir amerikan toprağı (1900'den beri) Meyve ve şeker satışının yanı sıra, 1922'den sonra yoğun biçimde askeri tesislerin kurulması takımadanın refahını sağladı Pearl Harbor önemli bir üs durumuna geldi Özellikle japon ağırlıklı büyük bir göç hareketi karşısında yerli nüfus azınlıkta kaldı
Savaş, Japonlar'ın 7 aralık 1941'de Pearl Harbor'a saldırmasıyla başladı Bir daha tehdit edilmeyen adalar, yoğun bir askeri etkinliğin ve (asya kökenli halkın özgürlüklerinin askıya alınması pahasına) Pasifik savaşı'nın merkezi oldu Özerklik yanlılarının başarısızlığa uğramasından sonra, 1959'da Hawaii'ye eyalet statüsü tanındı
arkeoloji
Hawaii'de yerleşmiş olan Pollnezyalılar' ın araç ve gereç kültürü görece bir yalnızlık içinde yavaş yavaş gelişti Hawaiili-ler, kalıntılarına bugün de bolca rastlanan tapınaklar (heiao) yaptılar: bir duvarla çevrili, taraçaları, tören bölmeleri olan avlular, daha önemli avlularda üstleri kabuk örtüsüyle (tapa) kaplanmış dallardan yapılan "kâhinler" kulesi adı verilen kuleler
__________________
Arkadaşlar, efendiler ve ey millet, iyi biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler, meczuplar memleketi olamaz En doğru, en hakiki tarikat, medeniyet tarikatıdır
|