Cevap : Halk

—Folk • Halk oyunlarının hemen tümü, oluştuğu ortamdaki geleneklerden, doğal yapıdan, inanışlardan, yaşama biçiminden, toplumsal örgütlenmelerden ve çevrede etkili olmuş olay ya da kişilerden izler taşır Örneğin, eski Türkler'deki şaman inanışları güvercin barı, turna barı, kartal halayı gibi hayvan devinimlerinin taklidi niteliğindeki halk oyunlarına yansımıştır Kılıç kalkan oyunu, askeri düzenin kuruluşu, askerlik eğitimi, savaş ve zaferden sonraki sevinç duygularını yansıtır Horon oyununun denizin ya da ağa yakalanmış bir balığın devinimlerini canlandırdığı birçok araştırmacının kabul ettiği bir görüştür Sıradağların bulunduğu bölgelerde dizi (sıra) oyunlarının, dağların çember oluşturduğu yörelerde halka oyunlarının yaygın oluşu bu tür etkilerin oynama biçimine yansımasına ilginç bir örnektir

Halk oyunları Anadolu'nun çeşitli yörelerine göre farklılıklar göstermekle birlikte, kimi figürlerde ortak yanlar da görülür Bunlar çömelip doğrulma, el vurma ve dönme figürleridir Oynanma biçimleri ise sıra, halka, karşılama ve nokta olmak üzere dört türlüdür Sıra biçiminde oyuncular yan yana dizilerek düz, eğri, bağlı ya da bağsız, birbirine koşut, düz çift sıra dizilişi vb biçimlerde sıra oluştururlar Halka biçiminde de aynı dizilişler görülür Karşılama türünde iki ya da daha çok kişi yüz yüze gelerek oynarlar Nokta oyunlar adı da verilen tek oyunlar oyuncu ya da oyuncuların bir yönetici olmadan, içlerinden geldiği gibi kişisel becerilerini sergiledikleri oyunlardır Oyunlara eşlik eden çalgılar, yörelere göre değişmekle birlikte genellikle davul, tef, darbuka gibi vurma çalgılar, bağlama gibi telli çalgılar, zurna, mey, kaval, klarinet, sipsi, tulum vb çarpma çalgılar olmak üzere başlıca dört grupta toplanır üflemeli çalgılar ve çalpara, zil, zilli maşa vb

Oyunların ayrımlarının belirlenmesinde ve sınıflandırılmasında üzerinde görüş birliğine varılmış ölçütler yoktur Bu alanda yapılmış çalışmalarda, illere (Ankara zeybeği, Artvin horonu vb), bölgelere (Karadeniz horonu, Ege zeybeği vb), oyuncu sayısına (tek zeybek, üçleme zeybeği vb), hıza (yörük zeybeği, ağırlama halayı vb), ayak devinimlerine (üçayak, dokuzlu, beşleme vb), oynanan ortama (açıkhava zeybeği, salon zeybeği vb), diziliş biçimine (dizi ya da sıra oyunları, halka oyunları vb), türk boylarının adlarına (türkmen oyunları, azeri oyunları vb), çalgıya (çalgılı oyunlar, çalgısız oyunlar vb), konularına (hayvan taklidi danslar, doğa olgularını taklit eden danslar, silahlı ya da silahsız vuruşma dansları vb) göre yapılmış birçok sınıflama vardır

Türk halk oyunlarının başlıca türleri bar*, halay*, çiftetelli* horon*, kasap* oyunu, kaşıklı* oyunlar, kılıç* kalkan oyunu ve zeybek* oyunlarıdır

Bar türü halk oyunları daha çok D Anadolu bölgesinde, özellikle Erzurum, Kars, Tunceli, Gümüşhane, Bingöl, Muş, Ağrı, Van yörelerinde yaygındır Bununla birlikte, değişik adlar altında başka yörelerde de oynanmaktadır (Örneğin K-D Anadolu'da yallı adıyla bar türü oyunlar oynanır)

Çiftetelli başta istanbul olmak üzere Erzurum, Elazığ, Ankara, Adapazarı, Konya, Kütahya, Eskişehir, Kırşehir, Afyonka-rahlsar, Kahramanmaraş, Nevşehir, Şanlıurfa, Sinop, Samsun, Yozgat, Giresun, Edirne, Tekirdağ ve Kırklareli'nde oynanan yaygın halk oyunlarındandır

Halay Ankara, Afyonkarahisar, Amasya, Adıyaman, Yozgat, Bingöl, Bitlis, Bursa, Eskişehir, Gaziantep, Erzincan, Erzurum, Giresun, Hakkâri, izmir, Kars, Kayseri, Kırklareli, Kırşehir, Kütahya, Manisa, Malatya, Mardin, Muş, Nevşehir, Niğde, Ordu, Siirt, Sivas, Tokat, Tunceli, Şanlıurfa ve Van'da ezgili ya da ezgisiz olarak çok yaygın biçimde oynanmakta, ezgisine ya da oyunun niteliğine göre değişik adlar almaktadır
Karadeniz bölgesine özgü bir oyun olarak kabul edilen horon, bu bölgedeki çeşitli iller ve çevresinde yaygın bir biçimde oynanmaktadır
Kasap oyunu daha çok istanbul, Edirne, Tekirdağ, Kırklareli yörelerinde yaygın bir halk oyunudur

Kaşıklı oyunların çok eski bir geçmişi olduğu öne sürülür Buna göre Türkler Horasan'da öteden beri bu tür oyunlar oynamışlar, bu gelenek Selçuklular döneminde de sürdürülmüştür Elde zil, çarpana ya da kaşık vb çarpma çalgılarla oynanan bu oyunlar iç Anadolu'da özellikle Konya ve çevresinde yaygındır Bunun yanı sıra Afyonkarahisar, Kırşehir, Kayseri ve hatta içel ve Antalya'da oynanan kaşık oyunları da bu türe dahil edilir

Daha çok Bursa ve çevresinde oynanan kılıç kalkan oyununun, Orhan Gazi' nin Bursa'yı alışı sırasında verilen savaşı temsil ettiği öne sürülür
Zeybek, birçok araştırmacılar tarafından değişik boylara ve örgütlenmelere bağlanılmak istenmiştir Kimilerine göre zeybekler düzeni, güvenliği korumakla yükümlü asker sınıfını, kimilerine göre de bir esnaf birliğini ya da denizci topluluğunu simgeler Aydın, Muğla, Çanakkale, Manisa, Burdur, Denizli, Afyonkarahisaı; izmir, Bursa, Uşak, Kütahya, zeybek oyunları açısından en zengin yörelerdir Ankara, Eskişehir, Adapazarı, İzmit, Kastamonu, Bolu ve Bilecik'te de çeşitli zeybek oyunları oynanır

Halk oyunlarının oynanışı sırasında yöresel giysiler giyilir Özel günlerde, toplantılarda kadın erkek topluca oynanan halk oyunları, bir işi birlikte yapma, toplu hareket etme gibi toplumsal bir eğitim vermesinin yanı sıra yöre insanının geleneklerini, geçmişini, yaşam biçimini de yansıtmaktadır

Halk oyunlarının özgün biçimlerine ilişkin şimdiye değin yapılmış kapsamlı bir araştırma yoktur Bu nedenle çoğunun İlk biçimlerini yitirdiği, özellikle kentlerde, toplumsal beğeniye koşut bir gelişim gösterdiği öne sürülür Günümüzde halk oyunlarının özgün biçimiyle sürdürülmesi amacıyla kurulmuş resmi ve özel birçok dernek ve kuruluş vardır Bu dernekler oluşturdukları halk oyunları topluluklarıyla yurtiçinde ve yurtdışında çeşitli gösteriler yapmaktadır Kültür ve turizm bakanlığı' na bağlı olarak çalışmalarını sürdüren Devlet halk dansları topluluğu da türk halk oyunlarının çağdaş bir görünüm kazanması ve tanıtılması konusunda atılmış önemli adımlardandır

•Halk sanatı kavramı çoğunlukla, halk tarafından üretilen ve yayılan nesneleri ve yine bu çevrelerdeki geleneksel anlatım biçimlerini belirtmede kullanılır Üretilen nesneler (tarımda ve evde kullanılan araç gereçler, mobilyalar, giysiler vb), bunların üretimi, üretilen nesneye az çok bir sanat değeri kazandıran çeşitli teknik ve yöntemler; dekoratif heykel ve resim, çömlekçilik, seramik, camcılık, sepetçilik, demircilik, kuyumculuk, marangozluk, dokumacılık, nakışçılık, deri işlemeciliği ve mimarlık gibi son derece geniş bir alana yayılır Sözlü edebiyat, şarkılar, şenlikler, tarımsal çalışmaya eşlik eden ezgiler, halk dansları ve köy seyirlik oyunları da halk sanatlarının kapsamı içinde yer alır Öte yandan "halk sanatları" kavramı, etnik kimliğini de vurgulayarak, belirli bir halkın tüm sanatsal üretimini belirtmek için de sık sık kullanılır: örneğin rumen, breton ya da kata-lan halk sanatları gibi

Batı da XIX yy'a değin değeri anlaşılmayan halk sanatları ve gelenekleri, Ör-taçağ'ın sonundan başlayarak Kilise ve Aydınlanma çağı düşünürleri ve kültürlü sınıflar tarafından mahkûm edildi Bununla birlikte Villon ve Rabelais'den kaynaklanan bir aydın geleneği İçinde, halk düşünüşünü yansıtan anlatımlarda (argo, özdeyişler, atasözleri, halk öyküleri vb) yüksek sanatı yenileme olanaklarını arayanlar da vardı Gerçekte tarih boyunca "halk sanatları" İle "yüksek sanat" arasındaki alışveriş hiçbir dönemde kesintiye uğramadı Nitekim XVIII yy'ın sonunda, İletişim araçlarının gelişmesi ve köylülerin bir kesiminin zenginleşmesi, kent kültürünü kırsal alanlara da getirdi Dolap, ayaklı saat vb gibi kent kültürü kökenli araç gereç kırsal kesimde de kullanılmaya başlandı Aynı biçimde yalnız özel günlerde kullanılan çini tepsi ve tabaklar da kırsal kesim yaşamına girdi XIX yy'da toplumun üst sınıfları arasında on yıllarca önce yaygın olan modaların etkisiyle bölgesel giysiler, olağanüstü çeşitlilik kazandı

Yüksek sanattan doğan modelleriyle karşılaştırıldığında halk sanatı ürünlerinin ayırtedicl özelliğinin zamansal bir sapma ve özgünlüğü sağlayan kimi yerel öğeler olduğu görülür Halk sanatları ve yüksek sanatın kökenleri ve aralarındaki ilişki konusunda Jean Cuisenier: "Etnografyaderlemesi ne denli açık ve belirgin olursa halk edebiyatı, halk müziği ve halk oyunlarının belirli ve az sayıda türe uygun olarak yaratıldığı o denli iyi anlaşılır" demektedir

Fin Antti Aarne (1867-1925) ve amerlkalı Stith Thompson'ın (1885-1976) masal repertu-varlarını mümkün kılan da budur: geliştirdikleri motifler sınırlı sayıdadır Belirli bir alanda kullanılan motiflerin özdeşleştirilmesi, halk sanatları uygulamasını düzenleyen karmaşık aktarma ve yenilemeleri de anlaşılır kılmaktadır Halk sanatlarının temel motiflerinden kaynaklanan çeşitlenmeler de yapıtların kendisi gibi (örneğin Epinal resimleri) geniş bir yayılım göstermiştir (XVII yy başında Venedik Madon-neri'si gibi) Temelde sözkonusu olan çoğunluğu kendi kendini yetiştirmiş zanaatçılar tarafından makine kullanarak ya da elle yapılan üretimlerdir Bölgesel üsluplar, bu kırsal atölyelerde yaratılmaktadır Esin temaları ve üretim yöntemleri, etnik farklılıkları korur ve "arkaik" kültür çizgilerinin eşyalara aktarılmasını kolaylaştırır

Geometrik süsleme motifleri, bakışıma düşkünlük, çizgisel işlemeler vb gibi özellikler, halk sanatlarının İlkel sanatlarla ve kimi zaman çocuk sanatlarıyla gösterdiği benzerlikleri vurgular Bununla birlikte kökenlere uzanma çabası oldukça aldatıcıdır

Halk sanatları çoğunlukla daha önce ayrıcalıklı sınıflarda yayılmış olan modellerden esinlenir ve yapıtlara özgün niteliğini veren bazı yeni öğeler de katarak bu modelleri yorumlar

__________________