Cevap : Orta Asya'dan Balkanlar'a Türklerde Pişi ve Helva Pişirme Geleneği

**Şengül Şirin** · 07-09-2010

Biz bu çalışmamızda günümüzde yavaş yavaş önemini yitirmekte olan bir kültü-rel unsuru ele almaya gayret ettik

Yine de kültürel öğelerin çok kısa sürede oluşmayacağı ve aynı şekilde de kaybolmayacağını biliyoruz

Araştırmamız sıra-sında helva konusunda herhangi bir tereddüdümüz oluşmadı

Fakat Balkanlar’ın bir kısmında pişi olarak bilinen hamur kızartmasının, çok değişik isimlerle anıl-dığını gördük

Meselâ metin içinde geçenlerden başka; kabalka, mekik, akıtma olarak da zikredilmektedir

“Helva vakti gelmek” yaşın ilerlediğini ve ölümünün yaklaştığını ifade eden bir tabirdir

Hâkezâ şaka yollu söylenen “helvanı ne zaman yiyeceğiz?” lâfı da aynı mânâya gelmektedir

Yani özel günlerde helva pişirmek veya yağ kokutmak, fânilerin dünyadaki durumu Gök’e bildirmek için seçtikleri bir yoldur

Netice olarak; hayır/iyilik yapmak olarak nitelendirilen pişi ve helva pişirmek toplumdaki saygınlığı da ön plana çıkarmaktadır

Bu işlere tevessül etmeyenler için Trakya’da; “sac kokutmaz, mevlit okutmaz” atasözü kullanılmaktadır

Ölülerini yâd etmek için yapılan ikramlarda hane sahibini mutlu eden cümleler: “Allah kabul etsin, Ölmüşlerinin ruhuna değsin, Ölmüşlerinin canına değsin” dir

Köy yerlerinde mevlit okutma sıraya konulur ve böylece herkesin katılması sağ-lanır

Bu gelenek Lüleburgaz’ın Ovacık köyünde özellikle hasat mevsimi olan ağustosta büyük bir intizam içinde yapılmakta ve kadınlar bu hanelere giderek yapılan dualara ve ikramlara iştirak etmektedirler

Bu günlerde helva, pilav, ayran ve tatlı ikram edilirken, yemeklerin bol yapılmasına ve kimsenin aç kalma-masına itina gösterilir

Herkesin bol bol yemesi ayrıca hasta olup da oraya gelemeyenlere de gönderilmesi ev sahibini haddinden fazla memnun eden unsurların başında gelir

Bu yaz böyle bir törenine katıldığım Fevzi Çetin'in, bu geleneği yaklaşık 30 yıldır sürdürdüğünü ve ölmüşlerinin ruhu için de ömrü oldukça her yıl yapacağını söylemesi bu geleneğin ileri yaşlardaki kişiler arasında daha da yaşayacağının göstergesidir

Sabahtan uğradım bir mâh güzele Göz üstünden göze bakmak güzeldir Güzelin buyruğu başım üstüne Güzel ile yola gitmek güzeldir
Güzel ağlar güzel güler naz ile Güzel söyler güzel dinler söz ile Güzel bahar gelir güzel yaz ile Güzel ile gül toplamak güzeldir
Güzel ile güzel gezmeli imiş Güzel ile bâde süzmeli imiş Güzel okuyup güzel yazmalı imiş Güzelin lebinden tatmak güzeldir
Güzel gezer güzel ile obayı Güzel giyer güzel şalı abayı Güzel doğar güzel muharrem ayı Güzel tutup güzel görmek güzeldir
Pir Mehmed’im güzellerden söz ara Güzelleri güzellerden süz ara Yalınız koymayın beni mezara Güzel gelip güzel gitmek güzeldir
Pir Mehmed

KAYNAKLAR
a

Yazılı Kaynaklar
ARTUN, Erman

(1996)

“Çukurova Yörüklerinin Gelenek ve Görenekleri”, I

Akdeniz Yöresi Türk Toplulukları Sosyo-Kültürel Yapısı (YÖRÜKLER) Sempozyumu Bildirileri (25–26 Nisan 1994 Antalya)

Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara

CIBLAK, Nilgün

(2005)

Mersin Tahtacıları

Ürün Yayınları

Ankara

ENGİN, Refik

(2004)

Amuca Kabilesi’nde ve Trakya’da Kurban Gelenekleri

Can Yayınla-rı

İstanbul

ENGİN, Refik

(trz)

Nereden Geldik, Nereye Gidiyoruz (Trakya, Anadolu ve Balkanlar’da
Amucalar)

Basılmamış Araştırma

ERÖZ, Mehmet

(1992)

Eski Türk Dini (Gök Tanrı İnancı) ve Alevîlik-Bektaşîlik, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayını

İstanbul

GÖLPINARLI, Abdülbaki

(Tarihsiz)

Velâyetnâme (Manâkıb-ı Hünkâr Hacı Bektâş-ı Velî)

İnkılâp Kitabevi

İstanbul

İNAN, Abdülkadir

(1986)

Tarihte ve Bugün Şamanizm

TTK

Ankara

İNAN, Abdülkadir

(1998)

Makaleler ve İncelemeler, I

TTK

Ankara

İNAN, Abdülkadir

(2001)

Makaleler ve İncelemeler, II

TTK

Ankara

KAFESOĞLU, İbrahim

(1980)

Eski Türk Dini

Kültür Bakanlığı Yayınları

Ankara

KALAFAT, Yaşar

(1994)

Makedonya Türkleri Arasında Yaşayan Halk İnançları

Türk
Dünyası Araştırmaları Vakfı

İstanbul

KALAFAT, Yaşar

(2004)

Altaylar’dan Anadolu’ya Kamizm-Şamanizm

Yeditepe Yayınevi

İstanbul

KALAFAT, Yaşar

(2006)

Doğu Anadolu’da Eski Türk İnançlarının İzleri

Ebabil Yayınları

Ankara

ATALAY, Besim

(1992)

Divanü Lûgat-it-Türk III

TDK

Ankara

NOYAN, Bedri

(1999)

Bütün Yönleriyle Bektaşîlik ve Alevîlik II

Ardıç Yayınları

Ankara

ÖNAL, Mehmet Naci

(1998)

Romanya Dobruca Türkleri (Mukayeseleriyle Doğum,
Evlenme ve Ölüm Âdetleri)

Kültür Bakanlığı

Ankara

ROUX, Jean-Paul

(1994)

Türklerin ve Moğolların Eski Dini

Çev: Aykut Kazancıgil

İşaret Yayınları

İstanbul

SELÇUK, Ali

(2004)

Tahtacılar (Mersin Tahtacıları Üzerine bir Araştırma)

Yeditepe
Yayınları

İstanbul

ÜÇER, Cenksu

(2005)

Tokat Yöresinde Geleneksel Alevîlik

Ankara Okulu Yayınları

Ankara

YÜSKÜP, Dilek

(2007)

Sakarya’da Yaşayan Makedonya Göçmenlerinde Gelenek ve
İnançların İncelenmesi

Basılmamış Yüksek Lisans Tezi

Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

b

Sözlü Kaynaklar
Akıncı, Gülseren, 1955, Ballıhoca (Muratlı), İlkokul

Bu bilgiyi veren Gülseren Akıncı’nın babaları 1935 yılında Romanya’dan Türkiye’ye Mübadele Kanunu ile göç etmişlerdir ve Tatar diye tesmiye olunmaktadırlar

Aslan, Atiye, 1943

Adapazarı, Okur-yazar değil

Beşelma, Hatice, 1967 Yeşilsırt Köyü (Muratlı), İlkokul

Çetin, Fevzi, 1943, Ovacık (Lüleburgaz), İlkokul

Çetin, Nazmiye, 1932, Bulgaristan, İlkokul (halen Mersin, Erdemli’de yaşıyor

)
Demiröz, Yeliz, 1983, Artvin, Üniversite Öğrencisi
Kınalı, Habibe, 1964, Kiğı, Üniversite

Koyuncu, Reyhan, 1943, Dedecik Köyü (Tekirdağ), İlkokul

Küpüç, Birsen, 1960, Erdemli (Mersin), İlkokul

Tekinalp, Dürdane, 1966, Almus (Tokat), İlkokul

Tekinalp, Gülistan, 1982, Niksar (Tokat), Üniversite

Tufantoz, Feride, (1930–1996), Muratlı, Okur-yazar değil

Tunca, Emine, 1945, Adapazarı, Okur-yazar değil

Ulusoy, Derya, 1974, İzmir (aslen Uşak/Karahallı), Üniversite

Yüksel, Nuriye, 1947, Üçsacay Köyü, Seyitgazi, İlkokul

07-09-2010	#4
Şengül Şirin	Cevap : Orta Asya'dan Balkanlar'a Türklerde Pişi ve Helva Pişirme Geleneği Biz bu çalışmamızda günümüzde yavaş yavaş önemini yitirmekte olan bir kültü-rel unsuru ele almaya gayret ettik Yine de kültürel öğelerin çok kısa sürede oluşmayacağı ve aynı şekilde de kaybolmayacağını biliyoruz Araştırmamız sıra-sında helva konusunda herhangi bir tereddüdümüz oluşmadı Fakat Balkanlar’ın bir kısmında pişi olarak bilinen hamur kızartmasının, çok değişik isimlerle anıl-dığını gördük Meselâ metin içinde geçenlerden başka; kabalka, mekik, akıtma olarak da zikredilmektedir “Helva vakti gelmek” yaşın ilerlediğini ve ölümünün yaklaştığını ifade eden bir tabirdir Hâkezâ şaka yollu söylenen “helvanı ne zaman yiyeceğiz?” lâfı da aynı mânâya gelmektedir Yani özel günlerde helva pişirmek veya yağ kokutmak, fânilerin dünyadaki durumu Gök’e bildirmek için seçtikleri bir yoldur Netice olarak; hayır/iyilik yapmak olarak nitelendirilen pişi ve helva pişirmek toplumdaki saygınlığı da ön plana çıkarmaktadır Bu işlere tevessül etmeyenler için Trakya’da; “sac kokutmaz, mevlit okutmaz” atasözü kullanılmaktadır Ölülerini yâd etmek için yapılan ikramlarda hane sahibini mutlu eden cümleler: “Allah kabul etsin, Ölmüşlerinin ruhuna değsin, Ölmüşlerinin canına değsin” dir Köy yerlerinde mevlit okutma sıraya konulur ve böylece herkesin katılması sağ-lanır Bu gelenek Lüleburgaz’ın Ovacık köyünde özellikle hasat mevsimi olan ağustosta büyük bir intizam içinde yapılmakta ve kadınlar bu hanelere giderek yapılan dualara ve ikramlara iştirak etmektedirler Bu günlerde helva, pilav, ayran ve tatlı ikram edilirken, yemeklerin bol yapılmasına ve kimsenin aç kalma-masına itina gösterilir Herkesin bol bol yemesi ayrıca hasta olup da oraya gelemeyenlere de gönderilmesi ev sahibini haddinden fazla memnun eden unsurların başında gelir Bu yaz böyle bir törenine katıldığım Fevzi Çetin'in, bu geleneği yaklaşık 30 yıldır sürdürdüğünü ve ölmüşlerinin ruhu için de ömrü oldukça her yıl yapacağını söylemesi bu geleneğin ileri yaşlardaki kişiler arasında daha da yaşayacağının göstergesidir Sabahtan uğradım bir mâh güzele Göz üstünden göze bakmak güzeldir Güzelin buyruğu başım üstüne Güzel ile yola gitmek güzeldir Güzel ağlar güzel güler naz ile Güzel söyler güzel dinler söz ile Güzel bahar gelir güzel yaz ile Güzel ile gül toplamak güzeldir Güzel ile güzel gezmeli imiş Güzel ile bâde süzmeli imiş Güzel okuyup güzel yazmalı imiş Güzelin lebinden tatmak güzeldir Güzel gezer güzel ile obayı Güzel giyer güzel şalı abayı Güzel doğar güzel muharrem ayı Güzel tutup güzel görmek güzeldir Pir Mehmed’im güzellerden söz ara Güzelleri güzellerden süz ara Yalınız koymayın beni mezara Güzel gelip güzel gitmek güzeldir Pir Mehmed KAYNAKLAR a Yazılı Kaynaklar ARTUN, Erman (1996) “Çukurova Yörüklerinin Gelenek ve Görenekleri”, I Akdeniz Yöresi Türk Toplulukları Sosyo-Kültürel Yapısı (YÖRÜKLER) Sempozyumu Bildirileri (25–26 Nisan 1994 Antalya) Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara CIBLAK, Nilgün (2005) Mersin Tahtacıları Ürün Yayınları Ankara ENGİN, Refik (2004) Amuca Kabilesi’nde ve Trakya’da Kurban Gelenekleri Can Yayınla-rı İstanbul ENGİN, Refik (trz) Nereden Geldik, Nereye Gidiyoruz (Trakya, Anadolu ve Balkanlar’da Amucalar) Basılmamış Araştırma ERÖZ, Mehmet (1992) Eski Türk Dini (Gök Tanrı İnancı) ve Alevîlik-Bektaşîlik, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayını İstanbul GÖLPINARLI, Abdülbaki (Tarihsiz) Velâyetnâme (Manâkıb-ı Hünkâr Hacı Bektâş-ı Velî) İnkılâp Kitabevi İstanbul İNAN, Abdülkadir (1986) Tarihte ve Bugün Şamanizm TTK Ankara İNAN, Abdülkadir (1998) Makaleler ve İncelemeler, I TTK Ankara İNAN, Abdülkadir (2001) Makaleler ve İncelemeler, II TTK Ankara KAFESOĞLU, İbrahim (1980) Eski Türk Dini Kültür Bakanlığı Yayınları Ankara KALAFAT, Yaşar (1994) Makedonya Türkleri Arasında Yaşayan Halk İnançları Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı İstanbul KALAFAT, Yaşar (2004) Altaylar’dan Anadolu’ya Kamizm-Şamanizm Yeditepe Yayınevi İstanbul KALAFAT, Yaşar (2006) Doğu Anadolu’da Eski Türk İnançlarının İzleri Ebabil Yayınları Ankara ATALAY, Besim (1992) Divanü Lûgat-it-Türk III TDK Ankara NOYAN, Bedri (1999) Bütün Yönleriyle Bektaşîlik ve Alevîlik II Ardıç Yayınları Ankara ÖNAL, Mehmet Naci (1998) Romanya Dobruca Türkleri (Mukayeseleriyle Doğum, Evlenme ve Ölüm Âdetleri) Kültür Bakanlığı Ankara ROUX, Jean-Paul (1994) Türklerin ve Moğolların Eski Dini Çev: Aykut Kazancıgil İşaret Yayınları İstanbul SELÇUK, Ali (2004) Tahtacılar (Mersin Tahtacıları Üzerine bir Araştırma) Yeditepe Yayınları İstanbul ÜÇER, Cenksu (2005) Tokat Yöresinde Geleneksel Alevîlik Ankara Okulu Yayınları Ankara YÜSKÜP, Dilek (2007) Sakarya’da Yaşayan Makedonya Göçmenlerinde Gelenek ve İnançların İncelenmesi Basılmamış Yüksek Lisans Tezi Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü b Sözlü Kaynaklar Akıncı, Gülseren, 1955, Ballıhoca (Muratlı), İlkokul Bu bilgiyi veren Gülseren Akıncı’nın babaları 1935 yılında Romanya’dan Türkiye’ye Mübadele Kanunu ile göç etmişlerdir ve Tatar diye tesmiye olunmaktadırlar Aslan, Atiye, 1943 Adapazarı, Okur-yazar değil Beşelma, Hatice, 1967 Yeşilsırt Köyü (Muratlı), İlkokul Çetin, Fevzi, 1943, Ovacık (Lüleburgaz), İlkokul Çetin, Nazmiye, 1932, Bulgaristan, İlkokul (halen Mersin, Erdemli’de yaşıyor ) Demiröz, Yeliz, 1983, Artvin, Üniversite Öğrencisi Kınalı, Habibe, 1964, Kiğı, Üniversite Koyuncu, Reyhan, 1943, Dedecik Köyü (Tekirdağ), İlkokul Küpüç, Birsen, 1960, Erdemli (Mersin), İlkokul Tekinalp, Dürdane, 1966, Almus (Tokat), İlkokul Tekinalp, Gülistan, 1982, Niksar (Tokat), Üniversite Tufantoz, Feride, (1930–1996), Muratlı, Okur-yazar değil Tunca, Emine, 1945, Adapazarı, Okur-yazar değil Ulusoy, Derya, 1974, İzmir (aslen Uşak/Karahallı), Üniversite Yüksel, Nuriye, 1947, Üçsacay Köyü, Seyitgazi, İlkokul __________________ Arkadaşlar, efendiler ve ey millet, iyi biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler, meczuplar memleketi olamaz En doğru, en hakiki tarikat, medeniyet tarikatıdır