Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP)

Güneydoğu Anadolu projesi (GAP)

Güneydoğu Anadolu projesi (GAP), Dicle ve Fırat ırmaklarının aşağı kesimleriyle bunlar arasında kalan alanı kapsayan ve barajlar, hidroelektrik santralları, sulama tesisleri, her çeşit altyapı, tarımsal tesisler, ulaştırma, eğitim, sağlık vb alanlardaki hizmetleri içeren projeler demeti

Güneydoğu Anadolu projesi, 1960'ların başında başlayan Fırat havzası çalışmalarının tamamlanmasıyla hazırlanan Fırat
havzası istikraz raporu'na, 1971'de, Dicle havzası projelerinin de eklenmesiyle bölgesel bir nitelik kazandırılarak oluşturuldu Bölgedeki ekonomik ve sosyal yaşamı büyük ölçüde etkileyici bir özellik taşıyan ve uygulamaya geçildiğinde bütün kesimler için itici bir güç oluşturacak olan GAR yedisi Fırat havzasında, altısı da Dicle havzasında yer alan 13 büyük projenin birleşmesinden oluşmaktadır Fırat havzası için hazırlanan projeler şunlardır:

Aşağı Fırat projesi: 7 ayrı birimden oluşmaktadır:

Atatürk barajı ve hidroelektrik santralı (HES), GAP'ın en önemli ve kilit tesisidir Tamamlandığında, Türkiye'nin en büyük baraj ve hidroelektrik santralı olacak, yılda 8,9 milyar kWh elektrik enerjisi üretim kapasitesi, 880 bin ha'lık sulama alanı bulunacaktır Gövde hacmi bakımından dünyanın 3 barajı olma özelliğinin yanında 48,5 milyar m3'lük su toplama hacmi ile Van gölü ve Tuz gölünden sonra Türkiye'nin 3 büyük gölünü de oluşturacaktır Şanlıurfa tünelleri Atatürk barajından alacağı suları sulama alanlarına aktaracak olan bu tünel sistemi, yan yana iki ana tünel ile bağlantı tünellerinden oluşmaktadır Toplam uzunluğu 57,8 km olacak; 327 bin 725 ha'ı cazibeyle, 148 649 ha'ı da pompajla olmak üzere toplam 476 374 ha alanı sulayacaktır Şanlıurfa tünelleri çalışmaya başladıktan sonra, saniyede akıtacağı 328 m3 suyla Türkiye'nin Dicle ve Fırat'tan sonra üçüncü büyük ırmağı olma özelliğini de kazanacaktır Şanlıurfa hidroelektrik santralı Şanlıurfa tüneli çıkışından sonra akan suyu değerlendirecek ofan bu santralda yılda-124 milyon kWh elektrik enerjisi üretilecektir Şanlıurfa-Harran sulaması Bu proje, kanal sistemiyle Şanlıurfa ve Harran ovalarında 147 866 ha alanın sulanmasını sağlayacaktır

Mardin-Ceylanpınar sulaması Mardin ve Ceylanpınar ovalarının yeraltı kaynaklarından yararlanarak sulanmasını içeren bu projede, 328 608 ha alanın sulu tarıma açılacağı öngörülmektedir Siverek-Hilvan pompaj sulaması Bu proje kapsamında, Atatürk barajı rezervuarın-dan alınacak suyun kullanılmasıyla 100 bin ha alan sulanacaktır Bozova pompaj sulaması Bu proje kapsamında da Atatürk barajından sağlanacak suyla 55 300 ha alanın sulanması yer almaktadır

Fırat havzası için hazırlanan bu projelerin uygulanmaya konmasıyla, Fırat ırmağından akan su, sırasıyla Keban, «arakaya ve Atatürk baraj ve hidroelektrik san-trallarını çalıştıracak ve buradan Urfa tünelleri ile Şanlıurfa hidroelektrik santralına da enerji sağladıktan sonra sulama alanlarına akıtılacaktır

• Dicle havzası projesi: altı ana projeden oluşmaktadır

Kralkızı-Dicle projesi Dicle havzası projelerinin ilki olan bu proje, Kralkızı barajı ve HES ile Dicle barajı ve HES olmak üzere iki birimden oluşmaktadır Projeyle Dicle HES'den yılda 298 milyon kWh, Kralkızı HES'den de yılda 146 milyon kWh enerji üretilmesi amaçlanmakta, ayrıca,her iki barajdan toplam 126 bin ha alanın sulanması öngörülmektedir Batman projesi Bu proje ile Batman barajı ve HES'nin üretime geçmesiyle 185 MW kurulu güç ile yılda 483 milyon kWh elektrik enerjisi üretilecek, 30 bin ha tarım alanı sulanacaktır Batman-Silvan projesi GAP kapsamındaki 10, Dicle havzası projesi kapsamındaki 3 sırada olan enerji ve sulama amaçlı bu proje ile Dicle sol sahil ovalarında toplam 257 bin ha alan sulanacak, 240 MW kurulu güç ile 963 milyon kWh enerji üretilecek
Garzan projesi Garzan barajı ve HES'yi içeren bu proje ile 60 bin ha'lık alanın sulanması öngörülmektedir Ilısu projesi Bu projede yer alan llısu barajı ve HES'nin kurulmasıyla, kurulu gücü 1 200 MW olan HES'nin yılda 3 830 milyon kWh elektrik üreteceği hesaplanmaktadır

Cizre projesi GAP'ın son birimi olan bu proje ise, Cizre barajı ve HES'yi kapsamaktadır Proje gerçekleştirildiğinde, 140 MW kurulu gücündeki HES'den yılda 1 208 milyon kWh enerji üretilecek, baraj sularından ise Nusaybin-Cizreidil ovalarında toplam 89 ha alanın sulanmasında yararlanılacaktır

Karakaya barajı ve HES Atatürk barajından sonra Türkiye'nin üretim açısından en büyük barajı olacak bu tesisin yıllık üretim kapasitesi 7,5 milyar kWh olacaktır Sınır Fırat projesi ilk birimi Birecik barajı ve HES' nin kurulu gücü 672 MW, yıllık enerji üretim kapasitesi ise 2 518 milyon kWh'tir ikinci birim olan Karkamış barajı ve HES' nin ise kurulu gücü 180 MW, yıllık enerji üretimi 652 milyon kWh olacaktır Sınır Fırat projesi GAP'ın 3 numaralı projesini oluşturmaktadır Tümüyle enerji üretimine yönelik olan bu proje, iki birimden oluşmaktadır

Suruç-Baziki projesi GAP'ın dördüncü projesi olan bu proje yalnızca sulamaya yöneliktir Atatürk barajından alınacak sularla Suruç ve Baziki ovalarında toplam 146 500 ha alanın sulanması sağlanacaktır

Adıyaman-Kâhta projesi GAP'ın beşinci ayağını oluşturan bu proje, 5 hidroelektrik santral, 4 baraj yapımını öngörmektedir Kurulu gücü 196 MW ve yıllık elektrik enerjisi üretimi toplam 509 milyon kWh olan bu projeyle, Halya derivasyon tünelleri ve Göletler grubu da yapılacak, ayrıca 30 bin ha'lık bir alan Atatürk barajından alınacak suyla sulanacaktır Adıyaman-Göksu-Araban projesi Bu proje ile 71 600 ha alan sulanacaktır Proje kapsamında yer alan Çataltepe barajı ve sulaması, henüz planlama aşamasında bulunmaktadır
Gaziantep projesi Toplam 89 000 ha alanın sulanmasını öngören bu proje kapsamında Hancağız barajı, Kayacık, Kemlim, Birecik barajları bulunmaktadır

74 000 km2'lik bir alanı kapsayan GAP sınırları içinde, Şanlıurfa, Mardin, Gaziantep, Adıyaman, Diyarbakır ve Siirt illeri tümüyle ya da bir bölümüyle yer almaktadır 1976'da uygulanmasına başlanan proje, saptanan programın aksamadan sürdürülmesi durumunda 30 yılda tamamlanabilecektir Projede yer alan tesislerden Atatürk, Karakaya, Kralkızı baraj, ve HES gibi yapımları süren tesislerin yanında, henüz proje aşamasında olan tesisler de bulunmaktadır

GAP'ın tamamlanmasıyla yılda 23 milyar kWh hidroelektrik enerji elde edilecektir Bu enerji Türkiye'de üretilen toplam elektrik enerjisinin °/o 80'ine eşittir Bunun yanında, günümüzde devlet eliyle sulanması gerçekleştirilen tarım alanları miktarı kadar bir alan (1 milyon 800 bin ha) sulu tarıma açılacak, nadas tümüyle ortadan kalkacak ve bölgenin ürün deseni değişecektir

Yılda 600 bin ton pamuk, 66 bin 458 ton antepfıstığı üretilebilecek; meyve üretimi 660 bin ton, sebze üretimi 3 milyon 513 bin ton artacaktır (1986'da GAP alanlarındaki sebze üretimi 14 milyon ton, meyve üretimi 1 milyon 400 bin tondur) GAP'ın gerçekleşmesi için 1986 değerleriyle 7 trilyon 600 milyarlık yatırım gerekmektedir GAP'ın tam uygulamaya geçirilmesi durumunda ulusal ekonomiye katkısı ise, yine 1986 değerleriyle, yılda 1 trilyon 660 milyar TL olacaktır

__________________