Şengül Şirin
|
Cevap : Aromatik Bileşikler,yapımı,kaynakları Kömür ve Petroldür-Yararlı Benzen Türevleri
Aromatik bileşik yapımı:
Kimya araştırmacıları başlı başına bir bileşiğin bulunuşuyla yetinmez, onu daha yararlı yeni bileşikler elde etmek için geliştirmeye çalışırlar En eski yapay boyalardan biri, anilin moru («Perkin moru KLOR ve brom elementlerininkiler gibi çeşitli tek İYON'lar (yüklü atomlar) ve bir dizi organik kök benzen halkasının hidrojen atomlarıyla yer değiştirip, büyük sayıda aromatik bileşik verebilirler Daha karmaşık bileşiklerin bazılarının bireşimi, halkaya daha karmaşık grupların sokulabilmesi için basamak taşı olarak öncelikle kolay yer değiştirebilen bir kökün [örneğin nitro <—NO2) grubunun] sokulması ve bunu izleyen aşamalar halinde sürdürülmesiyle gerçekleştirilir
Halkanın yapısı, halkanın değişik noktalarında yer değiştirmenin gerçekleşebileceğini gösterir Halkanın, kuşkusuz, üstü ve altı yoktur, ama aynı halkaya iki ya da daha çok yer değiştirme sonucu takılan bileşenlerin birbirlerine göre konumu, oluşan bileşiğin özelliklerini etkiler Bileşenlerinin aynı olmasına karşın molekülleri farklı biçimde sıralanan maddeler, izomer diye adlandırılır
İzomerler, halkaya takılı bileşenlerin göreli konumuna göre sınıflandırılır Altı köşenin herhangi birinden başlamak üzere iki komşu köşedeki yer değiştirmeler orto konumu, iki zıt köşedekiler para konumu, bir atlayarak iki köşedekiler ise konumu diye adlandırılır Aromatik bileşiklerin adlarının çoğunda bu terimler vardır
Yararlı benzen türevleri:
Evlerde kullanılan ürünlerin çoğu aromatik bileşiklerden yapılmıştır Karbolik asit adıyla bilinen fenol'den (C6HsOH), dezenfektanlar yapılır Fenolün aşındırıcı ve tehlikeli olmasına karşın kloroksilenol (Dettol) ve TCP gibi klorö-feno-lik türevleri, insan bedeni için zararsız, antiseptik olarak etkindir Fenol, çeşitli fenol-formaldehit reçinelerinin yapımında kullanılır; bunlardan en bilineni bakalit adlı PLASTİK'tir Krezoller, fenolün metillen-miş türevleridir ve lizol türü dezenfektanlarda yaygın biçimde kullanılır Çoğu boyaların bireşiminde başlangıç maddesi olarak kullanılan aminofenoller, iki farklı, ama yararlı bileşik vermek için başkalaşıma uğratılabilir: Acı dindirici fenasetin ve tatlılan-dırma aracı dulsin Polihidrik fenoller birden çok hidroksil (—OH) grubu içerirler Kalbi uyarıcı adrenalin hormonu, bu fenollerden biri olan kateşol'den yapılır Grubun öteki önemli üyeleri, fotoğraf banyosu bileşenlerinden hidrokinon ve listerin'in etkin bileşeni, güçlü antiseptik n-heksilresorsinol'ün yapıtaşı, resorsinol'dür
Fenol nitrik asit ile nitrolandığmda, bazen yanık acısını gidermede kullanılan pikrik asitin sarı renkli billurları oluşur Pikrik asit aynı zamanda boyalar ve liddit adlı kuvvetli PATLAYICTnın yapımında kullanılır
Toluen (CSHSCH3), benzen'e çok benzeyen bir sıvıdır Daha çok,soluk sarı renkli billurlaşmış trinitrotoluen türevi (TNT patlayıcısı) bilinir Toluen aynı zamanda ağrı dindirici novokain, tatlılandırıcı sakarin ve çeşitli boyalar gibi çoğu aromatik bileşiklerin başlangıç maddesidir Benzen ve toluen'e benzeyen öteki aromatik çözücü, ksilen'dir [CBH4(CH3)2] Terilen (Dakron) adlı sentetik elyaf, ksilen ve etilen'den yapılmaktadır Önce ksilen, tereftalik asite [CBH4 (COOH)2] dönüştürülmekte ve etilenden etilen glikol adlı ALKOL yapılmaktadır Daha sonra bu ürünler polimer elyafı oluşturmak İçin yoğunlaştırılır (polimerler, kuvvetli olmalarını sağlayan uzun zincirli moleküllerden oluşur)
Bakalit'ten başka, son zamanlarda bulunan bir başka PLASTİK de hafif ve dayanıklı polistirendir Bireşimi için önce, etilbenzen dehidrojenlenir (hidrojenlerinden kurtarılır) ve oluşan vinil benzen, polis-tiren zincirinin bağlantılarında yapıtaşı işlevi görür
Özellikle tropikal hastalıklar, benzen halkası içeren ilaçların geliştirilmesiyle denetim altına alınmıştır 1944'te, sıtma hastalığı için çok etkin bir ilaç olan palüdrin bireşimlenmiştir Palüdrin, hem kininden daha güçlüdür hem de deriyi sarılaştırma gibi bazı yan etkileri yoktur Başka bir ilaç olan salvarsan'ın (afsfenamin), 1909'da, Paul Ehrlich tarafından bulunuşu, ilginç bir gözleme dayanmaktaydı
Ehrlich, sentetik boyaların hayvan hücrelerinin yalnızca birbolümünü|boyadığınıgörmüş've boya lekesinin seçimli olarak bakterileri öldürmede kullanılabileceği sonucuna varmıştı Kullandığı aromatik arsenik bileşikleri frengiye karşı etkin olmasına karşın, insanlarda uyku hastalığına yolaçan tripanosoma karşı zararsız kalmıştır Sülfanilamid (NH2CfiH,S02NH2), ilk kez A-vusturya'da 1908'de hazırlanmış, ama 1930'lara kadar enfeksiyonlara karşı gücü farkedilmemiştir Zatürre ve öteki bakterilere karşı etkin olmasına karşın, sül-fa ilaçlan gerçekte bakterileri öldürmez, yalnızca onların çoğalmalarını engeller
ANTİBİYOTİK'ler arasında penisilin, hâlâ yaygın olarak kullanılmaktadır Bir dizi penisilinden biri olan Penisilin G, molekülünde benzen halkası taşır Bireşimi elverişli bulunmadığından, hâlâ penisilin bakterilerinden Üretilmektedir Ticari ölçekte bireşim-lenen ilk antibiyotik, kloromisetin'dir (kloramfeni-kol) Bu madde tifo ve öteki barsak enfeksiyonlarına karşı etkindir Şahsilik asit (HOC6H4 COOH), en ö-nemli fenolik asittir Keklik üzümü (pirola) yağı adıyla bilinen metilsalisilat esteri ve ASPİRİN adıyla bilinen asetil şahsilik asit türevi, kendisinden daha çok tanınır
Hastalık taşıyan böcekleri öldürerek, dolaylı yoldan hastalıklarla savaşıma yardımcı olan bir başka önemli aromatik bileşik İse, DDT, yani diklorodifenil-trikloretan'dır Aromatikler arasında herbisidler (zararlı ot öldürücüler) de vardır Bunlar normal olarak yalnızca geniş yapraklı bitkilere zarar verdiklerinden seçimli etki gösterirler ve hemen hemen bitki hormonları gibi işlev görürler Büyüme öylesine hızla uyartılır ki, bitki bir anlamda kendini yakıp tüketir En iyi bilinen herbisidler 24 D (diklorofenoksiasetik asit) ve MCPA'dır (metilklorofenoksiasetik asit)
Gerek anilin (C6H5NH2), gerekse toluidinler (CH3C8H4NH2) boya yapımında kullanılan birincil AMİNLER'dir Bunlar diazo tuzları verirler Bu tuzlar, fenoller ve aromatik aminlerle parlak renkli azo bileşikleri oluşturur BOYAMA İŞLEMLERİ'nin yaklaşık %-50 sinde bu bileşikler kullanılır
Burada sözü edilenler, binlerce aromatik bileşikten yalnızca birkaçıdır Hergün, dünyanın çeşitli yerlerindeki binlerce analitik kimyacı, bazen doğal olarak varolan ama özütlenmesi pahalıya patlayan aromatik bileşiklere dayalı,yeni ve yararlı ürünler arayışı içindedir Yapay dokuma ürünleri, hafif yapı malzemeleri ve ilaçlar, aromatik bileşiklere yönelen araştırmanın en önemli öğeleridir Bu çalışmalar konusunda bir fikir verme amacıyla, sülfa ilaçlarına yönelik beş yıllık bir araştırmanın yalnızca, dört ya da beş tanesinden yararlanılabilen birkaç bin farklı bileşiğin yapımına neden olduğu belirtilebilir
__________________
Arkadaşlar, efendiler ve ey millet, iyi biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler, meczuplar memleketi olamaz En doğru, en hakiki tarikat, medeniyet tarikatıdır
|