Cevap : Avusturya

AVUSTURYA, alm Österrelch, Orta Avrupa'da federal devlet; 84 000 km2; 7 510 000 nüf Başkenti Viyana Resmi dili almanca

COĞRAFYA
doğal çevre

Dar ve uzun bir ülke olan Avusturya, üç önemli jeolojik bölgeye ayrılır: Alpler (toplam yüzölçümün °/o 70'ini kaplar), Panno- nia havzası (Viyana havzası), Orta Avrupa bölgesinin Hercynia kütleleri (Yukarı Avusturya) Bu üç kesim arasında, Tuna ırmağı birleştirici rol oynar

Alpler, batı-doğu doğrultusunda kısa sıralar halinde uzanır Suların dağılım çizgisi yaklaşık olarak Ötztaler Alpen, Ziller- taler Alpen, Hohe Tauern ve Niedere Ta- uern kütlelerinden geçer Büyük bölümü billurlu olan bu kütlelerin K'inde sular, Ren'e (Vorarlberg), özellikle de Tuna'ya doğru akar G'deyse, batı kesimlerde (güney Tirol) Akdeniz'e doğru, doğu kesimlerde Tuna'ya doğru (Drava, Mur) akış ağır basar Suların bu dağılımı çok önemlidir; çünkü Avusturya'nın özgün yanını vurgular: Avusturya su bölümü kavşağında bulunan bir ülkedir

Vadiler sayesinde, batı-doğu (Tuna, inn) ve Kuzey Avrupa - Akdeniz Avrupası bağlantısı (Alp vadileri, Brenner geçidi, Alp geçitlerinin en az yüksekte olanı) sağlanır Yukarda sözü edilen dağların önünde, K'de kireç- taşlı Onalpler (Vorarlberg, inn'in K'inde Tirol, Salzburg Onalpleri) yer alır B'daki geçitlerin (Fernpass, Seefeldpass) yükseltisi azdır ve burası, Ren'e (ve Konstanz gölüne) ve Bavyera'ya (Lech aracılığıyla) açılan bir bölgedir D'ya doğru, boylamasına uzanan inn vadisi başlıca koridoru oluşturur Salzach'ın D'sunda, kireç- taşları dev boyutlu karst şekillerinin gelişmesine yol açmıştır Yüzey şekillerinin buzullarla yontulduğu bu bölgedeki birçok göl, görünümü daha da güzelleştirir Ki- reçtaşlı Onalpler'i Traun ve Enns ırmakları bölümlere ayırır D'ya doğru Alpler' in yükseltileri azalır Bazı kütlelerin G'den K'e doğru uzanmaları, dağ-ova bağlantısını güçleştirir Mürz ırmağı vadisi büyük bir eksen değildir Buna karşılık, Klagen- furt havzası, Drava ırmağı sayesinde geniş bir çöküntü alanı oluşturur Alpler'den ovaya geçişi Üçüncü Zaman'da oluşmuş tepeler sağlar

Avusturya, birçok küçük birime bölünmüş (Weinviertel, Marchfeld, Seevvinkel) tektonik Viyana havzası aracılığıyla Pan- nonia havzasına bağlanır Neusiedl gölü bölgesinde, Macaristan ovasına benzeyen görünümler başlar G'de eski askeri sınır bölgesi Burgenland, büyük Pan- nonia ovasına geçişi belirleyen ovaları ve tepeleri içerir Hemen her yeri kaplayan lös, bereketli topraklar oluşturur

Tuna'nın K'indeki yaşlı ve billurlu Mühl- viertel ve VValdviertel kütleleri, ormanlarla örtülü, Ortaçağ'da yerleşilmiş, engebesiz bölgelerdir Tuna, Linz ile Krems arasında billurlu temele gömülerek, VVachau'un doğal güzelliklerini yaratır Krems'ten, özellikle de Tulln havzasından sonra, Tuna artık Pannonia ovasının özelliklerine uyum sağlar

Gerçek bir su deposu olan Alpler, iklimi büyük ölçüde belirler Orta kesimdeki kütleler, 2 m'den fazla yağış (bir bölümü kar biçiminde) alır Güneyde (Kiagenfurt havzası) kışlar daha yumuşak, daha az karlıdır Kışın havanın yumuşak olması, yüksek kesimlerde güneşli gün sayısının yüksek olmasının sonucudur (Villach, yılda yaklaşık 2 000 saat güneş görür) Büyük vadilerde fön rüzgârı sık sık eser Bu rüzgârlar kuru ve sıcak olduğu için, karların erimesine yol açar ve bitkilerin canlanma dönemini çabuklaştırır Vadilerde kışın sıcaklık terselmelerine sık rastlanır Alpler'in yağışları engellediği Tuna'nın alçak bölgeleri daha az yağış alır (çoğunlukla yılda 500 mm'nin altında) Yazlar sıcaktır, ama kışlar çok soğuk geçebilir Avusturya'nın iklimi, yıllık sıcaklık farklarının çok olduğu bir kara iklimidir

nüfus

1869'da, ülkenin bugünkü sınırları içinde, 4,5 milyon kişi yaşamaktaydı (bugün 7,5 milyonu aşkın) Bütün eyaletler arasında yalnız Burgenland'ın nüfusu 1880'den bu yana azaldı Ama ülkenin nüfus durumu,1975'ten bu yana bozuldu: 1970'te %o 15'in biraz üstünde olan doğum oranı, günümüzde °/oo 11 'den biraz azdır ve ölüm oranının altına düşmüştür Avusturya nüfusunun yaklaşık beşte biri Viyana' da yaşamakta, onu çok gerilerden 100 000'i aşan nüfuslarıyla Graz, Linz, Salzburg ve innsbruck izlemektedir

Eyaletlerdeki nüfus yoğunlukları, coğrafi farklılıkları yansıtır: Tirol (km2'ye 45 kişi),Kärnten (55), Salzburg(59),Burgenland (66), Steiermark (72), Aşağı Avusturya (73), Yukarı Avusturya (102), Vorarlberg (104) Bununla birlikte, dağlarda nüfus hâlâ yoğundur: turizm ve sanayi, sürekli iş olanağı sağlayarak halkın dağlardan kopmasını önlemiştir
iktisat

Bohemya hercynia kütlesi billurlu orta kütleler 1 kireçtaşı dağ sıraları yüksek karstik platolar basıklaştırılmış şistli kütleler: otlak bölgesi alüvyal tepeler ve taraçalar ovalar ve vadiler bataklıklar

• Tarım Ülkede en az üç ayrı tarım tipi görülür: ova ve havzalardaki tarım (tahıl, şekerpancarı); orta yükseklikte dağlardaki tarım (Ûnalpler, Mühlviertel ve Waldvi- ertel'de hayvancılıkla birlikte çok ürünlü tarım); yüksek dağlardaki tarım (Alp otlaklarında hayvancılık) Etkin nüfusun yaklaşık onda biri tarımda çalışır Ülkedeki 330 000 tarım işletmesinin yarısından azında tamgün çalışılması, XX yy'ın başında başlıca etkinlik olan tarımdaki gerilemeyi yansıtır

20 ha'dan küçük çiftlikler AVUSTURYA'NIN YÜZEY çoğunluğu oluşturursa da, bunlar işlenen ŞEKİLLERİ VE YAPISI toprakların ancak dörtte birini içerirler; buna karşılık işlenen toprakların yaklaşık yarısı, 100 ha ve daha büyük çiftliklerin içinde toplanır Büyük tarım işletmelerine Viyana havzasında ve Burgenland'da sık rastlanır (bu tür işletmeler, çoğunlukla, toprakların Osmanlılar'dan geri alınma döneminden kalmadır) Buna karşılık Alpler' de, özellikle de Tirol'de daha çok küçük çiftlikler görülür Üretim, yoğun tarım yöntemiyle yapılır Özellikle alçak bölgelerde, çiftçilik önde gelir Buğday ve şekerpancarı tarlalarının büyük bölümü Viyana havzasındadır

Alçak bölgelerde çok ürünlü tarım ağır basar, ama çiftliklerin boyutuna bağlı bir uzmanlaşmaya gidilmiştir Hayvancılık her yanda görülür Alçak bölgelerde, hayvanlar ahırda beslenir, Alpler'de,hayvanları yazın dağ otlaklarına çıkarma uygulaması azalmış, ama tümüyle ortadan kalkmamıştır Alp otlakları (işletilen toprakların 1/5'ini oluşturur: 800 000 ha) özellikle Tirol'de yaygındır Hayvan yetiştiricilerinin yaklaşık % 80'i sığır besler (toplam 3 milyon başı aşkın) Alçak bölgelerde meyve yetiştiriciliği gelişmiştir Üzüm bağları küçümsenmeyecek bir önem taşır (yılda yaklaşık 301 Mhl şarap elde edilir) ve 50 000 ha' lık bir alanı kaplar; üstelik bağlara ayrılan alanlar giderek genişlemektedir Burgen- land'da, özellikle de Aşağı Avusturya'da, Weinviertel'de toplanan bu bağlardan elde edilen şarabın % 50'si beyaz şaraptır Bağcılık Viyana çevresindeki köyleri etkilemiş ve bu yörede turizme de destek olmuştur

Alpler'deki illerde tarım önde gelir, ama üretimin büyük bölümü Yukarı Avusturya ve Aşağı Avusturya eyaletlerinde gerçekleştirilir Verimin büyük ölçüde artmış olmasına karşın, tarımın GSMH'daki payı sürekli gerilemektedir: 1935'te % 16, günümüzde o/o 10'un altında • Sanayi Birçok sanayi dalı devletleştirilmiş ya da devlet denetimi altına alınmıştır (katılım paylarında salt çoğunluğu ulusal bankaların ellerinde tutması sonucu) Bu durum özellikle elektrik, petrol ve maden filizi çıkarımı, makine yapımı (otomobil montajı ve çeşitli makine yapımı, kimya, kauçuk, çimento) alanlarında görü lür

Sanayi bir ölçüde yerel hammaddelere ve geleneksel maden işlemeciliğine dayanır Yüzyıllardır Erzberg'deki açık tavanlı ocaklarda ve Steiermark'ta üretilmiş olan demir, Donawitz demir-çelik sanayisinin doğmasını sağlamıştır Judenburg ve Kapfenberg'de (özel çelikler) başka çelik kuruluşları geliştirilmiş, Anschluss sırasında da Linz'de (günümüzde bir çelik merkezidir) çelik fabrikaları yapılmıştır Ürünlerin bir bölümü Tuna yoluyla, Krems ve Liezen (Enns kıyısındaki Steiermark) çelik fabrikalarına gönderilmektedir Kuruluşların büyük bölümü, bir deylet şirketinde toplanmıştır (Vereinigte Österreichische Eisen-und Stahlwerke ya da VÖ- EST) Demir filizi çıkarımı gerilemiştir (bir milyon tondan az); ama çelik üretimi önemlidir: 5 Mt'dan çok Gene bir bölümü ulusal enerji kuruluşlarına dayanan önemli dönüşüm metalürjisini de, bu çelik üretimi beslemektedir

Avusturya'da yalnızca Yukarı Avusturya ve Steiermark'taki Üçüncü Zaman havzalarında linyit vardır (yaklaşık 3 Mt) Savaş sonrasındaki sanayi gelişmesi, özellikle, günümüzde hâlâ toplam elektrik üretiminin yarısından çoğunu sağlayan (yaklaşık 40 TWh saat) hidroelektrik enerjisiyle açıklanır Bu elektriğin büyük bölümü Alpler'den inen sulardan elde edilir; ama çalışan gemilerin tonajı açısından Avrupa standartlarına göre düzenlenmiş Tuna'da da önemli hidroelektrik santral- ları kurulmuştur Viyana havzasında biraz doğal gaz (2 milyar m3) ve petrol (yaklaşık 1,7 Mt) elde edilir Ama petrol üretimi gerilemekte, buna karşılık dışalım sürekli artmaktadır (Trieste-Viyana petrol boru hattıyla getirilip önemli bir petrokimya merkezi durumuna gelmiş olan Schwec- hat'ta arıtılan 10 Mt kadar ham petrol) Hidroelektrik üretimi ülkenin gereksinim duyduğu ek enerjiyi sağlayamayacak duruma gelmiştir; nükleer enerji de benim- senmemektedir

Eski Avusturya - Macaristan imparator- luğu'nda sanayi, özellikle günümüz Çekoslovakya'sı bölgelerinde gelişmiş olduğundan imparatorluğun parçalanmasından sonra, Avusturya'da ulusal bir sanayi kurulması gerekmiş, ikinci Dünya savaşı sırasında kesintiye uğrayan bu çaba, savaştan sonra sürdürülmüştür Hükümetler işlenmiş ürünlerin önde gelen bir yer tutacağı çeşitlenmiş bir ekonomi (pazar ekonomisi) kurmayı amaçlamışlar; dışsatımı beslemek için, 'küçük ve orta işletmelere dayanan yapıları ve geleneksel metal işçiliğini kullanmak istemişlerdir Günümüzde, dönüşüm metalürjisi ürünleri son derece çeşitlidir (makine, yedek parça, her türlü ulaşım aracı, anahtar teslimi fabrikalar) ve büyük ölçüde dışsatıma yöneliktir

Dokuma sanayisi geleneksel yün işçiliğine dayanır Ama günümüzde öncelik, Vorarlberg'de işlenen pamuktadır Yün, inn vadisinde (loden kumaşlarının üretim yeri) iplik haline getirilip dokunur Penye yün kumaşlar üretimi ve konfeksiyonculuk büyük kentlerde, özellikle Viyana'da toplanmıştır

Besin sanayileri çok dağınık durumdadır Sanayinin tarıma bağlı olan bir bölümü süt işler (Vorarlberg, İnn vadisi) Şeker rafinerileri Viyana ve Burgenland havzalarında kurulmuştur Konserve fabrikaları da aynı bölgede Viyana ile Neusiedl gölü arasında, sebze ve meyve tarımı yapılan alanlarda yer alır Bira fabrikalarıyla dışalım ürünlerini (kakao, kahve, yağlı bitkiler) işleyen fabrikalar büyük kentlerde, özellikle Viyana'da toplanmıştır
Ayrıca, cam, kristal ve porselen sanayisi eski ününü korumaktadır, mücevher- cilikse 1945'ten sonra gelişmiştir

• Turizm Avusturya büyük bir turizm ülkesidir Devlet, çok lüks ve fazla yoğun bir turizme yönelmemiş, seçtiği dağ turizmini geliştirmek için, güzel manzaralı yerlerde sanayileşmeyi engellemiştir Viyana ve Salzburg dışında, başlıca turizm merkezleri Tirol (innsbruck) ve Vorarlberg, daha az ölçüde de Kârnten'dir Ülkeye yılda 12 milyon dolayında turist gelmekte, 108 milyon gecelemenin 60 milyonunu Federal Almanya'dan gelenler gerçekleştirmektedir Bazı yıllarda (petrol bunalımından önce), turizmden elde edilen döviz, geleneksel ticaret açığını kapamaya yetmiştir

• Dış ticaret Avusturya, sanayi gereksinimlerini karşılayabilmek için, enerji ve öbür hammaddelerin önemli bir bölümünü dışardan almak zorundadır: Dış ticaret bilançosu sürekli açık (özellikle 1974'ten bu yana) vermektedir; dışsatım, dışalımın ancak °/o 70'ini karşılayabilmektedir Avusturya, Avrupa serbest mübadele birliği'ne üye olmakla birlikte, ticaretinin büyük bölümünü AET üyeleriyle gerçekleştirir Dışalım ürünlerinin % 40'ı komşu ülke Federal Almanya'dan sağlanır (dışsatımın 1/4'i de Federal Almanya' ya yapılır) Ülkenin öbür komşusu italya, ticarette ikinci sırayı alır Dışsatımın % 15'i (dışalımın da ancak % 10'u) Avrupa'da- ki sosyalist ülkelerle gerçekleştirilir Besin ve taşıt sanayiler,, gereksinimleri karşılamaktan çok uzaktır Buna karşılık makine ve donatım mallarının tüketime göre çok fazla üretilmesi, Avusturya'nın sanayileşme düzeyinin yüksekliğini göstermektedir

TARİH
kökenler

Bugünkü Avusturya topraklarında çok erken tarihlerde insanların yaşadığına ta- rihöncesinin Urnenfelder (mezarlıklar) ve Hallstatt uygarlıkları tanıklık eder IÖ 15'ten İ S V yy sonuna kadar Romalılar bölgede sürekli biçimde egemen oldular Lejyonlarının ordugâhları, Avusturya'nın başlıca kentlerinin çekirdeği oldu: Vindobona (Viyana), Colonia Hadriana (Salzburg), Lentia (Linz), imparator Marcus Aurelius, Vindobona'da öldü IV yy'da germen akınları başladı ve ülkede, Bavyeralılar gibi, çeşitli aşiretler belirdi VI yy'da ülkeyi türk kökenli Avarlar ele geçirirken, bir başka kesim Bavyeralılar'ın egemenliğinde kaldı

Yabancıların işgal ettiği toprakların sınırında, 739'da Salzburg piskoposluğu kuruldu 803'te Char- lamagne Avar imparatorluğu'nu yıkarak, Ostmark'ı (Doğu markalığı) kurdu; burayı Bavyera'dan ayırdı ve imparatorluğun savunmasıyla görevlendirdi Böylece Avusturya doğdu, ama gerçek adını ancak 996'da aldı: Österreich X yy 'da ülke Macarlar'ın eline geçti Büyük Otto' nun 955'te Lechfeld'de kazandığı zaferden sonra kurtulan ülke, Babenberg ailesinin yönetimine verildi
Babenbergler'den Habsburglar'a Babenbergler

-976-1246: en ünlü temsilcileri Leopold I, Leopold II, Heinrich II Jasomirgott, Leopold VI ve Savaşçı Friedrich II olan Babenbergler döneminde Avusturya markalığı (1156'da babadan oğula geçen bir düklük oldu), büyük bir refaha ulaştı: işlenmemiş toprakların tarıma açılması, italya ile ticaret, birçok manastırın yapımı Babenbergler, Steiermark ile Krain'ın bir bölümünü de topraklarına kattılar — 1246: Savaşçı Friedrich II, Leitha ırmağı kıyısında Macarlar'la savaşırken öldü Onunla birlikte, hanedan da sona erdi —1278: imparator Rudolf von Habsburg, Marchfeld savaşı'nda Bohemya kralı Ota- kar 11'yi yendi Bu zaferle Avusturya (o sırada Otakar ll'nin egemenlığındeydi)
Habsburglar'a geçti
Habsburglar

—XIV yy: Habsburglar, Kärnten ile Ti- rol'ü ele geçirdiler
— 1379: aile iki kola ayrıldı: Steiermark, Kärnten, Krain ve Tirol'ü alan Leopold kolu ve asıl Avusturya'yı alan Albertin kolu (bu kol, 1475'te sona erdi) —1438: Albrecht V, Albrecht II adıyla germen imparatoru oldu

• Bu dönem boyunca, Avusturya madenleri (tuz ve metal) sayesinde zenginleşti Kentler de ticaret yaparak gelişti
Avusturya'nın güçlenmesi

—1493: Maximilian I, Habsburglar'ın tüm topraklarını miras olarak aldı ve germen imparatoru seçildi Usta bir evlenme siyaseti ve yerinde reformlarla hanedanının gücünü daha da artırdı 1477'de Atak Charles'ın vârisi Marie de Bourgogne ile evlenerek Franche-Comté ve Hollanda topraklarını ülkesine kattı —1496: oğlu Güzel Felipe'yi, ispanya'nın vârisi Juana I ile evlendirerek Kari V'in büyük gücünün temellerini atmış oldu —1515: torunları Ferdinand ve Maria, Bohemya ve Macaristan krallarının vârisleriyim evlendi

—1519: Maximilianen torunu Kari Vimpa- rator oldu Karl V hem ispanyol, hem de Habsburg topraklarını elinde tutuyordu, ama Habsburg topraklarını 1521-22'de kardeşi Ferdinand'a (sonradan Ferdinand I adıyla imparator oldu) bıraktı —1526: Türkler, Mohaç'ta macar kralı La- jos ll'nin kuvvetlerini ezdi; Lajos da savaşta öldü Bohemya ve Macaristan krallıkları yeniden Ferdinand'ın eline geçti Ama bu birleşme henüz imparatorun kişiliğine bağlıydı, iki krallığın da özel kurumlarına dokunulmamıştı

• Ülke içinde, Maximilian miras aldığı toprakları (Alsace, Yukarı ve Aşağı Avusturya, Steiermark, Krain ve Tirol) birleştirmek ve güçlendirmek için kurumlarında reform yaptı Böylece Hofrat (hem adalet divanı, hem devlet konseyi olan saray meclisi), Hofkammer (mali bir kuruluş olan saray meclisi) ve Hofkanzlei (şansölyelik) kuruldu Ama, imparatorun görev ve yetkilerinde reform yapma isteğini gerçekleştiremedi Bununla birlikte, imparator unvanının fiilen soya bağlı duruma gelmesi, imparatora belli bir uluslararası saygınlık kazandırdı
katolikliğin kalesi Avusturya

• XVI ve XVII yy'larda "Avusturya sülalesi" (Habsburg ailesine verilen ad) gücünü artırmak ve katolikliği savunmak için üç cephede savaştı: Türkler'e karşı, Protestanlara karşı ve Fransızlar'a karşı Aralıksız birbirini izleyen başarılar ve başarısızlıklar dizisi, Habsburglar'ın Alman- ya'daki durumunu zayıflatırken, Orta Avrupa ve Balkanlar'daki durumunu büyük ölçüde sağlamlaştırdı Avusturya büyük bir devlet durumuna gelirken, verasete bağlı devletlerde yavaş yavaş bir ulusal bilinç oluşmaya başladı Türkler'e karşı

—1529: Viyana türk kuvvetlerince ilk kez kuşatıldı; Budapeşte'yi ve Orta Macaristan'ı rakibi arşidük Ferdinand'a kaptıran Zapolya'nın isteği üzerine Macaristan seferine çıkan Kanuni Sultan Süleyman Bu- da'yı (Budin) aldıktan sonra Viyana'yı 17 gün süreyle kuşattı

— 1532: Kanuni Sultan Süleyman'ın Avusturya seferi (Alman seferi); Avusturya kralı Ferdinand l'in Macaristan'ı ele geçirme girişimi üzerine sefere çıkan Kanuni Sultan Süleyman, karşısına herhangi bir ordunun çıkmaması üzerine Avusturya topraklarına akınlar yaptırdıktan sonra geri döndü

—1533: Osmanlı-Habsburg barışı; Osmanlı padişahını metbu tanıyan Ferdinand l'in elinde tuttuğu Macaristan toprakları üzerindeki egemenliği tanındı —1566: Kanuni Sultan Süleyman'ın Avusturya seferi (Sigetvar seferi); Türkler, müstahkem Sigetvar kalesini ele geçirdi —1568: Osmanlı-Habsburg barışı; Avusturya, osmanlı fetihlerini tanıdığı gibi, yılda 30 000 düka vermeyi kabul etti; bu antlaşma 1574'te sekiz yıl daha uzatıldı, 1590'da yenilendi
1067

—1596: Haçova savaşı; Avusturya, Haçova'da yapılan savaşta yenilgiye uğradı

—1606: Zitvatoruk antlaşması; Osmanlı padişahı, Avusturya imparatorunun kendisiyle denkliğini kabul etti —1663: Köprülü Fazıl Ahmet Paşa'nın Avusturya seferi (Uyvar seferi); Fazıl Ahmet Paşa'nın Uyvar'ı almak için oyalanması Viyana'yı kurtardı — 1664: Leopold I, Osmanlılar'ı Raba ırmağı kıyısında, Szent-Gotthard savaşı'n- da yendi

—1683: Türk orduları Viyana'yı ikinci kez kuşattı Polonya kralı Jan Sobieski'nin Kahlenberg'deki müdahalesiyle kuşatma sonuçsuz kaldı
—1686: Avusturya karşı-saldırısı: Buda' nın alınması

—1697: prens Eugâne'in Tisza ırmağı üzerindeki Zenta köprüsünde elde ettiği başarı: Osmanlılar, 1699'da, Karlofça barış antlaşması'™ imzalamak zorunda kaldılar ve hemen hemen tüm Macaristan'ı bıraktılar

—1716: Petrovaradin savaşı, Karlofça antlaşması'nın kayıplarını geri almak için harekete geçen sadrazam Damat Ali Paşa, Petrovaradin'de prens Eugöne'ye yenildi

—1718: Pasarofça barış antlaşması Türkler Temesvâr iliyle (bugün Timişoa- ra) Eflâk, Bosna ve Sırbistan'ın bazı bölümlerini bıraktılar Protestanlara karşı

—XVI yy ortaları: luthercilik, verasete bağlı devletlerde, özellikle de soylular arasında oldukça köklü biçimde yayıldı, imparatorlar cizvitlerin ve Viyana başpiskoposu monsenyör Klesl'in desteğiyle, "sapkınlığı" kısa sürede bastırdılar Avusturya sülalesi Avrupa'da, Karşı - reform' un öncüsü durumuna geldi —1620: ingolstadt cizvitlerinin eski öğrencisi imparator Ferdinand II, ayaklanan Çekler'i Akdağ savaşı'nda ağır bir yenilgiye uğrattı Bu ayaklanma, çek protes- tanlarının ezilmesine ve Bohemya krallı- ğı'nın özerkliğini yitirip verasete dayalı devletlerin parçası durumuna gelmesine yol açtı Akdağ savaşı ayrıca, Otuz Yıl savaşlarının başlamasına neden oldu Önceleri protestan hükümdarlara karşı başarılar kazanan Habsburglar, daha sonra İsveç ve Fransa karşısında boyun eğmek zorunda kaldılar

—1648: Westfalen antlaşması Ferdinand III (1637-1657), imparatorlukta din birliğini kurma ve imparatorun mutlak gücünü yeniden sağlama konusunda tüm umutlarını yitirdi
Fransızlar'a karşı

-1672-1679: Fransa kralı Louis XlV'e karşı girişilen Hollanda savaşı -1688-1697: Louis XlV'ün ilhak siyasetine karşı kurulan Augsburg birliği nin yürüttüğü savaş
-1701-1713/14: Fransa ve ispanya'yı, güçlü bir Avrupa devletten koalisyonuyla karşı karşıya getiren ispanya Veraset savaşı Bu savaş Rastatt antlaşması'yla sona erdi; Avusturya, ispanya ve sömürgelerinden vazgeçmesi karşılığında, Felemenk, Milano bölgesi, Napoli ve Sardin- ya'yı topraklarına kattı
XVIII yy'da Avusturya

—1687: Habsburg hanedanına Macaristan'ı verasetle yönetme hakkının tanınması

—1713: Pragmatische Sanktion ile Avusturya tahtının veraset koşulları saptandı Bu belgeyi yayımlayan imparator Karl VI (1711-1740) devletlerinin iktisadi durumunu geliştirdi: Türkler'den alınan toprakların yeniden değerlendirilmesi, çeşitli sanayilerin ve uluslararası ticaretin gelişmesi (ikinci Doğu ticaret şirketi'nin ve Ostende şirketi'nin [1721-22] kurulması) Ancak Kari Vl'nın siyaseti başarıya ulaşamadı -1738-39: Avusturya birçok cephede bozguna uğradı (Napoli, Sicilya ve Temesvâr'ın elden çıkması) Maria - Theresia

—1740: Karl Vl'nın ölümü ve kızı Maria Theresia'nın tahta çıkışı (1740-1780) Pragmatische Sanktion'a karşın, Maria-There- sia'nın taht üzerindeki haklarına hemen karşı çıkılması Avusturya Veraset sava- şı'nın başlaması Prusya'nın Silezya'yı Maria-Theresia'dan alması

—1741: Maria-Theresia'nın, Macaristan'ın ayrıcalıklarını onaylaması; bu devletin desteğiyle düşmanlarına karşı koyması

—1749: içte, danışmanı Haugwitz'in yardımıyla ve merkeziyetçi bir anlayış içinde, imparatoriçenin devletlerini yeniden örgütlemesi: devlet şansölyeliğinin (dışişleri), yüce divanın (adalet), savaş komiserliğinin ve Haugwitz'in başında bulunduğu içişleri müdürlüğü'nün kurulması, tek bir yasanın kaleme alınması ve bir kadastro hazırlanması Bu merkezleştirme ve germenleştirme siyasetinin 1761 reformlarını getirecek olan büyük hoşnutsuzluklar yaratması

—1756: Yedi Yıl savaşı'nın başlaması Fransa'nın müttefiki Avusturya, savaş sonunda, Silezya'yı Prusya'dan geri almayı başaramadı (Hubertsburg antlaşması, 1763)

—1761: Diplomat Kaunitz bir dizi yeni reform başlattı: var olan tüm kurumların üstünde bir Devlet konseyi kurulması; 1918'e kadar ordu, polis ve din adamları nın yanı sıra, imparatorluğun temel öğelerinden birini oluşturacak ünlü Avusturya bürokrasisinin kurulması Böylece, merkeziyetçilik güçlendirildi -1772-1795: Polonya'nın bölüşülmesi Avusturya, Galiçya'yı (1772), Bukovina'yı (Küçük Kaynarca antlaşması, 1774) ve Krakow ülkesini aldı (1795) Ancak Fransız devrimi'nin patlak vermesi, Avusturya'yı Balkanlar'dan uzaklaştırdı

• XVII ve XVIII yy başlarında Avusturya, İtalya'dan gelen büyük barok sanat akımının gelişmesiyle dikkati çekti; bu akımının ürünleri Maria-Theresia döneminde de sürdü
Joseph II ve josephçilik

—1765: Maria - Theresia, büyük oğlu Jo- seph'i iktidarına ortak etti 1780'den 1790'a kadar ülkeyi tek başına yöneten Joseph II, "aydın despot" tipinin en iyi örneği sayıldı Fransız düşünürlerinden esinlenen josephçiliğin amacı, bir dizi baskıcı reformla Avusturya devletlerini modernleştirmekti

• Joseph ll'nin sistemli reformları şunlardı: —toplumsal reformlar: 1781'de toprak köleliğinin kaldırılması;

—siyasal reformlar: bürokrasininin, devlet polisinin, merkeziyetçiliğin güçlendirilmesi (dairelere bölünmüş 13 hükümet kurulması);

—dinsel reformlar: 1773'te Cizvit tarikatının yasaklanması ve mallarına el konması, 1781'de bu önlemin öğretim ve düşkünlere yardımla uğraşanlar dışındaki tüm tarikatlara uygulanması ve hoşgörü fermanının çıkarılması;

—kültürel reformlar: üniversiteler kurulması

Avusturya ve Fransız devrimi —1792 (20 nisan): Fransa yeni imparator Franz ll'ye savaş açtı Avusturya, Fransız devrimi'ne ve Fransa imparatorluğu'na karşı kurulan tüm koalisyonlara katıldı Campoformio (1797) ve Lunöville antlaşmaları (1801) ve Austerlitz bozgununu (2 aralık 1805) izleyen Presburg antlaşmasıyla sürekli bir gerileme içine girdi
Avusturya İmparatorluğu (1806-1867)

—1806 (6 ağustos): imparator Franz II, Kutsal imparatorluk tacından vazgeçmek zorunda kaldı Bunun üzerine Avusturya imparatoru Franz I unvanını aldı Dalmaçya'yı Fransa'ya, Tirol'ü Bavyera'ya kaptırdı, italya'daki topraklarını da yitirdi —1809: tirollü Andreas Hofer'in Bavyera- lılar'a karşı ayaklanması; 5-6 temmuz, Wagram bozgunu; 14 ekim Viyana antlaşması ile Avusturya'nın Kärnten, istria ve Krain ile Hırvatistan'ın bir bölümünü yitirmesi ve Napoleon'un kıta sistemine katılmak zorunda kalması —1813: Şansölye Metternich ülkesini Fransa'ya karşı kurulan koalisyona soktu; koalisyon Fransızlar'ı yenilgiye uğrattı

—1814: Viyana kongresi'nin (18 eylül 1814 - 9 haziran 1815) başlaması: Avusturya, eski topraklarına kavuştu; Lombardia -Venezia'yı ilhak edip Parma, Modena ve Toscana'ya arşidükler yerleştirerek italya'da en etkili devlet durumuna geldi Yeni Germen konfederasyonu'nun da başlıca devleti oldu (Metternich, Konfederasyonda yerel hanedanlara dayanarak ulusal birliğin gerçekleştirilmesini önlemeye çalıştı), içte şansölyenin kararlı muhafazakâr tutumu, Avusturya'yı Avrupa'da mutlakiyetçiliğin kalesi yaptı Dışta, tam anlamıyla ancak 1830'a kadar etkili olan Kutsal ittifak, liberal ve ulusalcı düşünceleri bastırmaya çalıştı (Aachen [1818], Troppau [1820], Verona [18221 kongreleri) Metternich, alman ve italyan liberallerini izlemeyi sürdürdü (italyan liberalleri, 1821'de Rieti ve Novara'da ezildi) —1835: Ferdinand l'in tahta çıkışı Ülkeyi yönetecek güçte olmayan Ferdinand, yönetimini "gizli devlet konferansı"na bıraktı; bu kurulun çalışmaları, Metternich ile Kolowrat arasındaki görüş ayrılıkları yüzünden sık sık kesintiye uğradı

—1840: alman olmayan halkların ulusalcı istekleri başarıya ulaştı Macarlar, macarcanın resmi dil olarak tanınmasını sağladılar Çekler'in ulus olma istekleri çok geçmeden tüm halka mal oldu Güney Slavlar arasında da "illyriacılık" görüşü yaygınlaştı

—1846: Metternich tarafından tehlikeli görülen Kraköw'daki küçük Polonya cumhuriyeti ülke topraklarına bağlandı

• Hükümetin iç siyasetinin belirgin özelliği hareketsizlikti: hızla gelişen burjuvaziyi hoşnut edebilecek reformlar yapılmıyor, Napoleon savaşları yüzünden iflas eden maliyenin kötü durumu sürüyordu Yönetim ve orduda tüm gücü elinde tutan katolikiik ve soylu sınıf, muhafazakâr gelenekleri ayakta tutuyordu Ancak polis baskısına ve sansüre karşın, liberal düşünceler hızla gelişti
1848 devrimleri

—1848 (13 mart): Paris'i örnek alan Viyana ayaklandı Metternich kaçtı; imparator bir anayasa hazırlamaya söz verdi italya'da, ayrılma tehdidinde bulunan Macaristan'da ve Prag'da (11 haziran) başka devrimci ayaklanmalar patlak verdi —15 mayıs: yeni bir ayaklanma karşısında
imparator kaçtı General Windischgrätz komutasındaki birlikler bastırma eylemlerine giriştiler

—17 haziran: Prag ayaklanması bastırıldı —31 ekim: Viyana geri alındı; kanlı baskı eylemlerine girişildi (milletvekili Robert Blum ile yurtsever Messenhauser idam edildi)

—21 kasım: Schwarzenberg şansölyeliğe atandı

—2 aralık: Ferdinand, yeğeni Franz-Joseph yararına tahttan el çekti —1848 - 49: italya'daki devrimci ayaklanmalar bastırıldı: Radetzky'nin komuta ettiği birlikler, italyan yurtseverlerini ve Sar- dinya kralı Carlo Alberto komutasındaki Piemonte ordusunu Custoza'da bozguna uğrattı (25 temmuz 1848), Piemonte' nin Novara'daki yeni bir ayaklanma girişimini (24 mart 1849) önledi Böylece İtalya yeniden fethedilmiş, devrim bastırılmıştı

—1849: macar devriminin bastırılması: Macarlar, bir yıla yakın bir süre Avusturyalılar1! durdurmayı başardılar 14 nisanda macar parlamentosu Kossuth'u cumhurbaşkanı ilan etti ve ülke Viyana' dan tam olarak koptu Ama Macarlar, sonunda, Paskeviç komutasındaki Rus ordusuna yenfldiler ve Vilâgos'ta teslim oldular (13 ağustos 1849) Kanlı bir bastırma eylemi başladı Alman sorunu Prusya ve Avusturya, Germen konfederasyonumun yeniden örgütlenmesi konusunda görüş ayrılığına düşmüşlerdi

Frankfurt parlamentosu'nda, Avusturya imparatorluğu'nu gelecekte kurulacak birleşik Almanya içinde görmek isteyen Büyük Almanya yandaşları ile Avusturya'yı dışta bırakıp Prusya yararına bir birlik sağlamak isteyen Küçük Almanya yandaşları çekişiyorlardı Büyük Almanya yandaşları, başlangıçta bazı başarılar kazandılarsa da daha sonra üstünlüğü yitirdiler Bu arada Schwarzenberg, avusturyalı milletvekillerin Frankfurt' tan ayrılmalarını istedi (5 nisan 1849) Ama Prusya kralının, Frankfurt parlamentosu' nun kendisine sunduğu imparatorluk tacını kabul etmemesi, bu parlamentonun etkinliğine son verdi Bununla birlikte, Berlin, Almanya'nın birliği siyasetinden vazgeçmedi

Ancak, Schwarzenberg'^ savaş tehdidi, Prusya kralını Olmütz'de geri çekilmek zorunda bıraktı (kasım 1850) Böylece, 1848 karışıklıkları içinde yok olma tehlikesini atlatan Avusturya, italya ve Almanya' da eski üstünlüğünü yeniden kurdu; Al- manya'daki Konfederasyon kurumlarını korudu
Mutlakıyetin sonu

—1849 - 1859: önce Schwarzenberg'^ (öl 1852), sonra da içişleri bakanı Bach'ın (Bach sistemi) yönetiminde yeni-mutla- kıyetçilik

—1851 (31 aralık): 1848 reformlarının iptali Merkeziyetçiliğin ve polisin güçlendirilmesi

—1855 (18 ağustos): Kilise'den yana bir konkordatoyla josephçiliğin bırakılması
• Ekonomik gelişme: maliye bakanı Bruck, iç gümrükleri kaldırarak ekonomik yaşamda birlik sağlamaya çalıştı 1854'te Alpler'de, Viyana'yı Trieste'ye doğrudan bağlayan ilk tünel (Semmering tüneli) açıldı

—1859: Fransa ve Piemonte ile savaş Magenta'da (4 haziran) ve Solferino'da (24 haziran) yenilen Avusturya, Villafranca ateşkesi'nden (8-12 temmuz) sonra, Lombardia'yı bırakmak zorunda kaldı Bu bozgun ülke yönetiminde bir evrime yol açtı Bach görevden alınarak yerine Polonyalı liberal Gotuchowski getirildi —1860 (20 ekim): Ekim bildirisi ile imparatorluğa federal bir yapı kazandırılmak istendi, ama Schmerling'in önderlik ettiği ulusalcı liberaller bunu engellediler 26 şubat 1861 kararnamesiyle federalizm ilkesine geri dönüldü ve Almanlar'ın üstünlüğü sağlandı

—1865: Prusya ile imzalanan Gastein antlaşması ile Danimarka'daki düklükler sorunu geçici olarak çözüldü Gerçekte iki devlet, Almanya'ya egemen olmak için çekişiyorlardı

—1866: Prusya'nın kışkırtması üzerine, Avusturya bu devlete ve onun müttefiki italya'ya savaş açtı italyanlar'ı kolayca yendi (Custoza ve Lissa'da), ama 3 temmuzda, Sadovâ'da Prusya ordusu karşısında büyük bir bozguna uğradı Avusturya, Prag barış anlaşması'yla (23 ağustos) Almanya'dan bütünüyle el çekti, ayrıca Venezia'yı yitirdi, böylece bir Tuna ülkesi durumuna geldi, slav ve macar halklarıyla ilişkilerini tümüyle yeniden gözden geçirmek zorunda kaldı
avusturya-macaristan monarşisi (1867 - 1918)

—1867 (şubat): avusturyalı bakan Beust ile macar Deâk ve Andrâssy arasındaki uzun görüşmelerden sonra, Avusturya ile Macaristan arasında bir uzlaşma anlaşması imzalandı Macaristan, tarihsel sınırları içinde yeniden bir krallık oldu ve hazırlanan anayasaya uygun olarak iki meclisli bir parlamento kuruldu; bakanlar bu parlamentoya karşı sorumluydu 8 haziranda Franz-Joseph, Budapeşte'de Macaristan krallık tacını giydi Öbüravustur- ya topraklan (Bukovina, Galiçya, Bohemya, Moravya, Trentino, Dalmaçya, istria ve asıl Avusturya devletleri), Avusturya imparatorluğu'nu ya da Cisleithania'yı oluşturdu (Macaristan da Transleithania adını aldı) Bu iki yeni devlet, hükümdarın kişiliği ve üç ortak bakan (dışişleri, maliye ve savaş bakanları) aracılığıyla birbirine bağlandı Anlaşma, on yılda bir yeniden gözden geçirilecekti Başlangıçta, harcamaların büyük bölümünü Avusturya üstlendi

Cisleithania'nın iç gelişmesi (Transleithania için - —1879 - 1893: muhafazakâr bir soylu ve daha çok federalizm yanlısı olan kont Ta- affe, Adolf Auersperg'in yerine geçti Kili- se'ye değgin ve Slavlar'danyana bir dizi önlem aldı: Bohemya, Moravya, Sloven- ya ve Silezya'da ikidilliliğin benimsenmesi, Prag'da çekçe öğretim yapan bir üniversite kurulması Ama bu önlemler kimilerine aşırı, kimilerine yetersiz geldi Yalnızca Polonyalılar bu uygulamalara karşı çıkmadılar

—1880: Kari Lueger'in lideri olduğu yahudi düşmanı Sosyal-hıristiyan parti'nin kurulması ve kent küçük burjuvazisinin desteğini kazanması Buna koşut olarak, Georg Schönerer'in liderliğinde Alman Milliyetçi partisi kuruldu; bu parti sert yöntemleriyle dikkati çekti; kimi üyeleri Almanya ile birleşme istemeye kadar gittiler

—1888: Victor Adler ve Otto Bauer'in yönettikleri Sosyal-demokrat parti'nin kurulması Birer marxçı olan Adler ve Ba- uer, II Enternasyonal'de önemli rol oynadılar Ülke içinde sosyalistler ulusal hak istemlerini desteklediler

—1907: Cisleıthania'da genel oy sisteminin kabulü Bu uygulamaya karşın, seçim sonuçlarında pek değişiklik olmadı Sosyal demokratlar, önemli başarılar elde ettiler (1907'de 87 milletvekili) Çekler, eğitim sorunları konusunda engellemelerini sürdürdüler; 1913'te parlamentoları dağıtıldı Bir ölçüde alman yurttaşlarının tutumundan ötürü, alman ve slav milletvekillerinin aynı çatı altında toplantı yapmaları olanaksızlaştı

• Bütün bunlara karşın, Cisleithania ekonomik yönden büyük ölçüde gelişti: imparatorluğun kimi bölgelerinde (Plzen) sanayi gelişirken, demiryolu hatları çoğaldı, Ama siyasal düzlemde bu dönem, ulus toplulukları arasında şiddetli çekişmelerle geçti Merkezci güce en çok karşı çıkanlar, Çekler oldu ve parlamentoları sık sık dağıtıldı

__________________