Şengül Şirin
|
İstanbul'un Yalıları Hakında Bilgi
Türk yapı sanatı ve yaşantısı içerisinde Boğaziçi yalılarının ayrı bir yeri vardır Bu yalıların önünde günün hemen her saatinde denizin renk değiştiren mavisi, arkasında da zengin bir yeşillik armonisi içerisinde sırtlar ve korular yer alır Boğaziçi yalıları da bunların arasında beyaz bir inci dizisi gibi uzanır Geçmiş yılların anılarını sayıklayan Türk’e has özellikleri olan bu yalıların benzerlerine başka ülkelerde kolay kolay rastlanmaz Denize kıyısı olan pek çok ülkede yalı vardır Ancak onların hiç birisi su ve yeşilin kucak kucağa olduğu Boğaziçi’ndekilere benzemez
Eski, Türk evlerinde olduğu gibi bu yalılar da harem ve selamlık olmak üzere iki bölümden meydana gelmişlerdir Harem ve selamlık bazen aynı yapıda, bazen de ortak bahçe içerisinde ayrı ayrı binalar olarak yapılmışlardır Hepsinin ortak özelliği ise üst katların suya konmuşçasına direkler üzerinden denize uzanmış oluşlarıdır Türk sivil mimarisinin tüm özelliklerini yansıtan bu yalıların alt katlarında Malta taşı veya mermer döşeli bir taşlık ile aydınlık odalar vardır Buradan geniş ve yayvan ahşap merdivenlerle ikinci kata çıkılır Merdivenler bazen iki kat arasında bir sahanlıktan ikiye ayrılır, bazen de çift yönlü başlayarak sahanlıktan sonra tek yönlü olarak devam ederler Denizin üzerine çıkmışçasına duran üst katta geniş sofalar, yatak, kabul, oturma ve hazine odaları ile kütüphane yer alır Son derece aydınlık olan bu odaların tavanlarına özel itina gösterilmiş, sanatkârane oymalar, nakışlar adeta bir minyatür gibi işlenmiştir Pencereler de çiçekli bezemeli kapaklarla örtülürdü Odaların içerisinde kullanışlarına göre yüklük, çubukluk, kavukluk, testilik, peşkirlik, lambalık denilen irili ufaklı dolaplar bulunurdu Yerlere Mısır hasırları serilir, üzerlerine geniş halılar yayılır, kanepe, koltuk, sedir ve mermer konsollara oturtulmuş büyük aynalar yerleştirilirdi Kristal avizeler, duvar saatleri, yağlı boya tablolar da bu kompozisyonu tamamlayan diğer öğelerdi
Yerli ve yabancı kaynaklarda lebiderya diye isimlendirilen bu yalıların mimarları bir takım ince hesaplar ve her şeyden önce de uyum, estetik üzerinde durmuşlardır Su sesinin daha yakından duyulabilmesi için odalara, sofalara küçük havuzlar ile fıskiyeler yerleştirilmiş böylece mistik bir ortam yaratılmıştır Renkli görünümdeki yalıların her biri geniş bahçeler içerisinde yer almaktadır Kayıkhaneler, deniz hamamları ve balıkhaneler de bu yalıları tamamlamaktadır Hizmetlilere ait odalar, mutfaklar bahçenin bir köşesinde yapılmışlardı Tarihi çağlarda her yalının birkaç kayığı bulunurdu ve bunlar yalı yaşantısının vaz geçilmez öğeleriydiler
Yalıların tüm yaşantısı denizle bağlantılı olduğundan tarihi yalıların önünden yol geçmez, geçmiş olsa bile pek önemsenmezdi Yalıda yaşayanlar denizden sandallarla geçen satıcılardan yararlanırdı Geçmiş günlerde Boğaziçi kıyılarında hemen her çeşit satıcı, antikacı, kumaşçı ve elbiseci bile kayıklarla geçer, yalı halkı onlardan alış-veriş yapardı Her biri küçük birer saraya benzeyen bu yalılar mülk sahibinin unvanı dikkate alınarak boyanırdı Sultanların, devlet ricalinin yalıları kırmızı, yeşil ve beyaz; Gayrimüslimlerinki yalnızca kırmızı renkte olurdu Geçmiş günlerin Boğaziçi’nde herkesin istediği yere yalı yaptırmasına izin verilmezdi Lale Devri’nde devlet ricali, halk, tüccar ve Gayrimüslimler toplu halde ayrı ayrı yerlerde otururlardı Sultanlar ile devlet ricali Beşiktaş, Ortaköy ve Kuruçeşme’yi tercih ederdi Babıâli erkânı Bebek’e, İlmiye ricali Rumelihisarı’na, Gayrimüslimler de Arnavutköy’e yerleşirdi Yeniköy, Tarabya, Büyükdere’de çoğunlukla yabancı uyrukluların, Kireçburnu-Büyükdere arasında sefaret tercümanlarının ve Rumların, Sarıyer’de ise orta halli Türk’lerin yalıları vardı
Balkan Savaşı ardından I Dünya Savaşı Osmanlı İmparatorluğu’nun birçok yerinden, özellikle Mısır ve Balkanlardan gelen gelirlerin kesilmesine neden olmuştur Bunlar Boğaziçi yaşantısını ve yeni yapılanmayı engellemiştir II Dünya Savaşı’ndan sonra ise sosyal ve ekonomik koşulların değişmesi Boğaziçi’ni de etkilemiştir Büyük ve zengin ailelerin oturduğu yalılar maddi güçlükler nedeni ile terk edilmiş, bir kısmı yanmış yıkılmış ve yerlerinde beton yapılar yükselmiştir
İstanbul’da Boğaziçi yalılarının yanı sıra günümüze örnekleri gelememekle beraber Haliç’te, Eyüp çevresinde ve Kadıköy’den Bostancı’ya kadar uzanan güzergâhta da yalılar bulunuyordu Ancak bu yalılardan hemen hemen hiçbir örnek günümüze gelememiştir
Üsküdar
Ahmet Fethi Paşa Yalısı (Pembe Yalı)
Cemil Molla Yalısı ve Köşkü
Sadullah Paşa Yalısı
Kandilli Yalısı
Kont Ostrorog Yalısı
Kıbrıslılılar (Mehmet Emin Paşa) Yalısı
İsmail Paşa Yalısı
İsmail Paşa Yalısı
Hekimbaşı Yalısı
Recaizâde Ekrem Bey Yalısı
Tuğrakeş Recai Efendi Yalısı
Abud Efendi Yalısı
Edip Efendi Yalısı
Mustafa Fazıl Paşa Yalısı
Mahmut Nedim Paşa Yalısı
Tırnakçı (Çürüksulu) Yalısı
Köçeoğlu Yalısı
Serasker Rıza Paşa Yalısı
Kadıköy
Mabeyinci Ragıp Paşa Yalısı
Beykoz
Amcazade Hüseyin Paşa (Meşruta Yalı) Yalısı
Göksu Yalıları
Vecihi Paşa (Prenses Rukiye Sultan) Yalısı
Zarif Mustafa Paşa Yalısı
Rasim Paşa Yalısı
Keçecizade Fuat Paşa Yalısı
Marki Necip Bey Yalısı
Saffet Paşa Yalısı
Sedat Simavi Yalısı
Halil Ethem Eldem (Osman Hamdi Bey) Yalısı
Nuri Paşa Yalısı
Mektupçu Ali Bey Yalısı
Kezzubi Hasan Efendi Yalısı
Asaf Paşa Yalısı
Sahaflar Yalısı
Rıfat Paşa Yalısı
Yağcı Şefik Bey Yalısı
Nevres Paşa Yalısı
Mehmet Muhtar Bey Yalısı
Miskyağcı Yalısı
Yağlıkçı Hacı Reşit Bey Yalısı
Ethem Pertev Yalısı
Hadi Bey (Manford) Yalısı
Komodor Remzi Bey Yalısı
Bahriyeli Sedat Bey Yalısı
Ahmet Mithat Efendi Yalısı
Beşiktaş
Naime Sultan (Gazi Osman Paşa) Yalısı
Enver Paşa (Naciye Sultan Yalısı) (Şah Sultan Yalısı) Yalısı
Arnavutköy Yalıları
Bebek Yalıları
Hekimbaşı Behçet Efendi Yalısı
Âli Paşa Yalısı (Hidiva Sarayı)
Nazime Sultan Yalısı
Yılanlı Yalı
Yusuf Kamil Paşa Yalısı
Sarıyer
Mazhar Paşa Yalısı
Emirgân (Şerifler) Yalısı
Ferik Ahmet Afif Paşa Yalısı
Sait Halim Paşa Yalısı
Kocataş (Necmettin Molla) Yalısı
Mustafa Reşit Paşa Yalısı
İtalyan Elçiliği Yalısı (İtalyan Sefareti Yazlık Binası)
Avusturya Elçiliği Yalısı (Avusturya Sefareti Yazlık Binası)
Alman Elçiliği Yazlık Köşk ve Yalıları
Rus Elçiliği Yalısı (Rusya Sefareti Yazlık Binası)
İpsilante Yalısı
Sadberk Hanım (Azaryan)Yalısı
Zeki Paşa Yalısı
Şehzade Burhanettin Efendi Yalısı
İkiz Yalı
Faik Bey (Pakize Hanım) Yalısı
Eyüp
Beyhan Sultan Yalısı
Abdullah Paşa Yalısı
Alemdar Mustafa Paşa’nın Eşi Kamer-Veş Yalısı
Hançerli Sultan Yalısı
Hanım Sultan Yalısı
Hatice Sultan Yalısı
Hatice Sultan Yalısı
Kara Mustafa Paşa Yalısı
Kaya Sultan Yalısı
Rukiye Sultan Yalısı
Safai Mustafa Efendi Yalısı
Saliha Sultan Yalısı
Uryanizâde Ahmet Esat Efendi Yalısı
Valide Sultan Yalısı
Yahya Bey Yalısı
__________________
Arkadaşlar, efendiler ve ey millet, iyi biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler, meczuplar memleketi olamaz En doğru, en hakiki tarikat, medeniyet tarikatıdır
|