Yukarıdaki şekilden de anlaşılacağı gibi Türkçe'de dokuz çeşit kelime vardır
Bunlardan yedisi isim soylu, ikisi fiil soyludur
İSİMLER (Adlar)
Tanım:Canlı cansız bütün varlıkları, kavramları, hatta fiilleri de karşılayan, onları anmaya, tanımaya, birbirinden ayırmaya yarayan kelimelere isim (ad) denir:ağaç, su, deniz, Hasan, Anadolu, gidiş, dönüş vb
İsimler çeşitli yönlerden sınıflara ayrılır
A VARLIKLARA VERİLİŞLERİNE GÖRE
İsimler ait oldukları varlığın veya kavramın eşi benzeri olup olmamasına göre ikiye ayrılır: Varlık veya kavram özelse (eşsiz, benzersiz) onun ismi de özel isim; cins ise (aynısından birden fazla) onun ismi de cins ismidir
1
ÖZEL İSİM:Kâinatta tek olan, tam bir benzeri bulunmayan varlıkları karşılayan kelimelere denir
Bütün özel isimler (özel ismi oluşturan her kelime ve onları niteleyen, tanıtan unvanlar) büyük harfle başlar
Büyük harfle başlamazsa cins ismi zannedilebilirler
Yavuz, Hasan, Kayseri, Acıpayam, Akdeniz, Alanya, Ulu Cami, Sultan Selim, Hatice, Küçük Ağa, Türkçe, Türk Dil Kurumu
Başlıca Özel İsimler
1
İnsan isimleri: Ali, Meltem, Mehmet, Meral, Yasemin, Uğur, Barkın
2
Kurum, kuruluş, müessese, makam, üniversite isimleri:Mamak Anadolu Lisesi, Yeşilay Derneği, Türk Dil Kurumu, Ege Üniversitesi, Kars Valiliği, Turhal İlçe Millî Eğitim Müdürlüğü
3
Millet, kavim, din, mezhep isimleri:Türk, Türkler, Yunan, İngiliz, Çeçen, Ruslar
Müslüman, Musevî, Hıristiyan
İslâm, İslâmiyet, Musevîlik, Hıristiyanlık
Hanefî, Hanefîlik, Şafiî, Alevî
4
Dil isimleri: Türkçe, Farsça, Fransızca, Macarca, Fince, Tibetçe
5
İl, İlçe, Semt, mahalle, cadde, bulvar, sokak isimleri:Sivas, Ankara, İstanbul, Mamak, Yenişehir, Şirinevler, Dikimevi, Atatürk Bulvarı, İvedik Caddesi, Gönül Sokak
6
Ülke ve bölge isimleri:
Türkiye, Afganistan, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti
Batı Almanya, Batı Trakya, Güney Yemen, Doğu Avrupa, Doğu Anadolu Bölgesi, İç Anadolu (Bölgesi), Ege, Marmara
7
Kıta isimleri:Avrasya, Asya, Avrupa, Afrika, Amerika, Antarktika, Arktika, Avustralya
8
Deniz, okyanus, göl, akar su, boğaz, geçit isimleri:Akdeniz, Karadeniz, Manş Denizi, Büyük Okyanus, Atlas Okyanusu
Van Gölü, Hazar Denizi, Beyşehir Gölü, Kızılırmak, Yeşilırmak, Sakarya, Seyhan, Fırat, Nil, İstanbul Boğazı,Panama Geçidi, Süveyş Kanalı
9
Dağ, tepe, ova, yayla isimleri:Elmadağ, Uludağ, Ağrı Dağı, Erciyes (dağı), Everest Tepesi, Çukurova, Konya Ovası
"Konya Ovası, Van Gölü, Ağrı Dağı" gibi her iki harfi de büyük yazılan özel isimlere dikkat edilirse, birinci kelimenin zaten il olarak mevcut olduğu; ikinci kelime eklenince oluşan ismin o ile ait ama yeni ve özel bir varlığı karşıladığı görülür
Hâlbuki Hürriyet gazetesi, Nil nehri, Ankara şehri, Fırat nehri, Erciyes dağı gibi örneklerde birinci kelime büyük, ikinci kelime de küçük harfle başlamaktadır
Bunun sebebi bu kelimelere eklenen ikinci kelimelerle yeni bir özel isim oluşturulmuş olmamasıdır
Hürriyet zaten bir gazete adı; Nil zaten bir nehir adı; Ankara zaten bir şehir adı; Erciyes zaten bir dağ adıdır
10
Gezegen ve yıldız adları:Merih, Mars, Jüpiter, Venüs, Küçükayı
11
Dünya, güneş ve ay kelimeleri terim olarak (astronomi ve coğrafya terimi) kullanılıyorsa özel isim olduğu için büyük; diğer anlamlarında (gerçek, mecaz, yan, eş, deyim vb
) kullanılıyorsa cins ismi olduğu için küçük harfle başlar:
Ay'ın yakından çekilmiş fotoğrafları insanlığı pek şaşırtmıştı
Yazın Güneş ışınları Dünya'ya dik olarak gelir
Türkiye'nin birçok yerinde insanlar Güneş tutulmasını seyretti
Sabahtan beri dünya kadar yer dolaştık
Şair sevgilisinin yüzünü aya benzetir
(ayın kendisine değil, görünüşüne)
12
Kitap, gazete, mecmua, eser isimleri:Tercüman (gazetesi), Zaman (gazetesi); Nokta (dergisi), Aktüel (dergisi); Türk Dili (dergisi), Virgül; Yaprak Dökümü, Semerkant; Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, Türk Ansiklopedisi
13
Hayvanlara takılan özel isimler:Tekir, Karabaş, Yumoş, Minnoş, Pamuk
2
CİNS İSMİ:Aynı cinsten olan varlıkların ortak isimleridir
Dilin temel kavramları cins (tür) isimleridir
taş, yol, ağaç, ırmak, kitap, dergi, yaprak, ev, çocuk, su, sıra, hayal, düşünce, sıla, özlem, taraf, ceza
Başlıca Cins İsimleri
1
Vücudun bölümleri ve organ isimleri: baş, kol, el, ayak
2
Akrabalık isimleri: ana, baba, kardeş, dayı, hala, teyze
3
Araç, eşya isimleri: kaşık, makas, bardak, iplik, iğne
4
Hayvan ve bitki isimleri: kedi, kartal, fındık, ceviz, kiraz
5
Kavramlar: düşünce, hedef, zekâ, temenni
6
İş, meslek; meslek sahibi simleri: öğretmenlik, öğretmen, avukat, işçi, memur, profesyonel, futbolcu
7
Giyecek isimleri:ceket, ayakkabı, gömlek, eldiven
8
Yiyecek isimleri:elma, yemek, ekmek, biber
9
İçecek isimleri:su, meşrubat, gazoz
10
Sayı isimlerin, beş yüz, bir
11
Renk isimleri:sarı, kıpkırmızı, mor
12
Nitelik isimleri:büyük, kocaman, dairesel
13
Zaman isimleri:ay, saat, dakika, yıl
14
Soru
Kelimeleri:ne, kim, hangi
Bazı cins isimlerin özel isim olarak kullanıldığı görülür:
tırmık: bir ziraat aleti
Tırmık: bir kedinin özel adı
ozan: şair
Ozan: erkek ismi
B MADDELERİNE GÖRE İSİMLER
İsimler, karşıladıkları varlıkların beş duyu organından herhangi biriyle algılanıp algılanamamasına göre ikiye ayrılırlar
1
Somut İsim :Beş duyudan herhangi biriyle algılayabildiğimiz, kavrayabildiğimiz varlık ve kavramların isimleridir
Yani somut varlıkları karşılayan isimlere somut isimler denir
Bu isimler, herkes tarafından görülen, bilinen, hissedilen, cismi olan, varlığı kişiden kişiye değişmeyen varlıkları karşılarlar
su, toprak, ağaç, ses, televizyon, rüzgâr, sarı, mavi, duman, koku
2
Soyut İsim :Beş duyudan herhangi biriyle algılanamayan, madde hâlinde bulunmayan ve zihnimizle kavradığımız veya var olduğuna (akla, ruha, sezgiye, inanca bağlı olarak) inandığımız varlıkların isimleridir
sevinç, şüphe, tezat, Allah, cesaret, keder, korku, aşk, melek, ruh, şeytan
C VARLIKLARIN SAYILARINA GÖRE İSİMLER
1
Tekil isim:Tek varlığı belirten ve karşılayan, yapıca tekil olan (topluluk isimleri hariç) kelimelerdir
kendi, ben, çocuk, kalem, defter
Not: Tür adı olan her kelime, o türden tek varlığı anlattığı gibi; biçimce çoğullanmadığı hâlde o türün tümünü ya da bir bölümünü de anlatabilir
Bu durumda da tekil sayılırlar
İnsan, düşünen, konuşan bir varlıktır
(bütün insanlar)
Çiçek, susuzluktan kurumuş
(herhangi bir çiçek)
2
Çoğul isim:Yapısında, anlamında birden çok varlığı barındıran, çokluk eki almış isimlerdir
Cins isimlerinin çoğulu yapılır
onlar, evler, fikirler, merkezler, dünyalar, kuşlar, böcekler, kelebekler, arılar
Not: Şekil yönüyle çoğul olmadığı, çokluk eki almadığı hâlde anlamca çoğul olan kelimeler vardır
Seçmen, tercihini yarın ortaya koyacak
Asker, sınırları bekliyor
Genç yaşta saçı dökülmüş
Bu cümlelerde seçmen, asker ve saç kelimeleri tekil oldukları hâlde anlamca çokluk bildirmektedirler
Bunlar, topluluk isimleri değildir
Not: Bazı durumlarda özel isimlere de çoğul eki getirilir:
1
Aile anlamı katar; -gil ekinin yerine kullanılır, yapım eki görevinde olduğu için ayrılmadan yazılır
Yarın Ahmetlere gideceğiz
İzmir'e, amcamlara/dedemlere/teyzemlere gideceğiz
(burada özel isme getirilmemiş
)
Aliler bize gelecekler
2
Benzerleri anlamı katar, kesme işaretiyle ayırarak yazılır:
Bu millet nice Fatih'ler, Kemal'ler yetiştirecektir
Bu topraklarda ne Çaldıran'lar, ne Ridaniye'ler yaşandı
3
Aynı ismi taşıyanları belirtir:
Sınıftaki Ali'ler ayağa kalksın
Hüseyin'lerin hepsi buraya gelsin
4
Abartma anlamı katar:Çalışmak için ta Almanya'lara gitti
5
Topluluk, soy kavramı bildirir:Osmanlılar, Türkler, Yunanlar, Adanalılar, Konyalılar
3
Topluluk İsmi:Yapıca tekil, ancak anlam bakımından çoğul olan; aynı türe dahil birden çok varlığı anlatan isimlerdir
Teklerden oluşan topluluğu, çokluğu bildiren kelimelere denir
ordu, sürü, orman, sınıf, okul, millet
Not: Topluluk isimleri de çokluk eki alabilir
Bu durumda aynı topluluktan birden fazla olduğu ifade edilmiş olur
Ordular, ormanlar, sürüler
alıntı