Zamanın Ölçülmesi

Ne olduğunu bile tam olarak bilmeden insanlar zamanın akış hızını ölçmenin yollarını bulmuşlardır Bunlar, atalarımızın başvurdukları basit doğal yöntemlerden, bugün bizim kullandığımız son derece duyarlı ölçme işlemlerine kadar değişir Belirli bir radyoaktif elementin yarı ömrü kadar kısa ya da Dünya'nın jeolojik tarihi kadar uzun zaman dilimlerini ölçebiliriz Zamanın doğru ölçülmesi ve doğru tutulması son derece gelişkin pek çok bilimsel deneyin temelini oluşturur; ayrıca günlük yaşamda hepimiz trene yetişmek, buluşma saatinde bir yerde olmak ya da öğünlerimizi düzenlemek için zamanı bilmeye gerek duyarız

Zamanın geçişini ölçmek için eski insanlar güneş saatleri, su saatleri ve kum saatleri kullandılar; biz ise bugün sarkaçlı saatler, elektrikli saatler, kuvars kristalli saatler ve hatta atom saatleri kullanmaktayız (bak Saat)

Bugünkü saatlerle ölçülen zaman ile güneş saatiyle ölçülen zaman aynı şey değildir Bunun iki nedeni vardır Birincisi, bildiğimiz saat her zaman aynı hızla işler, ama güneş saatinde durum öyle değildir Güneş saati hep aynı hızla çalışmaz, çünkü zamanı Güneş'in gökyüzündeki konumuna göre belirler; Güneş'in gökyüzündeki konumunu belirleyen hareketi ise yıl boyunca küçük değişimler gösterir Zamanı güneş saati gibi sürekli değişen bir ölçekle ölçme zorunluluğu olsaydı, bu durum içinden çıkılmaz bir karışıklığa yol açardı; bunun yerine başvurulan yöntem, bir yıldaki güneş günlerinin ortalamasını, almak ve bunu bilinen saat günü olarak kabul etmektedir Buna "ortalama güneş günü" denir; ortalama güneş gününe dayalı olarak ölçülen zaman da "ortalama güneş zamanı" ya da kısaca "ortalama zaman" olarak adları zaman ile ortalama zaman arasındaki farka "zaman denklemi" denir ve bu fark 16 dakikayı aşmaz

Güneş saatinin gösterdiği zaman ile bilinen saatin gösterdiği zaman arasındaki öbür ana fark, güneş saatinde zamanı belirleyen Güneş'in gökyüzündeki konumunun gözlemcinin bulunduğu yere bağlı olmasından kaynaklanır Londra'da öğleyin Güneş gökyüzünde en yüksek noktasındayken, Chicago'da Güneş henüz yeni doğmuştur ve doğuda, alçaktadır; tam bu sırada Yeni Zelanda'da hemen hemen gece yansıdır, oysa Kalküta'da Güneş batmak üzeredir ve batıda, alçaktadır

Küçük bir ülkede bile Güneş'in gökyüzünde gözlenen konumu bir yerden öbürüne önemli ölçüde değişebilir Her kent ya da kasaba kendi ortalama zamanını kullanıyor olsa ve bu yüzden buralardaki saatlerin gösterdiği zamanlar birbirinden biraz farklı olsa, bunun ne büyük bir karmaşa yaratacağını görmek bugün çok kolaydır Oysa 19 yüzyılın sonlarına kadar durum tam da böyleydi İngiltere, Avrupa ve ABD'de demiryolu ağlarının yaygınlaşması, standart bir zaman ölçeğine gereksinim duyulmasına yol açtı Böylece 1884'te uluslararası bir anlaşma yapıldı ve bu anlaşmayla hemen her ülkede zamanın, Güney Londra'daki, Greenvvich'te ölçülen ortalama zamana bağlanması kararlaştırıldı Artık yeryüzündeki herhangi bir yer Greenvvich'ten şu kadar saat ileride ya da şu kadar saat geridedir Greenvvich'teki ortalama zamana, tahmin edilebileceği gibi Greenvvich Ortalama Zamanı denir

Dünya, Kuzey Kutbu'ndan Güney Kutbu' na çizilen ve az çok meridyenleri izleyen çizgilerle 24 zaman dilimine ayrılmıştır (bak Enlem ve Boylam) Her dilimde zaman bir sonrakine göre bir saat farklıdır Aynı dilimdeki yerlerde, o dilim için "standart zaman" olarak adlarıdırılan aynı zaman kullanılır

Herhangi bir ülkenin sınırlan birden çok zaman dilimini kapsayabilir; ama olanaklı olduğu ölçüde, ülkenin bütününde zamanın aynı olması istenir ve bu yüzden de bazen zaman dilimi çizgileri meridyen doğrultusundan bir miktar saptmhr Örneğin İrlanda'da zaman dilimi çizgilerinden biri, ülkenin tam ortasından geçer, ama gene de ülke bütünüyle Greenvvich zaman dilimi içine alınmıştır Bazı ülkeler tek zaman dilimi içine alınamayacak kadar büyüktür ABD'de beş zaman dilimi vardır: Atlantik, Doğu, Orta, Dağ ve Pasifik bölgeleri zaman dilimleri

Greenvvich'in doğusunda kalan bütün dilimlerde zaman Greenvvich zamanından daha geç, batısında kalan bütün dilimlerde ise daha erkendir Londra'da takvimler pazartesiyi, saatler Greenvvich Ortalama Zamam'na göre tam öğle vaktini gösterirken, Nevv York'ta saat, Doğu Bölgesi Standart Zamam'na göre sabah 7, Chicago'da Orta Bölge Standart Zamam'na göre sabah 6'dır Bu durum, saatlerin gece l'i gösterdiği Alaska'nın batı kıyısı açıklarındaki Aleut Adalan'na kadar böylece sürer gider Greenvvich'ten doğuya yönelindiğinde Berlin'de saat öğleden sonra 1, Moskova'da 3, Pekin'de akşam 8 ve Fiji'de gece yansıdır; burada pazartesi bitmiş ve salı başlamak üzeredir

Ama Fiji'nin doğusundaki Öbür zaman dilimine geçtiğimizde saatlerin gece l'i gösterdiği Aleut Adalan'na geri dönülmüş olur Aleut Adalan'nda pazartesi henüz başlamıştır (evet pazartesi, salı değil) Bir saat sonra, Aleut Adalan'nda takvimler pazartesi gününü ve saatler gece yarısından sonra 2'yi gösteriyorken Fiji'de takvimler salı'yı, saatler gece yansından sonra l'i gösterecektir Günün değiştiği bu iki zaman dilimi arasındaki sınıra Uluslararası Gün Çizgisi ya da gün değişimi çizgisi denir

Yazın her gün 12 saatten çok güneş ışığı alınır İlkbahar ilerledikçe Güneş daha erken doğar, daha geç batar İnsanlar yazın işe daha erken başlamayı ve karanlık inmeden önce uzun bir akşamın tadını çıkarmayı yeğlerler Bu nedenle çeşitli ülkelerde yaz saati uygulamasına gidilmektedir Buralarda saatler ilkbaharda bir saat ileri, sonbahardaysa yeniden bir saat geri alınır (bak GÜNDÜZ VE GECE; Yaz Saati)

__________________