Zambia-Tarihi-Ekonomisi

Zambia-Tarihi-Ekonomisi


Orta Afrika'da, İngiliz Uluslar Topluluğu üyesi bağımsız bir cumhuriyettir Dört yanı karayla çevrili olan Zambia tropik iklim kuşağında yer alır Zambia'nın büyük bir bölümünün deniz düzeyinden yüksekliği 900 metreyi geçer Ülkenin en yüksek yerleri Malavi sınırındaki yüksek yaylalar ile ülkenin kuzeydoğusundaki Muşinga Dağlan'dır Ülkenin batı kesiminden geçen Zambezi Irmağı güneyde Zimbab-ve ile sınır oluşturur Kafue ve Luangua ırmakları da Zambezi'ye katılır Ülkenin kuzeyinde bulunan, geniş bataklıklarla çevrili büyük Bangvveulu ("büyük su") Gölü Zambia'nın çarpıcı özelliklerindendir Zambia-Tanzanya sınırındaki Kalambo ile Zambia-Zimbabve sınırındaki Victoria çağlayanları da ülkenin görülmeye değer yerlerindendir

Mayıstan temmuza kadar süren serin ve kuru Zambia kışını, ağustos-ekim arasında sıcak ve kuru bir mevsim izler Kasım ve nisan arasındaki yaz ayları sıcaktır, hava sıcaklığı 37°C'ye yükselir Yağışların büyük bölümü yazın görülür
Zambia'da aslan, pars, fil, suaygırı ve Çeşitli antilop türlerini içeren zengin bir yabanıl yaşam vardır Yabanıl hayvanların çoğu, ülkenin ortabatı kesiminde yer alan Kafue Ulusal Parkı'nda görülebilir

Halkın büyük bölümü Bantu kökenlidir Köylerde yaşayanlar mısır ve darı gibi ürünlerin tarımını yapar, ayrıca sığır ve kümes hayvanları yetiştirir Pek çok insan kentlerde yaşamaktadır Bütün azgelişmiş ülkelerde olduğu gibi insanların çoğu yoksuldur Enflasyon ve besin yetersizliği sürekli bir sorun oluşturmaktadır
Ülkede en çok çiftçilik ve madencilikle uğraşılır Başlıca tarım ürünleri mısır ve güneydoğudaki, Chipata (eski adı Fort Jameson) dolaylarında yetiştirilen tütündür Öteki önemli tarım ürünleri yerfıstığı ve pamuktur

ZAMBİA'YA İLİŞKİN BİLGİLER

RESMİ ADI: Zambia Cumhuriyeti

YÖNETİM BİÇİMİ: Tek meclisli, çok partili cumhuriyet

YÜZÖLÇÜMÜ: 752614 km2

NÜFUS (1992): 8303000

BAŞKENT: Lusaka

BAŞLICA KENTLER (1990): Lusaka (982362), Ndola (376311), Kitvve (338207), Mufulira (152944)

DOĞAL YAPI: Zambia'nın büyük bölümü Zambezi Irmağı'yla Zimbabve'den ayrılan yüksek bir yayladır

BAŞLICA ÜRÜNLER: Bakır, mısır, darı, tütün, yerfıstığı,sığır

EĞİTİM: Yedi yıllık ilkokullara ülkedeki çocukların neredeyse hepsi devam etmektedir

Irmaklarda, ayrıca Tanganika, Kariba ve Bangweulu göllerinde bol miktarda balık avlanır
Zaire'nin güneyinde yer alan ve Copperbelt (bakır kuşağı) adı verilen bölge dünyanın en zengin bakır kaynaklarından biridir 1920'lerde gelişmeye başlayan bu bölgedeki en eski madencilik kenti 1904'te kurşun ve çinko çıkarmak için kurulan Kabwe'dir (eski adı Broken Hill)

Zambia demiryoluyla Zimbabve ve Zaire' ye bağlanır Tanzanya ile birlikte ve Çin'in yardımıyla, Copperbelt'ten Tanzanya'nın doğu kıyısındaki Dar es-Selam limanına uzanan Tan-Zam (Tanzanya-Zambia) Demiryolu yapılmıştır Zimbabve sınırı üzerinde bulunan Livingstone (eskiden Maramba), Copperbelt'teki Ndola ve başkent Lusaka'da uluslararası havalimanları bulunur Dar' es-Selam'la Ndola arasına bir petrol boruhattı döşenmiştir Zambia'nın elektrik enerjisi, Zambezi Irmağı üzerindeki Victoria Çağlayanı ile Kariba Gölü'ndeki hidroelektrik santralda üretilir

Ülkenin başlıca kentleri Lusaka, Kabvve, Livingstone ile Copperbelt'te yer alan Kitwe, Ndola, Chingola ve Luanshya'dır Eğitimi yaygınlaştırma çabalan sonucu Zambia Afrika'da okullaşma oranı en yüksek ülke olmuştur Ülkede çok sayıda ilk ve ortaokul bulunur Lusaka'daki Zambia Üniversitesi ülkenin başlıca yükseköğretim kurumudur Zam-bia'yı bir başkan ve üyelerinin 125'i seçimle, 11'i de başkan tarafından atanarak işbaşına gelen Ulusal Meclis yönetir Zambia'nın ilk başkanı Kenneth Kaunda'dır {bak Kaunda, Kenneth)

Tarih

Zambezi vadisine İS 11 yüzyılda Tongalar'ın yerleştiği sanılmaktadır Onların ardından Bantu kökenli insanlar kuzeybatıdan gelip vadide yerleştiler Ülkeye ilk giren Avrupalıların 1798'de bugünkü Zambia'nın kuzeybatı köşesine ulaşan Portekizli tüccarlar olduğu sanılmaktadır
1830'larda daha güneyden gelen ve Bantu dili konuşan gruplar ülkeye yerleşti Aynı dönemlerde, kuzeydoğudan Arap, Angola' dan da Portekizli köle tüccarlar, ülkeye girdiler ve yıllarca köle ticareti yaptılar

1890'larda Cecil Rhodes'un temsilcileri kabile reislerinin büyük bir bölümüyle antlaşmalar yaptı Bu, Rhodes'un 1889'da çok büyük bir ayrıcalık kazanan İngiliz Güney Afrika Kumpanyası aracılığıyla Orta Afrika' nın denetimini ele geçirme planının bir parçasıydı (bak Rhodes, Cecil) Bölge 1911'de Kuzey Rodezya adını aldı O dönemde burada yaklaşık 1500 Avrupalı yaşıyordu Demiryolu ağının Livingstone-Ndola arasındaki bölümü de tamamlanmış durumdaydı
Copperbelt'in gelişmesiyle birlikte Avrupalı göçmenler hızla çoğaldılar ve bu yöre 1924'te İngiltere'nin koruması altına girdi

Kuzey Rodezya 1953'te Nyasaland'a (bugün Malavi) ve Güney Rodezya'ya (bugün Zimbabve) katılarak, Rodezya ve Nyasaland Federasyonu'nu oluşturdu Ülkedeki Siyah Afrikalılar ise federasyonun Avrupalılar'a çok fazla ayrıcalık kazandırdığını düşünüyorlardı 1962'de Siyah Afrikalılar Kuzey Rodezya Yasama Meclisi'nde çoğunluğu kazandılar 1963'te federasyon dağıldı Ertesi yıl Zambia bağımsızlığını kazandı ve İngiliz Uluslar Topluluğu üyesi bir cumhuriyet oldu

1965'te Güney Rodezya İngiltere'nin isteklerine ters düşerek bağımsızlık ilan edince, kömür ve hazır eşya bakımından Rodezya'ya bağımlı olan Zambia sıkıntıya düştü Ayrıca ekonomik açıdan çok önemli olan deniz ve demiryolu bağlantısını da kaybetti Tanzanya ve Zambia, Zimbabve'nin bağımsızlık kazanmasıyla sonuçlanan savaşta milliyetçileri destekleyen "ateş hattı" ülkeleri arasında yer aldılar

Zambia'da 1970'lerin ortalarında başlamış olan ekonomik bunalım 1980'lerde daha da derinleşti Bağımsızlık sonrasında kesintisiz olarak devlet başkanlığını elinde tutan Kenneth Kaunda 1989'da olumsuz gidişi durdurmak ve Uluslararası Para Fonu'nun (IMF) desteğini sağlamak amacıyla beş yıllık bir plan açıkladı Plana işlerlik kazandırmak için bazı sert önlemler aldı Bunların sonucunda dış yardım kapısı açılırken, işsizlik ve enflasyon çok ciddi boyutlara ulaştı 1990'da yaygınlaşan kitle gösterileri Kaunda'yı çok partili sisteme geçiş kararını almak zorunda bıraktı Sendikalara dayanan Çok Partili Demokrasi Hareketi (MMD) muhalefetin başına geçti

Ekim 1991'de birlikte yapılan devlet başkanlığı ve parlamento seçimleri Kaunda'nın ve önderi olduğu Birleşik Ulusal Bağımsızlık Partisi'nin ağır yenilgisiyle sonuçlandı Muhalefetin adayı MMD önderi Frederick Chiluba yeni devlet başkanı oldu
Katında Ocak 1992'de parti önderliğinden ayrılacağını, ama siyasetten çekilmeyeceğini açıkladı Demokrasiye geçişten sonra kıtlık tehlikesi, grevler, ekonomik ve toplumsal sorunlar sürdü Ama Zambia yeni yönetim altında dış yardımlar açısından konumunu sağlamlaştırmayı başardı

__________________