Termometre-Termometre Ölçekleri-Termometre Türleri

**Şengül Şirin** · 01-20-2010

Termometre-Termometre Ölçekleri-Termometre Türleri

Sıcaklık, termometre adı verilen aygıtlarla ölçülür

Çok yüksek sıcaklıklar için kullanılan sıcaklık ölçme aygıtlarına ise pirometre denir {bak

Pirometre)

Termometrelerin çoğunda, maddenin ısındığı zaman genleşmesi, soğuduğu zaman ise büzülmesi olgusundan yararlanılır

İlk termometreyi 1593'te İtalyan bilim adamı Galileo Galilei'nin yaptığı sanılmaktadır {bak

Gali-lei

Galileo)

Galileo'nun termometresi, bir cam balon ile bunun altına takılmış bir cam borudan oluşuyordu

Borunun alt ucu açıktı ve bir kaptaki suya daldırılmış durumdaydı

Balondaki hava sıcaklığa bağlı olarak genleş-tikçe ya da büzüldükçe, borudaki su düzeyi de alçalıyor ya da yükseliyordu

Bugün kullanılmakta olan sivili termometrelerin ilk örnekleri 1655 dolaylarında geliştirildi; bunlar Önceleri renkli alkollü, daha sonraları da cıvalıydı

Cıva hızla çevresindeki sıcaklığa erişir, düzenli olarak genleşir ve borudaki düzeyi kolayca görülür

357°C'de kaynadığı ve -39°C'de donduğu için geniş bir sıcaklık aralığında kullanılabilir

Alkol 78°C'de kaynadığı için yüksek sıcaklıklarda kullanılamaz; buna karşılık yaklaşık - 117°C'ye kadar sıvı halde kaldığı için kutuplardaki düşük sıcaklıkların ölçümünde kullanılabilir

Termometrelerde kullanılacak alkole genellikle kırmızı ya da mavi renkli maddeler katılarak sıvının daha iyi görülebilmesi sağlanır

Sivili termometre yapımında, balon ve boru hemen hemen en üst düzeye kadar alkol ya da cıvayla doldurulur; havanın dışarı atılabilmesi için ısıtılır ve sonra da borunun üst ucu hava geçirmez bir biçimde kapatılır

Sıvı soğuyup büzüldüğünde, borunun içinde bir vakum ortamı, yani bir hava boşluğu oluşur

Sonra boru, derece denen bölümler halinde ölçek-lendirilir

Termometre Ölçekleri Galileo'nun zamanında ölçeğin en alt noktası kar sıcaklığı, en üst sınırı da öküzün kan sıcaklığıydı ve bu iki noktanın arası 40 dereceye bölünürdü

Günümüzde en yaygın kullanılan sıcaklık Ölçeği, birimi Celsius derecesi (simgesi °C) olan, Celsius ya da santigrat sıcaklık ölçeğidir

Bu ölçeğe göre, an buz 0°C'de erir, arı su 100°C'de kaynar

Fahren-heit derecelerine (simgesi °F) bölünmüş Fah-renheit sıcaklık ölçeğine göre ise, buz 32°F'de erir, su 212°F'de kaynar

Kelvin ya da mutlak sıcaklık ölçeği, molekül hareketinin kuramsal olarak durduğu sıcaklık olan mutlak sıfıra dayanır

Bu ölçeğin birimi olan kelvin (simgesi K), uluslararası temel sıcaklık birimi olarak kabul edilmiştir {bak

AĞIRLIKLAR VE ÖLÇÜLER)

Sıcaklık ölçekleri konusunda daha ayrıntılı bilgi edinmek için bak

Celsius, AnderS; Lord KELVİN; SICAKLIK

Başka Termometre Türleri Doktorların kullandığı klinik termometresi (doktor derecesi) genellikle 35°C'den 43°C'ye kadar ölçeklendirilmiştir (normal vücut sıcaklığı yaklaşık 36,9°C'dir)

Bu tür termometrelerde cıva genleştikçe dar bir boğazdan geçerek boruya dolar ve soğuduğunda termometre sertçe sallanmadığı sürece kendiliğinden geri dönemez

Doktor derecesi türü termometrelere maksimumlu termometre denir; çünkü bunlar içinde bulundukları ortamın en yüksek sıcaklığını gösterir

Minimumlu termometreler genellikle alkollü termometrelerdir ve bunlarda alkol düzeyinin hemen altında hafif metalden yapılmış bir gösterge bulunur

Alkol büzülürken yüzey gerilim kuvvetleri bu göstergeyi aşağı inmeye zorlar ve gösterge ulaşılan en düşük sıcaklık noktasında kalır {bak

Sıvı)

Maksimum ve minimumlu termometreler iki metal göstergeli, alkollü termometrelerdir ve ulaşılan en yüksek ve en düşük sıcaklıkları göstermek için kullanılır

Bazı sobaların ve kurutma fırınlarının kapaklarında görülen türden fırın termometreleri, genellikle değişik metallerin genleşme-sindeki farka dayanır

Bir çelik şerit ile pirinçten yapılmış bir şerit boydan boya birbirine tutturulur ve bir uçları sabitleştirilerek birlikte bobin halinde sarılır

Pirinç ısındığı zaman çelikten daha çok genleşir ve sıcaklık yükseldiğinde bobinin bir yüzündeki genleşme öteki yüzündeki genleşmeden daha çok olur; bu yüzden de bobin kıvrılır

Bobinin serbest ucu, derecelendirilmiş bir kadran üzerindeki göstergeye bağlıdır {bak

Genleşme)

Termoelektrik termometrede (ısılçift ya da termokupl da denir), uçları birbiri üzerine dolanmış, farklı metallerden iki tel bulunur

Tellerin açık uçları, elektrik gerilimi farkını ölçmeye yarayan bir aygıt olan duyarlı bir voltmetreye bağlıdır

Burulu uçlar ısındığında sıcaklığa bağlı bir gerilim doğar

Termoelektrik termometreler, sanayide erimiş çeliğin ya da başka metallerin sıcaklıkları gibi yüksek sıcaklıkları ölçmekte kullanılır

Gazlı termometrelerle geniş bir sıcaklık aralığında son derece duyarlı ölçümler yapılabilir; bu nitelikleri dolayısıyla da başka ter^ mometre ve pirometrelerin doğruluğunu sınamak için gazlı termometrelerden yararlanılır

Hidrojen ve azot gibi gazlar düzgün biçimde genleşir ve hacimleri her °C için yaklaşık 273'te bir birim kadar artar

Mutlak sıfırda kuramsal olarak hacimleri de sıfır olur; ama bu sıcaklığa ulaşmadan önce sıvılaşırlar

Dirençli termometre ya da termistor genellikle platinden yapılmış metal bir telin ısındıkça direncinin artmasıyla sıcaklık ölçer {bak

ELEKTRİK)

Direnç değişimleri mutlak sıcaklık ölçeğiyle yakın bir uyum içindedir

Dirençli termometre yapmak için, direnci sıcaklıktaki yükselmeyle önemli bir düşüş gösteren yarıiletken maddeler kullanılabilir

Dirençteki değişim düzgün değildir; ama ölçme aralığının genişliği ve ölçme hızı dirençli termometreyi çok yararlı bir aygıt haline getirmiştir

01-20-2010	#2
Şengül Şirin	Termometre-Termometre Ölçekleri-Termometre Türleri Termometre-Termometre Ölçekleri-Termometre Türleri Sıcaklık, termometre adı verilen aygıtlarla ölçülür Çok yüksek sıcaklıklar için kullanılan sıcaklık ölçme aygıtlarına ise pirometre denir {bak Pirometre) Termometrelerin çoğunda, maddenin ısındığı zaman genleşmesi, soğuduğu zaman ise büzülmesi olgusundan yararlanılır İlk termometreyi 1593'te İtalyan bilim adamı Galileo Galilei'nin yaptığı sanılmaktadır {bak Gali-lei Galileo) Galileo'nun termometresi, bir cam balon ile bunun altına takılmış bir cam borudan oluşuyordu Borunun alt ucu açıktı ve bir kaptaki suya daldırılmış durumdaydı Balondaki hava sıcaklığa bağlı olarak genleş-tikçe ya da büzüldükçe, borudaki su düzeyi de alçalıyor ya da yükseliyordu Bugün kullanılmakta olan sivili termometrelerin ilk örnekleri 1655 dolaylarında geliştirildi; bunlar Önceleri renkli alkollü, daha sonraları da cıvalıydı Cıva hızla çevresindeki sıcaklığa erişir, düzenli olarak genleşir ve borudaki düzeyi kolayca görülür 357°C'de kaynadığı ve -39°C'de donduğu için geniş bir sıcaklık aralığında kullanılabilir Alkol 78°C'de kaynadığı için yüksek sıcaklıklarda kullanılamaz; buna karşılık yaklaşık - 117°C'ye kadar sıvı halde kaldığı için kutuplardaki düşük sıcaklıkların ölçümünde kullanılabilir Termometrelerde kullanılacak alkole genellikle kırmızı ya da mavi renkli maddeler katılarak sıvının daha iyi görülebilmesi sağlanır Sivili termometre yapımında, balon ve boru hemen hemen en üst düzeye kadar alkol ya da cıvayla doldurulur; havanın dışarı atılabilmesi için ısıtılır ve sonra da borunun üst ucu hava geçirmez bir biçimde kapatılır Sıvı soğuyup büzüldüğünde, borunun içinde bir vakum ortamı, yani bir hava boşluğu oluşur Sonra boru, derece denen bölümler halinde ölçek-lendirilir Termometre Ölçekleri Galileo'nun zamanında ölçeğin en alt noktası kar sıcaklığı, en üst sınırı da öküzün kan sıcaklığıydı ve bu iki noktanın arası 40 dereceye bölünürdü Günümüzde en yaygın kullanılan sıcaklık Ölçeği, birimi Celsius derecesi (simgesi °C) olan, Celsius ya da santigrat sıcaklık ölçeğidir Bu ölçeğe göre, an buz 0°C'de erir, arı su 100°C'de kaynar Fahren-heit derecelerine (simgesi °F) bölünmüş Fah-renheit sıcaklık ölçeğine göre ise, buz 32°F'de erir, su 212°F'de kaynar Kelvin ya da mutlak sıcaklık ölçeği, molekül hareketinin kuramsal olarak durduğu sıcaklık olan mutlak sıfıra dayanır Bu ölçeğin birimi olan kelvin (simgesi K), uluslararası temel sıcaklık birimi olarak kabul edilmiştir {bak AĞIRLIKLAR VE ÖLÇÜLER) Sıcaklık ölçekleri konusunda daha ayrıntılı bilgi edinmek için bak Celsius, AnderS; Lord KELVİN; SICAKLIK Başka Termometre Türleri Doktorların kullandığı klinik termometresi (doktor derecesi) genellikle 35°C'den 43°C'ye kadar ölçeklendirilmiştir (normal vücut sıcaklığı yaklaşık 36,9°C'dir) Bu tür termometrelerde cıva genleştikçe dar bir boğazdan geçerek boruya dolar ve soğuduğunda termometre sertçe sallanmadığı sürece kendiliğinden geri dönemez Doktor derecesi türü termometrelere maksimumlu termometre denir; çünkü bunlar içinde bulundukları ortamın en yüksek sıcaklığını gösterir Minimumlu termometreler genellikle alkollü termometrelerdir ve bunlarda alkol düzeyinin hemen altında hafif metalden yapılmış bir gösterge bulunur Alkol büzülürken yüzey gerilim kuvvetleri bu göstergeyi aşağı inmeye zorlar ve gösterge ulaşılan en düşük sıcaklık noktasında kalır {bak Sıvı) Maksimum ve minimumlu termometreler iki metal göstergeli, alkollü termometrelerdir ve ulaşılan en yüksek ve en düşük sıcaklıkları göstermek için kullanılır Bazı sobaların ve kurutma fırınlarının kapaklarında görülen türden fırın termometreleri, genellikle değişik metallerin genleşme-sindeki farka dayanır Bir çelik şerit ile pirinçten yapılmış bir şerit boydan boya birbirine tutturulur ve bir uçları sabitleştirilerek birlikte bobin halinde sarılır Pirinç ısındığı zaman çelikten daha çok genleşir ve sıcaklık yükseldiğinde bobinin bir yüzündeki genleşme öteki yüzündeki genleşmeden daha çok olur; bu yüzden de bobin kıvrılır Bobinin serbest ucu, derecelendirilmiş bir kadran üzerindeki göstergeye bağlıdır {bak Genleşme) Termoelektrik termometrede (ısılçift ya da termokupl da denir), uçları birbiri üzerine dolanmış, farklı metallerden iki tel bulunur Tellerin açık uçları, elektrik gerilimi farkını ölçmeye yarayan bir aygıt olan duyarlı bir voltmetreye bağlıdır Burulu uçlar ısındığında sıcaklığa bağlı bir gerilim doğar Termoelektrik termometreler, sanayide erimiş çeliğin ya da başka metallerin sıcaklıkları gibi yüksek sıcaklıkları ölçmekte kullanılır Gazlı termometrelerle geniş bir sıcaklık aralığında son derece duyarlı ölçümler yapılabilir; bu nitelikleri dolayısıyla da başka ter^ mometre ve pirometrelerin doğruluğunu sınamak için gazlı termometrelerden yararlanılır Hidrojen ve azot gibi gazlar düzgün biçimde genleşir ve hacimleri her °C için yaklaşık 273'te bir birim kadar artar Mutlak sıfırda kuramsal olarak hacimleri de sıfır olur; ama bu sıcaklığa ulaşmadan önce sıvılaşırlar Dirençli termometre ya da termistor genellikle platinden yapılmış metal bir telin ısındıkça direncinin artmasıyla sıcaklık ölçer {bak ELEKTRİK) Direnç değişimleri mutlak sıcaklık ölçeğiyle yakın bir uyum içindedir Dirençli termometre yapmak için, direnci sıcaklıktaki yükselmeyle önemli bir düşüş gösteren yarıiletken maddeler kullanılabilir Dirençteki değişim düzgün değildir; ama ölçme aralığının genişliği ve ölçme hızı dirençli termometreyi çok yararlı bir aygıt haline getirmiştir __________________ Arkadaşlar, efendiler ve ey millet, iyi biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler, meczuplar memleketi olamaz En doğru, en hakiki tarikat, medeniyet tarikatıdır