TOPRAK OLUŞUMUNU ETKİLEYEN FAKTÖRLER
1

İklim: Sıcaklık ve yağış toprak oluşumunu etkiler

Sıcaklık taşların ufalanma ve humus oluşum sürecini belirler

Nem, toprak yıkanmasını ve kimyasal çözülme sürecini etkiler

Topraktaki tuz ve kireç miktarını etkiler
2

Bitki örtüsü: Kökleri ve organik asitler sayesinde ayrışma sürecini hızlandırır, toprakta organik madde oluşumunu sağlar, humus bakımından zenginleşme imkânı verir, toprakların zemine tutunmasını sağlayarak erozyona uğramasını engeller
3

Yer şekilleri: Eğim, yükselti ve bakı toprak oluşumunu etkiler

Eğimli arazilerde toprak oluşumu daha yavaştır

Yamaçlarda topraklar erozyon gibi sebeplerden dolayı daha incedir
Yükselti iklim elemanlarının özelliklerini belirleyerek toprak oluşumunda etkili olur

Bakı, güneşlenme süresini ve sıcaklığı etkileyerek toprağın nemliliğini ve dolayısıyla oluşumunu etkiler
4

Taşların özelliği(Ana kaya): Toprağı meydana getiren ana kaya, parçalanma sürecini, toprağın rengini, organik bakımdan zenginliğini ve su geçirimlilik oranını etkiler

Başkalaşım taşlardan oluşan topraklar daha su geçirimliliği fazla olan kumlu toprakları oluşturur

Kil ve kireç oranı yüksek olan ana kayalar, koyu renkli geçirimli toprakları meydana getirir
5

Zaman: Toprak çok uzun sürelerde oluşumunu tamamlamaktadır

Tam bir toprak oluşumu binlerce yılda gerçekleşmektedir

Oluşum süresi kalınlığı etkiler
KAYALARIN PARÇALANMASI
Kayalar ve taşlar, dış olayların etkisi altında zamanla değişikliğe uğrayarak paslanmış, çürümüş gibi bir görünüm alır

Zamanla taşı oluşturan mineraller arasındaki bağ gevşer ve taş parçalara ayrılır, ufalanır

İşte, kayaların ve taşların uğradıkları bu değişikliklere çözülme denir
Kayaların yapısal değişikliğe uğraması iki şekilde gerçekleşir
• Fiziksel (Mekanik) Çözülme
Kayaların, kimyasal yapıları değişmeden, yalnızca fiziki yapılarında görülen parçalanma, ufalanma ve ayrışma olayıdır
Fiziksel çözülme, daha çok aşırı sıcaklık farkı görülen yerlerde, kayaların gündüzleri aşırı sıcaktan genişlemesi, geceleri de aşırı soğuktan dolayı büzülmesi sonucu gerçekleşir
Fiziksel çözülme, çöl, karasal, step, tundra gibi, aşırı sıcaklık farkı görülen iklimlerin etkili olduğu yerlerde daha kolay meydana gelir
Çöller
• Kimyasal çözülme
Kayaları oluşturan unsurların eriyerek, kimyasal bileşimlerinin değişmesi sonucundaki parçalanma, ufalanma ve ayrışma olayıdır

Kimyasal çözülme, daha çok, sıcaklık farkının az olduğu sıcak ve nemli iklim bölgelerinde görülür

Ekvatoral, Muson, Okyanus ve Akdeniz iklimlerinin etkili olduğu yerlerde daha kolay meydana gelir
Yağmur ormanları
TOPRAK ÇEŞİTLERİ
AZONAL (TAŞINMIŞ TOPRAKLAR) Akarsular, rüzgârlar ve buzullar gibi dış kuvvetlerin, çeşitli sahalardan aşındırarak taşıdıkları materyalleri biriktirmeleriyle oluşan topraklardır
Bunlardan;
- Akarsu biriktirmesiyle oluşanlara alüvyal topraklar,
- Buzul biriktirmesiyle oluşan topraklara moren topraklar,
- Rüzgâr biriktirmesiyle oluşan topraklara da lös topraklar denilmektedir

Toprakların, eğimli sahalarda, oluştuğu ana kaya üzerinden, akarsu, rüzgâr, buzullar ve diğer dış kuvvetlerin etkisiyle taşınarak, eğimin azaldığı yerlerde birikmesiyle oluşur

Alüvyon, lös, moren, kolüvyal, litosoller ve regoseller taşınmış topraklardır

Taşınmış topraklar, organik ve mineraller bakımından zengin topraklardır
Alüvyon:
Eğimli sahalardan akarsu ve sel sularının aşındırarak taşıdığı ince malzemelerin akarsuların eğiminin ve taşıma gücünün azaldığı alanlarda birikmesiyle meydana gelirler

Mineral bakımından zengin topraklardır

Geniş tabanlı vadilerde, deltalarda ve ova tabanlarında yaygın olarak bulunurlar

Tarımsal değeri büyüktür

Yurdumuzun en verimli tarım alanları alüvyonların bulunduğu alanlardır
ALÜVYON
Devamlı olarak taşkın ve millenmeye uğrayan delta sahlarında ve taşkın ovarlarımızda bu topraklara sıkça rastlanır

Buralar Çukurova, Asi, Göksu, Köyceğiz, Büyük ve Küçük Menderes, Gediz, Bakırçay, Sakarya, Bafra, Çarşamba, delta ovaları ile Konya ovasının kenarları Muş, Erzurum, Erba ve Niksar ovalarının merkezi kesimlerinde

Alüvyal topraklar akarsular tarafından taşındıkları için ince ve mil boyutundadır

Bu topraklar dikey yönde çok fazla değişiklik gösterirken yatay yönde pek değişiklik göstermezler
Lös:
Rüzgârların taşıdıkları kurak ve yarı kurak bölgelerde bulunan topraklardır
Lös
Moren:
Buzulların taşıdığı topraklardır

Yüksek dağlık alanlarda ve kutup bölgelerinde
bulunan topraklardır

En az bulunan toprak çeşididir
Moren gölü ve toprağı
Kolüvyal Topraklar:
Dağlık alanlarda ayrışan materyalin dağ eteklerinde birikmelerine bağlı olarak oluşan topraklardır
Kolüvyal toprak (yamaçlar)
Dağların eteklerinde ve yamaçlarında taşınan toprakların birikmesiyle oluşurlar

Bu topraklar iri taneli bir görünüme sahiptir

Bu topraklar bağ bahçe tarımına uygundur

Üzerlerinde ormanlar yetişebilir
Litosol:
Kolüvyal alanlarda ince malzemelerin taşınmasıyla geriye kalan taşlı topraklardır
Dağlık alanların eğimli yamaçlarında aşınmanın sürekli devam etmesi nedeniyle ana materyalin çözünmesinden oluşmuş topraklardır

Bu topraklar her dağlık alanın eğimli yamaçlarında oluşamaz ancak anakayanın kalker mermer gibi taşarlın olması gerekir

Bu topraklar tarım için elverişli değildir ve üzerlerinde bitki örtüsü yoktur

Ülkemizde bu topraklara Akdeniz bölgesinde Taşeli platosunda Boz dağlarda Bitlis dağlarında İç ve Doğu Anadolu’daki volkanik konilerde rastlanır
Regosol:
Volkanik arazilerde kolüvyal depolar üzerinde oluşan kumlu topraklardır
Kumlu depolar üzerinde bulunan topraklardır

Çoğunluğu kum boyutunda olan asitik karakter gösteren volkanik arazilerde oluşmuşlardır
Regosol
İç ve Doğu Anadolu bölgesindeki volkanik arazilarde bu topraklara rastlanır

Bu topraklar kumlu oldukarı için bünyelerinde su barındıramazlar suyu hemen alt tabakaya geçirirler

Bu sebepten dolayı toprakta humuslaşma meydana gelemez ve bununda sonucu olarak toprak verimsizdir

Bu toprakların kumlu olması yumrulu bitkilerin yetişmesi için elverişlidir
ZONAL (YERLİ TOPRAKLARI)
Kayaların, bulundukları yerlerde çözülmeleriyle oluşan topraklardır
a

Nemli Bölge Toprakları
• Tundra Toprakları
Kutuplara yakın, soğuk tundra bölgelerinin topraklarıdır

Toprak genelde ya donmuş haldedir ya da bataklık halinde bulunur

Bu nedenle tarım yapmaya elverişli değildir

Türkiye’de bu tür topraklar görülmez
• Podzol Topraklar
İğne yapraklı ormanlarla kaplı, soğuk ve nemli iklim bölgelerinin topraklarıdır

Çok yıkanmış olduklarından üst kısımlarının rengi soluklaşmıştır

Yine aynı sebepten dolayı, topraktaki besin maddeleri de azdır

Bunun sonucunda verimsizleşmiştir

Türkiye’de, Batı Karadeniz Bölümü’nde kahverengi ve kırmızımsı sarı podzolik topraklar yaygındır
• Kahverengi Orman Toprakları
Nemli orta kuşağın, geniş (yayvan) yapraklı ormanlarla kaplı bölgelerinde görülür

Humus bakımından zengin oldukları için verimlidirler
Türkiye’de, bu tür topraklar, Karadeniz Bölgesi’nde yaygın olmakla birlikte, İç Anadolu’nun 1000 - 1200 m’den yüksek alanlarında da yer yer görülür

İç Anadolu’da, daha çok Kuzey Anadolu Dağları’nın güneye bakan yamaçlarında yaygındır
Yine, Trakya’nın kuzeyinde Yıldız Dağları’nda, İçbatı Anadolu’da, Güneydoğu Toroslar üzerinde de kahverengi orman topraklarına rastlanır
• Kırmızı Topraklar (Terra - rossa)
Nemli subtropikal iklim bölgesi ile Akdeniz iklim bölgelerinde, genellikle kalkerler üzerinde görülen topraklardır

Toprağa kırmızı rengini veren bileşimindeki demiroksittir
Türkiye’de, Akdeniz Bölgesi ile Kıyı Ege ve Güney Marmara’da yaygın olarak görülür
Terrarossa(kırmızı toprak)
• Laterit Topraklar
Dönenceler arasında yer alan, sıcak ve nemli iklim bölgelerinin karakteristik toprak tipidir

Şiddetli bir kimyasal çözülme sonucu oluşur

Rengi kiremit kırmızısıdır

Humus oranı azdır

Buna bağlı olarak verimli değildir

Türkiye’de tam olarak laterit özelliği taşıyan toprak görülmez

Ancak, Doğu Karadeniz Bölümü’nde, laterit türü (lateritleşmiş) topraklara rastlanabilmektedir
Laterit
b
Kurak Bölge Toprakları
• Çernezyomlar
Çernezyomlar, Orta Kuşağın yarı nemli step bölgelerinde görülür

Kara topraklar adı da verilir

Fazla yıkanmadıkları için mineral ve kireç bakımından zengindir

Toprağın üst kısmında, steplerden oluşan bitki artıklarının oluşturduğu, kalın bir humus tabakası vardır

Bu nedenle Dünya’nın en verimli toprakları arasındadır
Çernezyomlar, ülkemizde en yaygın olarak, Erzurum - Kars Plâtosu’nda oluşmuştur

Ayrıca, İç Anadolu Bölgesi’nin kuzey kesiminde de yer yer bu tür topraklar görülmektedir
• Kestane veya Kahve Renkli Step Toprakları
Az yağış alan step iklimlerinde görülen topraklardır

Üzerindeki bitki örtüsü seyrek olduğu için, humus oranı azdır

Bu yüzden verimleri düşüktür

Türkiye’de, Doğu Anadolu, İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu plâtoları ile İçbatı Anadolu’da yaygındır
• Çöl Toprakları
Çöl iklim bölgelerinde görülür

Çok az yağış alıp, fazla yıkanmadıkları için, kireç ve tuz oranı oldukça fazladır

Humus, hemen hemen hiç yoktur

Bu topraklarda tarım yapılamaz
