Tokat-Tarihi-Ekonomisi

Tokat-Tarihi-Ekonomisi



Karadeniz Bölgesi'nin iç kesiminde yer alan illerimizdendir Büyük bölümü Orta Karadeniz Bölümü'nün sınırları içinde olan il topraklarının güney kesimdeki küçük bir bölümü İç Anadolu Bölgesi'ne taşar Horoztepe ve Maşathöyük'te yapılan kazılar sırasında ele geçen buluntuların değerlendirilmesi sonucunda Tokat yöresinin çok eski bir yerleşme alanı olduğu anlaşılmıştır Osmanlı döneminde toplumsal ve ekonomik çelişkilerin artması üzerine Anadolu'nun çeşitli kesimlerinde çıkan ve Celali Ayaklanmaları (bak CELALİ AYAKLANMALARI) olarak adlandırılan halk hareketlerinin Tokat ili tarihinde özgün bir yeri vardır




Turhallı Bozok Türkmenleri'nden Şeyh Celal, haksızlıklara karşı 1518-19'da ilk kez Tokat yöresinde Osmanlı Devleti'ne başkaldırdığından, 16 ve 17 yüzyıllar boyunca Anadolu'yu derinden etkileyen halk hareketlerinin tümüne Celali Ayaklanmaları adı verildi Cumhuriyet dönemine kadar Tokat yöresinde daha birçok ayaklanma yaşandı Tokat, günümüzde gelişmekte olan illerimizdendir Doğal Yapı Yüksekliği hiçbir kesimde 2500 metreyi bulmayan Tokat ili toprakları, akarsu vadileriyle derin biçimde yarılmış engebeli alanlardan oluşur Bu topraklar Kuzey Anadolu Dağları'nın (bak KUZEY ANADOLU DaGLARI) kıyı dağları ile iç sıraları tarafından engebelendirilir

TOKAT İLİNE İLİŞKİN BİLGİLER YÜZÖLÇÜMÜ: 9958 km2

NÜFUSU (1990): 719251

İL MERKEZİ: Tokat

İLÇELER VE NÜFUSLARI (1990): Merkez ilçe (150771), Almus (36328), Artova (17688), Başçiftlik (6477), Erbaa (99596), Niksar (84932), Pazar (21625), Reşadiye (61166), Sulusaray (17945), Turhal (106014), Yeşilyurt (8736), Zile (107973)

BAŞLICA KENTLER VE NÜFUSLARI (1990): Tokat (83058), Turhal (68384), Zile (46090), Niksar (35201), Erbaa (33554)

BAŞLICA YÜKSELTİLER: Asmalıdağ (2416 metre), Ma-mo Dağı (1792 metre), Yaylacık Dağı (1622 metre) SICAKLIK: Tokat ' kentinde en düşük -23,4°C (2011972), en yüksek 40°C (1871962), ortalama 12,4°C

YAĞIŞ MİKTARI: Tokat kentinde yıllık ortalama 449,5 mm İL TRAFİK NO: 60

İLGİ ÇEKİCİ YERLER: Niksar Çamiçi ve Reşadiye Zinav Gölü orman içi dinlenme yerleri; Tokat, Gömenek (Komana Pontika), Niksar (Neokaisareia), Turhal ve Zile kaleleri; Tokat Yağıbasan, Niksar Yağıbasan ve Hatuniye medreseleri; Tokat, Niksar ve Zile ulucami-leri; Garipler, Hamza Bey, Meydan, Behzat, Ali Paşa, Silahtar Ömer Paşa, Çöreği Büyük, Halil Bey, Sinan Bey, Boyacı Hasan Ağa ve Hoca ishak camileri; Pervane Darüşşifası (Gökmedrese); Sefer Beşe Mescidi ve Alacamescit; Sümbül Baba Zaviyesi ve Türbesi; Taşhan ve Turhal Kervansarayı; Ebu'l-Kasım, Halef Sultan, Vezir Ahmed Paşa, Nureddin İbn Sen Timur, Abdülmuttalip, Hacı Çıkrık, Melik Gazi ve Musa Fakih türbeleri; Kulak ve Kırk Kızlar kümbetleri; Pervane, Yörgüç Paşa, Mustafa, Ali Paşa hamamları ve Yenihamam, Çiftehamam; Talazan, Tokat ve Turhal köprüleri; Tokat Müzesi Bunlardan başlıcaları kuzeydeki Canik Dağları, doğudaki Asmalıdağ, güneydeki Deveci ve Çamlıbel dağlan ile batıdaki Buzluk ve Sakarat dağlarıdır İlin orta kesimini ise Yaylacık, Mamo ve Köse dağları engebelendirir




Bu dağlar il sınırları içinde genellikle doğu-batı doğrultusunda uzanan sıralar oluşturur Doğu kesimde yer alan Asmalıdağ'ın 2416 metreye erişen doruğu Tokat ilinin en yüksek noktasıdır Dağların yüksek kesimlerinde, hayvancılık açısından önem taşıyan bazı düzlükler vardır İl topraklarından kaynaklarıan suların hemen tümünü Yeşilırmak toplar Kaynaklarını il sınırları dışında alan ve başlangıç kolu Tozanlı Çayı adıyla anılan bu akarsuyun başlıca kolları Kelkit Irmağı ile Çekerek ve Karakuş çaylarıdır Üzerinde barajlar kurulmuş olan Yeşilırmak'ın bazı bölümleri batıda doğal sınır oluşturur Kızılırmak'a katılan Yıldız Çayı kaynaklarından bir bölümünü Tokat ilinin doğu kesiminden alır Tokat ilinde bitkisel üretim alanı olarak büyük önem taşıyan alçak düzlükler, akarsu vadi tabanlarının genişlediği kesimlerde yer alır Bu düzlüklerden en önemlileri Kelkit Irmağı vadisindeki Niksar ve Erbaa ovaları, Yeşilırmak vadisindeki Kazova, Çekerek Çayı vadisinde yer alan Artova'dır

Taşova'nın küçük bir bölümü de il sınırları içinde kalır Almus baraj golü Tokat ilindeki en büyük göldür Bölgedeki bir başka yapay göl olan Hasan Uğurlu baraj gölünün güney bölümü il sınırları içindedir Tokat ilinde önemli bir doğal göle rastlanmaz Kuzey Anadolu kırık kuşağının geçtiği Tokat ili toprakları, ülkemizin en etkin deprem bölgelerinden birinde yer alır Çoruh-Kelkit Vadi Oluğu'nun batı kesimini oluşturan Kelkit vadisindeki çöküntü alanlarında yer alan Niksar ve Erbaa'da 1942'de olan bir deprem 3000 kişinin yaşamını yitirmesine ve 6000 yapının yerle bir olmasına yol açmıştı Karadeniz Bölgesi ile îç Anadolu Bölgesi arasındaki geçiş alanında yer alan Tokat ili kara ikliminin etkisi altında kalır Yıllık ortalama yağış miktarı 500 milimetreyi bulmayan Tokat'a en çok yağış düşen mevsim ilkbahardır

Kışları kar yağışlı geçen ilde - 19°C'ye kadar düşen soğuklara rastlanır Tokat ilinde yazlar sıcak ve kurak geçer Tokat kentinde bazı yazlar hava sıcaklığı 40°C'ye kadar yükselir Tokat ili orman açısından oldukça zengindir II alanının yarıya yakın bölümünü oluşturan dağlar meşe, kayın ve yüksek kesimlerde de sarı çam ormanlarıyla kaplıdır İlin alçak kesimlerinde doğal bitki örtüsü bozkır (step) görünümündedir Tarih Yapılan araştırmalar Tokat ilinde ilk yerleşmelerin günümüzden 7500 yıl önce başlayan Bakır Çağı'nda kurulduğunu gösterir İÖ 17 yüzyılda Anadolu'nun kuzey kesimindeki Hitit yerleşim alanları arasında yer alan yöre, yüzyıllar boyunca kuzeyden gelen Kaşkalar'ın saldırısına uğradı Zile yöresindeki Maşathö-yük yerleşmesi, bu dönemde kurulmuş ve Kaşka tehlikesine karşı Hitit ülkesini savunma işlevi de üstlenmiş önemli bir merkezdi Bu yerleşmede birçok kez Kaşkalar tarafından yakıldığına ilişkin izlere rastlanmıştır Daha sonra bir süre Frigler'in egemenliğine giren bu topraklar, İÖ 7 yüzyılda bu kez Kimmerler'in saldırısına uğradı

İÖ 6 yüzyılda Persler tarafından yönetilmeye başlayan Tokat yöresi, İÖ 4 yüzyılın sonlarında Anadolu'da görülen Makedonya egemenliğinden fazla etkilenmedi İÖ 3 yüzyıl başlarında Pontos Kralhğı'nın yönetimi altındaki topraklara katılan yöre, İÖ 1 yüzyılda Roma İmparatorluğu'na bağlandı Bizans yönetimindeyken İS 8 yüzyılda birçok kez Araplar' in saldırısına uğradı 11 yüzyıl başlarında doğu bölümü Koloneia Theması'nın, batı bölümü ise Armeniakon Theması'nın sınırları içinde olan Tokat yöresine Türkmenler ilk kez 1067'de gelmeye başladı 1075'te Daniş-mendliler'in eline geçen yöre, 1175'te Anadolu Selçuklularının yönetimine girdi Bizans ile Anadolu Selçukluları arasında el değiştiren Tokat yöresi, daha sonra gene Anadolu Selçuklu Devleti'ne bağlandı

Ağır vergiler altında ezilen Türkmenler'in 1240'ta Baba İshak önderliğinde başlattığı ayaklanma sırasında Tokat da büyük zarar gördü Daha sonra İlhanlılar'ın, Eretna Beyliği'nin, Kadı Burhaneddin Devleti'nin ve Akkoyunlular'ın egemenliği altında kalan Tokat yöresi 14 yüzyıl sonlarında Osmanlılar'ın eline geçti Kısa bir süre Timur'un yönetiminde kaldıktan sonra 1413'te gene Osmanlı Devleti'ne bağlanan yörenin büyük çoğunluğu Alevi Türkmenler'den oluşan halkı 16 ve 17 yüzyıllarda çıkan Celali Ayaklanmalarından büyük ölçüde etkilendi 19 yüzyılda Osmanlı Devleti'nin yitirdiği Kafkasya ve Balkanlar'dan gelen göçmenlerden bir bölümünün buraya yerleştirilmesınırı ardından yörede yaşayan Ermeniler ayaklandı

Kurtuluş Savaşı sırasında Tokat yöresini etkileyen başlıca olaylar Zile kasabasınırı topa tutulması sonucunda bastırılabılen Zile Ayaklanması ile silahlı Rum Pontos çetelerinin hareketleridir Tokat cumhuriyetin ilanından sonra il oldu Ekonomi Tokat ilinde ekonomi tarıma dayalıdır 1985'te il halkının önemli bir bölümü kırsal kesimde yaşıyordu Başlıca tarım alanlarından olan Artova tahıl, Kazova üzüm, Taşova da tütün üretimiyle bölge ve ülke çapında ünlüdür Çok miktarda bitkisel üretim yapılan Tokat ilinde tarımsal etkinliklerin gelişmesine katkıda bulunan başlıca kurum Kazova Tarım İşletmesi'dir Yetiştirilen başlıca bitkisel ürünler şekerpancarı, buğday, arpa, domates, patates, soğan, mısır, karpuz ve kavundur Türkiye'nin dördüncü şeker fabrikasınırı Turhal'da kurulmuş olması Tokat ilinde şekerpancarı ekim alanlarının genişlemesine yol açtı 1987'de ilde gerçekleştirilen şekerpancarı üretimi 1 milyon tona yakındı



Yörede geleneksel olarak tütün yetiştirilmesine bağlı olarak Tokat'ta bir sigara fabrikası kurulmuştur Ekime elverişli alanları fazla geniş olmayan Tokat ilinde öteki sebzelerle meyveler de yetiştirilir Hayvancılık özellikle kırsal kesimde yaşayanlar için önemli bir gelir kaynağıdır İlin alçak kesimlerinde sığır ve manda, yüksek kesimlerinde ise koyun ve kıl keçisi yetiştiriciliği yapılır Artova ve Zile yörelerinde az sayıda Ankara keçisi de yetiştirilmektedir Hayvancılığın öteki dalları tavukçuluk ve arıcılıktır Tatlı su balıkçılığı da yapılan Tokat ilinde alabalık üretme çalışmaları yapılmaktadır

Orman açısından zengin olan ilin dağlık kesimlerinde yaşayanlar için ormancılık önemli bir gelir kaynağıdır Yeraltı kaynakları açısından fazla zengin sayılmayan ilde sanayi daha çok tarıma dayalıdır Şeker ve sigara fabrikalarından başka ilde süt ürünleri, un, şarap, konserve, yem, orman ürünleri, tarım alet ve makineleri, tuğla ve kiremit fabrikaları da vardır Küçük sanayisi gelişmemiş ildeki bazı atölye ve imalathanelerde metal eşya, orman ürünleri, dokumacılık gibi dallarda üretim yapılır İç Anadolu Bölgesi'ndeki bazı merkezleri Karadeniz kıyısına bağlayan kara ve demiryolları Tokat ili topraklarından geçer Toplum ve Kültür İÖ 6 yüzyılda başlayan Pers egemenliği döneminde Anadolu'nun birçok kesiminde olduğu gibi Tokat yöresinde de ateşe tapma yaygınlaştı




Bu dönemde ve daha sonra çok-tanrılı dinlere tapılan yöredeki en Önemli kutsal alan Zela'daydı (Zile) Komana Ponti-ka'da da tanrıça Ma'ya tapılır ve onun adına adak törenleri düzenlenirdi Bu Mezopotamya kökenli Pers tanrıları Pontos Krallığı ile Roma İmparatorluğu arasındaki savaşlar sırasında Romalılar'ı da etkiledi Hıristiyanlık' m Anadolu'da yaygınlaştığı sırada ana tanrıça Ma'yı aşağılayan birçok Hıristiyan öldürüldü Ama tanrıça Ma kültü Hıristiyanlık'ı da etkiledi Daha sonra, Hıristiyanların Mana ya da Marianna dedikleri Hz Meryem adının tanrıça Ma'dan kaynaklarıdığı ileri sürüldü Halep'i Amasya ve Samsun'a bağlayan kervan yolunun geçtiği Tokat kenti, 13 yüzyılda Anadolu'daki en önemli merkezlerden biriydi





12 yüzyılda Anadolu Selçuklularının yönetimine girdikten sonra yöreye yerleşen Türkmenler ekonominin gelişmesine bağlı olarak birçok bayındırlık çalışması yaptılar Günümüzde Tokat ilindeki başlıca merkezleri süsleyen mimari değeri yüksek birçok yapı o dönemden kalmadır Anadolu Selçukluları ve Osmanlı dönemlerinde yörede yaşayan Türkmenlerin önemli bir bölümü Alevi'ydi (bak Alevîlik) Yöreyi uzun süre etkileyen Baba İshak Ayaklanması (bak BABAİ AYAKLANMASI) ve Celali Ayaklanmaları yöresel ve yönetsel bazı nedenlere dayansa da, düşünsel açıdan, yüzyıllar öncesinde olduğu gibi İran kültürünün izlerini taşır Yöre halkının başlıca geleneksel el sanatları bakırcılık, dokumacılık ve yazmacılıktır 18 yüzyılda büyük bir gelişme gösteren bakırcılık, günümüzde plastik ve öteki metal gereçlerin yaygınlaşmasına bağlı olarak eski önemini yitirmiş durumdadır

Kumaş dokumacılığının da eski önemini yitirdiği Tokat yöresinde kilim dokumacılığı daha çok kırsal kesimde, hah dokumacılığı da kentlerde yürütülür Tokat 15 yüzyılda Anadolu'nun başlıca yazmacılık merkeziydi En güzel örnekleri 16 ve 17 yüzyılda yapılan Tokat yazmaları ününü günümüzde de sürdürmektedir Hâlâ doğal boya kullanılan Tokat yazmalarında görülen doğadan alınma desenler, "içi dolu" ya da "dokuz dallı" olarak adlandırılır Daha çok kırmızı, kahverengi ve mor renklerin kullanıldığı bu yazmalardan al-kara olanları genellikle Alevi köylerinde yapılır İl Merkezi: Tokat Tokat adının nereden kaynaklarıdığına ilişkin bilgi yoktur Bazı kaynaklarda, "surlarla çevrili kent" anlamına gelen Toh-kat ya da Tok-kat adının zamanla Tokat'a dönüştüğü ileri sürülür




Kentin tarihsel çekirdeği, güneybatıdaki Hisartepe'de yer alan Tokat Kalesi'dir Bizans döneminde önemli bir savunma üssü olan Tokat Kalesi, Anadolu Selçukluları ve Osmanlılar tarafından onarılarak aynı amacın yanı sıra cezaevi olarak da kullanıldı Yeşilır-mak'a katılan Behzat Deresi vadisinin yamaçlarında kurulmuş olan kentin en eski mahalleleri Hisartepe'nin eteklerinde yer alır Birçok tarihsel yapıyla süslenmiş olan kent, savaşların yanı sıra ayaklanma, sel, yangın ve depremlerden zaman zaman zarar gördü Roma döneminden sonra yüzyıllar boyunca bir sınır yerleşmesi görevi üstlenen Tokat günümüzde, gelişmekte olan kentlerimizdendir Ünye-Niksar-Sivas karayolu ile Samsun-Amasya-Sivas karayolu Tokat kentinde kesişir Kentteki başlıca eğitim ve kültür kurumları Cumhuriyet Üniversitesi'ne bağlı Tokat Ziraat Fakültesi ile Tokat Meslek Yüksek-okulu'dur Kentin nüfusu 83174'tür (1990 geçici sonuç)

__________________