Türk Dillerinin Kökeni ve Sınıflandırılması

**Şengül Şirin** · 12-31-2009

Türk Dillerinin Kökeni ve Sınıflandırılması

TÜRK DİLLERİ, genel olarak Türkçe diye adlandırılan dilin değişik lehçelerinin tümünün oluşturduğu bir dil topluluğudur

Türk dilleri bugün dünyanın pek çok yöresine dağılmış durumda bulunan, yaklaşık 150 milyon Türk tarafından konuşulmaktadır

Türk dil topluluğunun bugünkü yayılma alanı şöyle çizilebilir: Moğolistan-Çin-Tibet sınırından Hazar Denizi'ne kadar uzanan bölgede Yeni Uygur, Kırgız, Kıpçak-Özbek, Özbek, Türkmen, Karakalpak ve Kazak Türkçe'leri; Kuzeydoğu Sibirya'da Yakutça; Çin-Moğolistan sınırının batı ucunda Sarı Uygur ve Salar Türkçe'leri; Altay-Abakan-Sayan bölgesinde Soyon, Karagas, Abakan ve Şor Türkçe'leri; bu bölgenin kuzeyinde Çulım, Baraba, Batı Sibirya, Başkırt, Kazan-Volga Türkçe'leri ve Çuvaşça; Hazar Denizi'nin batı kıyısından Doğu Trakya'ya kadar uzanan bölgede No-gay, Azeri ve Türkiye Türkçe'leri; Kırım'da Kırım Tatarca'sı ve Kırım Osmanlıca'sı; Bulgaristan'ın Karadeniz kıyısındaki küçük bölgesinde Gagavuz ve Çıtak Türkçe'leri; Makedonya'da Rumeli ağızları; Ukrayna-Polonya-Litvanya'da Karaim Türkçe'si

Türk Dillerinin Kökeni ve Sınıflandırılması

Bilim adamları Türkçe'nin en eski uygarlık dillerinden biri olduğu görüşünde birleşir

Bazı bilim adamları Türkçe'nin Yunanca ve Latince üzerinde bile etkili olduğunu ileri sürmüştür

Bazı araştırmacılarsa karşılaştırmalı dil çalışmaları yaparak Sümerler'i (İÖ 4

bin-2

bin) Türkler'in atası sayar

İÖ 1

yüzyılda Kaşgar çevresinde Türkler'in yaşadığı saptanmıştır

"Türk" sözü Çin kaynaklarında 7

yüzyılda geçmektedir

Türk dillerinin kökeni, bu dile yakınlığı bulunan diller, bu dilin eskiliği ve sınıflandırılması gibi konular bugün de tartışılmaktadır

Tartışılmakta olan eski görüşe göre Türk dilleri Ural-Altay dil ailesinin Altay öbeğinde yer alıyordu

Bu Öbekte Moğol, Tunguz ve ayrıca Kore, Japon dilleriyle yakınlığı bulunduğu ileri sürülmektedir

Ural öbeğinde ise Yukagir, Eskimo-Aleut, Samoyed, Fin-Ugor dilleri bulunmaktadır

Son araştırmalarda Türk dillerinin Altay dillerinden olduğu yolundaki görüşler ağırlık kazanmaktadır

En eski Türkçe yazılı belgeler 8

yüzyıldan kalmış olan Orhun ve Yenisey yazıtlarıdır {bak

ORHUN ANITLARI)

BU yazıtlarda 800 sözcükten oluşan sözvarhğının genişliği, soyut kavramları anlatan sözcüklerin de varlığıyla ortaya çıkan söyleyiş olanaklarının zenginliği gibi veriler Türkçe'nin oldukça eski dillerden biri olduğu konusundaki görüşleri pekiştirmektedir

Bu yazıtlarda yabancı sözcük oranı yüzde 1 dolayındadır

Türk dillerinin sınıflandırılmasına 16

yüzyılda başlanmıştır

Gerçi daha 11

yüzyılda ilk Türk dilcisi ve sözlükçüsü Kaşgarlı Mahmud, Divanü Lügati't-Türk adlı yapıtında döneminin Türk dillerini ve lehçelerini bir anlamda sınıflandırarak vermiştir {bak

KAŞGARLİ MAHMUD)

Türk dillerinin sınıflandırılmasında Türkologlar (Türk dilleriyle uğraşan dil bilginleri) değişik ölçütler kullanmışlardır: Bazı Türkologlar tarih, coğrafya özelliklerinden yola çıkarken, bazıları da fonetik (sesbilgisi) özellikleri temel almıştır

Türk dili araştırmaları alanında ün kazanmış bilim adamlarından Vasili Radlov, Gustaf John Ramstedt, Alek-sandr Nikolayeviç Samoyloviç, Lajos Lige ti, Sergey Efimoviç Malov, Reşit Rahmeti Arat, Nikolay Aleksandroviç Baskakov, Johannes Benzing, Kari Heinrich Menges'in sınıflandırma denemeleri daha gerçekçi ve tutarlı sayılmaktadır

Bir örnek oluşturması bakımından Menges'in sınıflandırmasını aktarabiliriz:

A

Orta' ve Güneybatı Asya dilleri (ya da Türküt dilleri): I

Orta Asya bölümü (Doğu Türküt): Eski Türkçe çağma ait diller

1

Orhun (ve Yenisey) yazıtları ve Eski
(Klasik) Uygurca
2

Orta Türkçe döneminin dilleri:
Uygurca'dan Çağatayca'ya geçiş
a) Doğu lehçesi
b) Kuzeybatı lehçesi Sonraki dönem ve Çağatayca
3

Özbekçe
4

Tarançı ve öbür lehçeleriyle Uygurca,
Sarı Uygurca, yeni Uygur lehçeleri,
5

Kırgızca
II

Güneybatı ya da Oğuz bölümü (Batı Türküt): Eski diller 1

Eski Anadoluca (Selçuklular), Eski Osmanlıca, çağdaş diller
2

Batı: Osmanlıca (Rumeli, Anadolu,
Güney Kırım), Gagavuzca, Azerice
3

Doğu: Türkmence
B

Kuzeybatı ya da Kıpçak bölümü:
III

Orta Türkçe döneminin eski kuzeybatı
dilleri:
1

Codex Cumanicus ve Kıpçakça
2

Modern diller
IV

Pontos-Hazar dilleri:
1

Karaimce
2

Karaçayca ve Balkarca
3

Kırım Tatarcası
4

Kumukça
V

Volga-Kama-Batı Sibirya dilleri:
1

Kazan Tatarcası (asıl Tatarca), Tep-
ter, Mişer ve Kasım Tatarcası
2

Batı Sibirya lehçeleri: Turalı, Tümen-
li, Tobollu, Işımlı, Kurdak, Irtışlı
3

Baraba
4

Küerikçe
5

Başkırtça
C

Oyrotça (Altay Dağlan'nda) ve lehçeleri:
Altay-Kiji Telenget Lebed (Ku-Kiji) Yış-Kiji (Tuba)
D

I

Orta-Güney Sibirya, Abakan ya da
Hakas bölümü:
1

Şor
2

Abakani Sagay, Koybal, Kaça, Kızıl
ve Beltir lehçeleri II

Doğu ya da Tuva bölümü (Tangnu-Tuva ya da Uranhay):
1

Karagas
2

Soyong (Tuba, Tuva, Tıba ya da
Uranhay dili)
E

Kuzeydoğu, Doğu Sibirya ya da Yakut
bölümü: Yakut (Saha) dili ve Dol-gan, Yakut etkisindeki Nanasan (Tavgı-) Samoyed lehçeleri
F

Volga-Bulgar ya da Hun-Bulgar bölümü
(Eski Kuzeybatı bölümü):
1

Volga-Bulgar
2

Çuvaş ve Tavas dilleri

12-31-2009	#1
Şengül Şirin	Türk Dillerinin Kökeni ve Sınıflandırılması Türk Dillerinin Kökeni ve Sınıflandırılması TÜRK DİLLERİ, genel olarak Türkçe diye adlandırılan dilin değişik lehçelerinin tümünün oluşturduğu bir dil topluluğudur Türk dilleri bugün dünyanın pek çok yöresine dağılmış durumda bulunan, yaklaşık 150 milyon Türk tarafından konuşulmaktadır Türk dil topluluğunun bugünkü yayılma alanı şöyle çizilebilir: Moğolistan-Çin-Tibet sınırından Hazar Denizi'ne kadar uzanan bölgede Yeni Uygur, Kırgız, Kıpçak-Özbek, Özbek, Türkmen, Karakalpak ve Kazak Türkçe'leri; Kuzeydoğu Sibirya'da Yakutça; Çin-Moğolistan sınırının batı ucunda Sarı Uygur ve Salar Türkçe'leri; Altay-Abakan-Sayan bölgesinde Soyon, Karagas, Abakan ve Şor Türkçe'leri; bu bölgenin kuzeyinde Çulım, Baraba, Batı Sibirya, Başkırt, Kazan-Volga Türkçe'leri ve Çuvaşça; Hazar Denizi'nin batı kıyısından Doğu Trakya'ya kadar uzanan bölgede No-gay, Azeri ve Türkiye Türkçe'leri; Kırım'da Kırım Tatarca'sı ve Kırım Osmanlıca'sı; Bulgaristan'ın Karadeniz kıyısındaki küçük bölgesinde Gagavuz ve Çıtak Türkçe'leri; Makedonya'da Rumeli ağızları; Ukrayna-Polonya-Litvanya'da Karaim Türkçe'si Türk Dillerinin Kökeni ve Sınıflandırılması Bilim adamları Türkçe'nin en eski uygarlık dillerinden biri olduğu görüşünde birleşir Bazı bilim adamları Türkçe'nin Yunanca ve Latince üzerinde bile etkili olduğunu ileri sürmüştür Bazı araştırmacılarsa karşılaştırmalı dil çalışmaları yaparak Sümerler'i (İÖ 4 bin-2 bin) Türkler'in atası sayar İÖ 1 yüzyılda Kaşgar çevresinde Türkler'in yaşadığı saptanmıştır "Türk" sözü Çin kaynaklarında 7 yüzyılda geçmektedir Türk dillerinin kökeni, bu dile yakınlığı bulunan diller, bu dilin eskiliği ve sınıflandırılması gibi konular bugün de tartışılmaktadır Tartışılmakta olan eski görüşe göre Türk dilleri Ural-Altay dil ailesinin Altay öbeğinde yer alıyordu Bu Öbekte Moğol, Tunguz ve ayrıca Kore, Japon dilleriyle yakınlığı bulunduğu ileri sürülmektedir Ural öbeğinde ise Yukagir, Eskimo-Aleut, Samoyed, Fin-Ugor dilleri bulunmaktadır Son araştırmalarda Türk dillerinin Altay dillerinden olduğu yolundaki görüşler ağırlık kazanmaktadır En eski Türkçe yazılı belgeler 8 yüzyıldan kalmış olan Orhun ve Yenisey yazıtlarıdır {bak ORHUN ANITLARI) BU yazıtlarda 800 sözcükten oluşan sözvarhğının genişliği, soyut kavramları anlatan sözcüklerin de varlığıyla ortaya çıkan söyleyiş olanaklarının zenginliği gibi veriler Türkçe'nin oldukça eski dillerden biri olduğu konusundaki görüşleri pekiştirmektedir Bu yazıtlarda yabancı sözcük oranı yüzde 1 dolayındadır Türk dillerinin sınıflandırılmasına 16 yüzyılda başlanmıştır Gerçi daha 11 yüzyılda ilk Türk dilcisi ve sözlükçüsü Kaşgarlı Mahmud, Divanü Lügati't-Türk adlı yapıtında döneminin Türk dillerini ve lehçelerini bir anlamda sınıflandırarak vermiştir {bak KAŞGARLİ MAHMUD) Türk dillerinin sınıflandırılmasında Türkologlar (Türk dilleriyle uğraşan dil bilginleri) değişik ölçütler kullanmışlardır: Bazı Türkologlar tarih, coğrafya özelliklerinden yola çıkarken, bazıları da fonetik (sesbilgisi) özellikleri temel almıştır Türk dili araştırmaları alanında ün kazanmış bilim adamlarından Vasili Radlov, Gustaf John Ramstedt, Alek-sandr Nikolayeviç Samoyloviç, Lajos Lige ti, Sergey Efimoviç Malov, Reşit Rahmeti Arat, Nikolay Aleksandroviç Baskakov, Johannes Benzing, Kari Heinrich Menges'in sınıflandırma denemeleri daha gerçekçi ve tutarlı sayılmaktadır Bir örnek oluşturması bakımından Menges'in sınıflandırmasını aktarabiliriz: A Orta' ve Güneybatı Asya dilleri (ya da Türküt dilleri): I Orta Asya bölümü (Doğu Türküt): Eski Türkçe çağma ait diller 1 Orhun (ve Yenisey) yazıtları ve Eski (Klasik) Uygurca 2 Orta Türkçe döneminin dilleri: Uygurca'dan Çağatayca'ya geçiş a) Doğu lehçesi b) Kuzeybatı lehçesi Sonraki dönem ve Çağatayca 3 Özbekçe 4 Tarançı ve öbür lehçeleriyle Uygurca, Sarı Uygurca, yeni Uygur lehçeleri, 5 Kırgızca II Güneybatı ya da Oğuz bölümü (Batı Türküt): Eski diller 1 Eski Anadoluca (Selçuklular), Eski Osmanlıca, çağdaş diller 2 Batı: Osmanlıca (Rumeli, Anadolu, Güney Kırım), Gagavuzca, Azerice 3 Doğu: Türkmence B Kuzeybatı ya da Kıpçak bölümü: III Orta Türkçe döneminin eski kuzeybatı dilleri: 1 Codex Cumanicus ve Kıpçakça 2 Modern diller IV Pontos-Hazar dilleri: 1 Karaimce 2 Karaçayca ve Balkarca 3 Kırım Tatarcası 4 Kumukça V Volga-Kama-Batı Sibirya dilleri: 1 Kazan Tatarcası (asıl Tatarca), Tep- ter, Mişer ve Kasım Tatarcası 2 Batı Sibirya lehçeleri: Turalı, Tümen- li, Tobollu, Işımlı, Kurdak, Irtışlı 3 Baraba 4 Küerikçe 5 Başkırtça C Oyrotça (Altay Dağlan'nda) ve lehçeleri: Altay-Kiji Telenget Lebed (Ku-Kiji) Yış-Kiji (Tuba) D I Orta-Güney Sibirya, Abakan ya da Hakas bölümü: 1 Şor 2 Abakani Sagay, Koybal, Kaça, Kızıl ve Beltir lehçeleri II Doğu ya da Tuva bölümü (Tangnu-Tuva ya da Uranhay): 1 Karagas 2 Soyong (Tuba, Tuva, Tıba ya da Uranhay dili) E Kuzeydoğu, Doğu Sibirya ya da Yakut bölümü: Yakut (Saha) dili ve Dol-gan, Yakut etkisindeki Nanasan (Tavgı-) Samoyed lehçeleri F Volga-Bulgar ya da Hun-Bulgar bölümü (Eski Kuzeybatı bölümü): 1 Volga-Bulgar 2 Çuvaş ve Tavas dilleri __________________ Arkadaşlar, efendiler ve ey millet, iyi biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler, meczuplar memleketi olamaz En doğru, en hakiki tarikat, medeniyet tarikatıdır