Sıfatların İşlevleri ve Anlamları

**Şengül Şirin** · 12-25-2009

Sıfatların İşlevleri ve Anlamları

Sıfat, varlıklann niteliğini gösteren ya da onu belirten sözcüklerdir

Türkçe'de sıfatlar söz diziminde kesinlikle bulunması gereken bir nitelik taşımaz

Cümle örgüsü içinde isim türü sözcüklerin çeşitli niteliklerini göstermek ya da belirtmek için yer alır

Bu amaçla da isimlerin önüne getirilir

Türkçe'de sıfatlar yapılanna göre üçe aynlır: Yalın sıfatlar, türemiş sıfatlar ve bileşik sıfatlar

Herhangi bir yapım eki almamış ya da başka bir sözcükle bileşmemiş olan sıfatlara "yalın sıfat" denir {az, çok, iyi, bir)

İsim ya da eylem kök ve gövdelerinden sıfat yapma ekleriyle türetilmiş olan sıfatlar "türemiş sıfaf'tır: Çiçek-li (bahçe), şekersiz (çay), ulus-al (dil), yap-ay (madde), sevil-en (insanlar), beş-inci (sınıf) bunlara örnektir

"Bileşik sıfatlar" bileşik sözcük yapısındadır; iki ya da daha çok sıfat ya da başka sözcük türleriyle kurulur: Ağır+başlı (insan), açık+yürekli (insan), kara+biberli (yemek), bir+kaç (gün), elden+düşme (araba), gün+görmüş (insan)

Sıfatların İşlevleri ve Anlamları

Niteleme sıfatları isimlerin biçimlerini, renklerini, durumlannı, yerlerini, bağıntılannı ve buna benzer durumlannı belirtir: Yuvarlak (masa), eğri (çizgi), mavi (deniz), kırmızı (şapka), gerçekçi (yaklaşım), kimyasal, fiziksel (özellikler)

Belirtme sıfatları, isimleri sayı belirterek, soru sorarak, gösterme yoluyla ya da belgisiz olarak belirten sıfatlardır

Belirtme sıfatları da anlam ve işlevlerine göre dörde ayrılır: Gösterme sıfatları, soru sıfatları, belgisiz sıfatlar ve sayı sıfatları

Gösterme sıfatları (işaret sıfatları), isimleri göstererek belirten sıfatlardır

Genellikle isimlerden önce bu, şu, o sıfatları getirilerek gösterme olayı gerçekleştirilir: Bu (kitap), şu (araba), o (ağaç)

Soru sıfatları, isimleri soru yoluyla belirtirler: Hangi (filmi seyrettiniz?), kaç (liranız var?), nasıl (bir insan?), kaçıncı (durakta inecekler?), kaçar (elma veriyor?)

Belgisiz sıfatlar, isimleri belgisiz olarak belirtirler: Bazı (insanlar), bir (gün), bütün (hayaller), birkaç (kilogram), nice (yıllar), fazla (telaş), çoğu (zaman) gibi

Sayı sıfatları, sayı isimleriyle kurulan ve ismin sayısını çeşitli biçimlerde belirten sıfatlardır

Sayı sıfatları asıl sayı sıfatları, üleştirme sayı sıfatları, kesir sayı sıfatları ve sıra sayı sıfatlan olarak dörde ayrılır

Asıl sayı sıfatları isimlerin kesin sayısını belirtir: Bir (lira), yüz (gün), bin (asker), on milyon (buzdolabı)

Üleştirme sayı sıfatları isimlerin sayılarını bölüştürülmüş biçimde belirtir: Birer (hafta), beşer (ceviz)

Kesir sayı sıfatları, isimlerin sayılarını kesirli olarak belirtir: Yüzde kırk (faiz), yüzde iki yüz (zam), dörtte bir (ekmek)

Sıra sayı sıfatları da isimlerin sıralama ve bölümlemedeki yerlerini belirtir: Birinci (sıra), onuncu (araba), ellinci (yıldönümü)

Sıfatların çeşitli karşılaştırma dereceleri de vardır

Bu "daha, çok, pek, en, kadar" gibi belirteç ve ilgeçlerle oluşturulur: Yılan kadar sinsi, tilki gibi kurnaz (eşitlik derecesi); en güzel, çok çalışkan, daha sıcak, pek kibar (üstünlük derecesi)

Sıfatlar bazı eklerle anlam yönünden de birtakım değişikliklere uğramaktadır

Sözgelimi -ca, -msı, -mtırak ekleri sıfatlarda yakınlık, benzerlik belirtir: Güzelce, hınzırca, yavaşça, tenhaca, insanca, acımsı, tatlımsı, yeşi-limtrak

Sıfatlarda küçüklük belirten ekler ise -cık, -cak, -rak ekleridir: Ufacık, küçücük, yumuşacık, büyücek, ufarak

Sıfatların ilk hecelerinin sonundaki ünsüz p, m, r, s ünsüzlerinden biriyle değiştirilerek ya da ilk hecenin sonuna bu ünsüzlerden biri eklenerek pekiştirme yapılabilir:
Kırmızı/ kıpkırmızı, kara/kapkara, boş/bomboş, beyaz/bembeyaz, temiz/tertemiz, çıplak/çırçıplak, bütün/büsbütün, mavi/masmavi

12-25-2009	#1
Şengül Şirin	Sıfatların İşlevleri ve Anlamları Sıfatların İşlevleri ve Anlamları Sıfat, varlıklann niteliğini gösteren ya da onu belirten sözcüklerdir Türkçe'de sıfatlar söz diziminde kesinlikle bulunması gereken bir nitelik taşımaz Cümle örgüsü içinde isim türü sözcüklerin çeşitli niteliklerini göstermek ya da belirtmek için yer alır Bu amaçla da isimlerin önüne getirilir Türkçe'de sıfatlar yapılanna göre üçe aynlır: Yalın sıfatlar, türemiş sıfatlar ve bileşik sıfatlar Herhangi bir yapım eki almamış ya da başka bir sözcükle bileşmemiş olan sıfatlara "yalın sıfat" denir {az, çok, iyi, bir) İsim ya da eylem kök ve gövdelerinden sıfat yapma ekleriyle türetilmiş olan sıfatlar "türemiş sıfaf'tır: Çiçek-li (bahçe), şekersiz (çay), ulus-al (dil), yap-ay (madde), sevil-en (insanlar), beş-inci (sınıf) bunlara örnektir "Bileşik sıfatlar" bileşik sözcük yapısındadır; iki ya da daha çok sıfat ya da başka sözcük türleriyle kurulur: Ağır+başlı (insan), açık+yürekli (insan), kara+biberli (yemek), bir+kaç (gün), elden+düşme (araba), gün+görmüş (insan) Sıfatların İşlevleri ve Anlamları Niteleme sıfatları isimlerin biçimlerini, renklerini, durumlannı, yerlerini, bağıntılannı ve buna benzer durumlannı belirtir: Yuvarlak (masa), eğri (çizgi), mavi (deniz), kırmızı (şapka), gerçekçi (yaklaşım), kimyasal, fiziksel (özellikler) Belirtme sıfatları, isimleri sayı belirterek, soru sorarak, gösterme yoluyla ya da belgisiz olarak belirten sıfatlardır Belirtme sıfatları da anlam ve işlevlerine göre dörde ayrılır: Gösterme sıfatları, soru sıfatları, belgisiz sıfatlar ve sayı sıfatları Gösterme sıfatları (işaret sıfatları), isimleri göstererek belirten sıfatlardır Genellikle isimlerden önce bu, şu, o sıfatları getirilerek gösterme olayı gerçekleştirilir: Bu (kitap), şu (araba), o (ağaç) Soru sıfatları, isimleri soru yoluyla belirtirler: Hangi (filmi seyrettiniz?), kaç (liranız var?), nasıl (bir insan?), kaçıncı (durakta inecekler?), kaçar (elma veriyor?) Belgisiz sıfatlar, isimleri belgisiz olarak belirtirler: Bazı (insanlar), bir (gün), bütün (hayaller), birkaç (kilogram), nice (yıllar), fazla (telaş), çoğu (zaman) gibi Sayı sıfatları, sayı isimleriyle kurulan ve ismin sayısını çeşitli biçimlerde belirten sıfatlardır Sayı sıfatları asıl sayı sıfatları, üleştirme sayı sıfatları, kesir sayı sıfatları ve sıra sayı sıfatlan olarak dörde ayrılır Asıl sayı sıfatları isimlerin kesin sayısını belirtir: Bir (lira), yüz (gün), bin (asker), on milyon (buzdolabı) Üleştirme sayı sıfatları isimlerin sayılarını bölüştürülmüş biçimde belirtir: Birer (hafta), beşer (ceviz) Kesir sayı sıfatları, isimlerin sayılarını kesirli olarak belirtir: Yüzde kırk (faiz), yüzde iki yüz (zam), dörtte bir (ekmek) Sıra sayı sıfatları da isimlerin sıralama ve bölümlemedeki yerlerini belirtir: Birinci (sıra), onuncu (araba), ellinci (yıldönümü) Sıfatların çeşitli karşılaştırma dereceleri de vardır Bu "daha, çok, pek, en, kadar" gibi belirteç ve ilgeçlerle oluşturulur: Yılan kadar sinsi, tilki gibi kurnaz (eşitlik derecesi); en güzel, çok çalışkan, daha sıcak, pek kibar (üstünlük derecesi) Sıfatlar bazı eklerle anlam yönünden de birtakım değişikliklere uğramaktadır Sözgelimi -ca, -msı, -mtırak ekleri sıfatlarda yakınlık, benzerlik belirtir: Güzelce, hınzırca, yavaşça, tenhaca, insanca, acımsı, tatlımsı, yeşi-limtrak Sıfatlarda küçüklük belirten ekler ise -cık, -cak, -rak ekleridir: Ufacık, küçücük, yumuşacık, büyücek, ufarak Sıfatların ilk hecelerinin sonundaki ünsüz p, m, r, s ünsüzlerinden biriyle değiştirilerek ya da ilk hecenin sonuna bu ünsüzlerden biri eklenerek pekiştirme yapılabilir: Kırmızı/ kıpkırmızı, kara/kapkara, boş/bomboş, beyaz/bembeyaz, temiz/tertemiz, çıplak/çırçıplak, bütün/büsbütün, mavi/masmavi __________________ Arkadaşlar, efendiler ve ey millet, iyi biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler, meczuplar memleketi olamaz En doğru, en hakiki tarikat, medeniyet tarikatıdır