Sinirler ve Sinir Sistemi

Sinirler ve Sinir Sistemi





Çevredeki değişikliklere ve dış uyaranlara tepki göstermek canlıları cansız varlıklardan ayıran temel özelliklerden biridir Her canlı, dışarıdan gelebilecek tehlikelere karşı kendisini korumak ve çevresindeki değişikliklere uyum sağlayabilmek için dış dünyada olup bitenleri algılamak zorundadır Örneğin hava sıcaklığının değiştiğini fark edemezse, soğuktan ya da sıcaktan korunmak için gerekli önlemleri alamaz İnsanın ve bütün gelişmiş hayvanların sinir sistemi bu tür değişiklikleri duyularıyla algılar ve vücudun o andaki koşullara uygun bir yanıt vermesini sağlar Duyumsama denen bu sürecin yanı sıra, bütün organlann çalışmasını denetlemek, yaşamsal etkinliklerin uyum ve eşgüdüm içinde sürmesini sağlamak da sinir sisteminin temel görevidir

En basit canlılarda, örneğin amip gibi tekhücrelilerde bile dış uyaranlara yanıt verme özelliği vardır Ama sinir sistemi denebilecek özelleşmiş bir yapıya yalnızca çokhücreli hayvanlarda, süngerlerden daha üst basamak-lardaki gruplarda rastlanır (Bu sınıflandırmayı HAYVAN maddesindeki "Hayvanlar Âlemi" tablosunda bulabilirsiniz) Örneğin, süngerlerden daha gelişmiş bir bölüm olan knitlilerin üyelerinden denizanalannda bütün vücuda yayılmış bir sinir ağı bulunur Bu yüzden hayvanın herhangi bir yerine dokunulduğunda vücudu o noktada büzülerek tepki verir Ama denizanalannda bütün sinir hücrelerinin toplandığı bir "denetleme merkezi" ya da beyin yoktur Buna karşılık halkalısolucanla-nn üyelerinde, örneğin yersolucanlannda sinir hücreleri baştaki duyu organlanna yakın yerlerde kümelenerek beyni andıran çok sayıda sinir düğümü (gangliyon) oluşturmuştur Böceklerde ise vücudun her yanından gelen sinirlerin ulaştığı, oldukça belirgin bir beyin vardır

İnsanda sinir sisteminin denetim merkezi beyin ve omuriliktir (bak Beyîn) Bu iki yapı birlikte merkez sinir sistemi'ni oluşturur Beyinden ve omurilikten çıkan sinirlerin oluşturduğu çevrel sinir sistemi de bu merkezin bütün vücutla bağlantısını sağlar Başka bir deyişle çevrel sinir sistemi, duyu organları aracılığıyla alınan bütün dış uyanlan ve iç organlann çalışmasına ilişkin bütün bilgileri merkez sinir sistemine iletir; merkezin bu mesajlara yanıt olarak verdiği bütün komutlan da ilgili organlara götürür İnsan dışındaki öbür memelilerde de sinir sisteminin çalışması aynı temele dayanır Aradaki tek fark insan beyninde düşünme, akıl yürütme, bellek, duygular gibi insan kişiliğini ve zekâsını oluşturan bütün özelliklerin yönetildiği özel merkezlerin çok gelişmiş olmasıdır

Sinir sistemi bir yandan vücudun dış dünyayla ilişkisini yönlendirirken, bir yandan da bu kapalı sistemin iç işleyişini denetler Örneğin kalp atımlarının hızını, soluk alıp verme ritmini, bağırsakların ya da idrar kesesinin çalışmasını düzenleyen de beyindir Ne var ki, dışandan gelen uyanları ve sinir sistemimizin bunlara verdiği yanıtlan, örneğin havanın soğuduğunu ve üşümeye başladığımızı fark ettiğimiz halde bu iç işleyişin nasıl yönetildiğini fark edemeyiz Çünkü bu denetim özel bir sinir sisteminin sorumluluğunda, tümüyle is-tençdışı olarak gerçekleşir Çalışması beynin bilinç düzeyinin dışında ve bağımsız gibi göründüğü için bu sisteme "özerk" anlamında otonom sinir sistemi denir Özetle, sinir sistemi, ayrı görevleri üstlenen, ama birbirleriyle bağlantılı olarak çalışan üç temel bölümden oluşur: Merkez sinir sistemi, çevrel sinir sistemi ve otonom sinir sistemi

__________________