Cevap : Soyu Azalan Canlı Türleri

**Şengül Şirin** · 12-17-2009

SU MAYMUNU (Myocastor coypus)

Anavatani Güney Amerika olmakla birlikte kürkleri için 20

yüzyil baslarinda Avrupa'ya getirilmis ve çiftliklerden kaçan bireyler zamanla çogalarak dogal yasamin bir parçasi olmuslardir

Iri ve hantal hayvanlardir

Boylari 60 cm

agirliklari ise 7-9 kilo kadar olabilir

Bataklik bölgelerde yasarlar

Meriç ve Tuna nehirlerinde az sayida yasadiklarina dair kayit vardir

OKLUKIRPI (Hsytrix indica)

Akdeniz

Ege ve Güneydogu Anadolu bölgelerinde yasarlar

Popülasyon yogunluklari çok düstügü için yok olma sürecine girmislerdir

Avlanmalari yasaktir

Dogal düsmanlari azdir; buna karsilik çingeneler tarafindan kocakari ilaci yapiminda kullanildiklarindan ve etleri de yine bunlar tarafindan yendiklerinden dolayi büyük kayiplar görmektedirler

YUNUS BALIGI

Ülkemiz denizlerinde en çok görülen tür "Siyah Yunus"dur

Deniz kirliliginden ve yasadisi avlanmalarindan dolayi sayilarinin hizla azaldigi bilinmektedir

"Yuvarlakbasli Yunus" ve "Beyazburunlu Yunus"tan da ülkemiz sularinda çok az sayida bulunmaktadir

Tüm yunus türlerinin avlanmalari yasaktir

Ancak aglara verdikleri zararlardan dolayi balikçilar tarafindan sürekli olarak tüfekle vurulmaktadirlar

BALINALAR

Ülkemizin tüm denizlerinde görülen tek yerli balina türü "Domuz Balinasi"dir

Familyadaki en küçük balina türüdür (ortalama 3 metre) ve bu nedenle çogu kez Yunus Baligi sanilmaktadir

Eti ve yagi için uluslararasi balikçi filolari tarafindan ve korsan olarak avlanmaktadirlar

Soylari tehlikededir

Ülkemiz denizlerinin sürekli hayvanlari olmayan ve rastlantisal olarak denizlerimizde görülen balinalar ise "Fin Balinasi" (ortalama 25 metre)

Mavi Balina (33 m)

Kasalot (18 m) ve Gagali Balina'dir (7 m)

KURT (Canis lupus)

Ülkemizin tüm bölgelerinde yaygin olarak bulunmakla birlikte evcil hayvanlara büyük zararlar verdiklerinden ve yasayla da korunmadiklarindan dolayi abartili miktarda avlanmaktadirlar

Çevre kirliligi ve yogun yapilasma nedeniyle yasma alanlari da gitgide daraldigindan dolayi yakin zamanda popülasyonlarinda büyük düsüsler olmasi kaçinilmaz olacaktir

Sosyal hayvanlardir; sürü halinde yasarlar

Yaygin kaninin aksine çok aç kalmadikça ve sýkýstirilmadikça insanlara saldirmazlar

TILKI

Ülkemizin hemen her bölgesinde ve çok sayida bulunurlar

(Çok uzaklarda aramayin

Geceleri Eymir gölündeki çöp konteynirlarini yoklamaya geldiklerinde arabalarinizin içinden izleyebilirsiniz) Kürkünün ekonomik degeri oldugu ve kümes hayvanlarina da kötü niyetle yaklastiklari için çok sayida avlanirlar

Ayrica kirsal bölgelerdeki köpekler tarafindan da bolca haklanirlar

Kuduz tasiyicisi olduklarindan dolayi da her hastalik vak'asinin ardindan etrafa zehirli etler konulur

Yasam alanlari da gittikçe daraldigindan dolayi yakin zaman sonra korunmaya alinmalari gerekebilecektir

AYI (Urcus arctos)

Ülkemizde yasayan en büyük etçil memelidir

Trakya bölgesi hariç ülkemizin her bölgesinde boz ayi bulunur

(En çok Artvin

Rize

Erzurum

Kastamonu

Bolu) Yasam alanlari ormanlar ve sarp daglardir

Etin yanisira bitkilerle de beslenirler

Avare hayvanlardir; her daim yer degistirirler

Kedigiller gibi ugrunda ölecekleri belli bir egemenlik sahalari yoktur

Postlari degerlidir

Yanisira

ari kovanlarina zarar verdigi gerekçesiyle ve sifali olduguna inanilan yaglari için kaçak olarak avlanmaktadirlar

Aci kuvvetlerine ragmen insanlardan çekinirler; dolayisiyla olaganüstü durumlar disinda insanlara zarar vermezler

SIRTLAN (Hyaena hyaena)

Ege

Akdeniz ve Güneydogu Anadolu'nun step

yari-çöl

kayalik ve seyrek agaçli bölümlerinde yasarlar

Insanlardan korkmazlar; ancak insanlara saldirmazlar da

Genelde lesle beslenmekle birlikte aç kaldiklarinda kümes hayvanlari ile küçükbas hayvanlara zarar verirler

Çok çaresiz kaldiklarinda kavun

karpuz ve üzüm de yerler

(Raki da içiyor olabilirler) Ekonomik degerleri olmamakla birlikte olumsuz imajlari nedeniyle görüldükleri yerde vurulurlar

Bu nedenle sayilari çok azalmistir

KAYA UYURU (Dryomys Laniger)

Endemik bir kemirgen türdür

Dünyada sadece Toros daglarinda ve Tunceli çevresinde görülür

Yasam alanlari yüksek daglarin kayalik bölümleridir

Sayilari çok azalmistir

Kis uykusuna yatarlar ve tohum

bitki sürgünü ve eklembacaklilarla beslenirler

Akreplerin bas düsmanlaridir

KARAKULAK (Caracal caracal)

Türkiye'nin güneyinde ve batisindaki seyrek ormanlar

makiler ve bozkirlarda görülür

Yirtici bir kedigildir; uzunlugu 80 santime kadar çikabilir

Genellikle gece etkindirler

Kaya kovuklarinda ve inlerde barinir ve tavsan

fare

kuslar ve kemirgenleri avlarlar

Sayilari hizla azalmaktadir

YABANDOMUZU (Sus scrofa)

Türkiye'nin hemen her yerinde yasarlar

Yasam alanlari ormanlar

sazliklar

batakliklar

göl ve akarsu kenarlaridir

Bitki yumrulari ve kökleri

böcek ve solucanlari yerler

Kendilerini tehlikede hissettikleri zaman çok tehlikeli olurlar; özellikle yarali bireylerin saldirilari ölümcüldür

Yetiskinlerin uzunluklari 2 metreyi bulabilir

KARACA (Capreolus capreolus)

Ülkemizin kuzey ve güneyindeki yaprak döken ormanlarda ve çaliliklarin bulundugu otlaklarda yasarlar

Taze sürgün

tomurcuk

yaprak ve otlarla beslenirler

YABANKEÇISI (Capra gegagrus)

Ülkemizin güney ve dogu bölgelerinde (özellikle Toros daglarinda) yayilis gösterirler

Yasam alanlari sarp kayalik ve bodur çaliliklarin bulundugu ormanlik ve daglik alanlardir

Gündüz etkindirler; ot

yaprak

meyve ve taze sürgünlerle beslenirler

ÇAKAL (Canis aureus)

Türkiye'nin kuzey

bati ve güneyindeki alçak kesimlerde görülürler

Yasam alanlari ormanlar

maki

fundalik

bozkir ve deltalardir

Magaralarda ve agaç kovuklarinda barinir; hayvan lesleri

kemirgenler ve zorda kaldikça da bitkilerle beslenirler

KARA AKBABA (Aegypius monachus)

Ülkemizde yasayan en büyük kustur

(Kanat açikligi 2 metreyi geçebilir) Soylari dünya genelinde (Ispanya hariç) tehlikededir; ülkemizde de sayilari çok azalmistir

Genellikle orta yükseklikteki ve yasli agaçlarin (özellikle karaçam) bulundugu ormanlik bölgelerde yasarlar

Ülkemizde Iç Ege

Iç Anadolu ve Dogu Anadolu'nun kuzeyinde görülürler

En yogun popülasyonlarinin bulundugu yer Soguksu Milli Parki'dir (Kizilcahamam / Ankara)

KIZIL AKBABA

Kara akbabadan biraz daha küçüktür

Ülkemizde sayilari en hizli azalan türlerden biridir

Akdeniz havzasindaki pekçok ülkede soyu tükenmistir; ülkemiz son siginaklarindan birisidir

Özellikle kaya duvarlarinin ve hayvanciligin yaygin oldugu açik alanlarda yuva kurarlar

Yüksek daglar

bozkirlar ve makilerde görülürler

Ülkemizde Toros ve Ilgaz daglarinda

Çoruh ve Dicle vadilerinde

yanisira Ankara ve Eskisehir'in engebeli bölgelerinde yasarlar

KÜÇÜK AKBABA

1950'li yillara kadar tüm Türkiye'de yasiyorlardi; günümüzde Bati Anadolu ve Trakya'da tamamen yok oldular

diger bölgelerde az sayida bulunuyorlar

Dik kanyonlardaki kayalarin arasina yuva kurarlar

SAH KARTAL

Soylari dünya genelinde (Macaristan hariç) çok ciddi tehlikededir

Ülkemizde Iç Anadolu

Iç Bati Akdeniz ve Dogu Anadolu'da

çevresinde genis bozkirlarin bulundugu ormanlarda görülürler

AKKUYRUKLU KARTAL

Türkiye'de tümüyle yok olmak üzeredir; en fazla 15 çift kaldigi tahmin edilmektedir

Çevresinde dogal orman bulunan sulak bölgelerde yasarlar

Ülkemizde Igneada

Nallihan

Akdag ve Göller Bölgesi'nde görülürler

Kanat açikliklari 2 metreyi asabilir; kartallarin en kalin gövdelisidir

Beyaz kuyrugu

kalin boynu ve genis kanatlariyla diger türlerden ayrilirlar

YILAN KARTALI

Sulak alanlara yönelik yogun kurutma çalismalari nedeniyle (özellikle baraj yapimlari) YILAN KARTALI'nin artik ülkemizde yuva kurmadigi anlasilmaktadir

ALADOGAN

DELICE DOGAN ve BIYIKLI DOGAN

Ülkemizde soylari henüz tehlikede olmayan; ancak Arap ülkelerine canli olarak kaçirildiklari için gelecekte popülasyonlari azalma tehlikesinde olan türlerdir

YESIL ARIKUSU (Merops persicus)

Yari çöl

çöl

yariçöllerdeki nehir kenarlarinda

çaliliklarda ve kum yamaçlarinda yasarlar

Ülkemizde Güneydogu Anadolu bölgesi ve Igdir ovasinda çok az sayida kalmislardir

Sayilarinin hizla azalmalarinin temel nedeni barajlardir

Isminden de anlasilacagi üzere yesil renklidirler

Sürmesi siyah ve kalin

gidisi sari

bogazi
kizil

gagasi ve kuyruk telleri uzundur

TOY (Otis tarda)

20 kiloya yaklasan agirligi ve devasa boyuyla Türkiye'de yasayan en büyük kus türüdür

Bati

Orta ve Dogu Anadolu'daki bozkirlar ve kuru tarim alanlarinda yasarlar

Avcilik

asiri otlatma

kimyasal gübre kullanimi ve tarim alanlarinin genislemesi sonucunda ülkemizde sayilari çok azalmistir

Ciddi önlemler alinmadigi taktirde on yil içinde ülkemizde tamamen yok olacaklari tahmin edilmektedir

KELAYNAK (Geronticus eremita)

Bilimsel arastirmalara ragmen eski dagilis bölgelerinde hiçbir canli birey bulunamamistir

Baska bir deyisle serbest dogada soylarinin tükenmis oldugu düsünülmektedir

Dünyada sadece ülkemizde (Birecik / Urfa) ve Fas'da koruma altinda az sayida bulunmaktadirlar

DENIZ KAPLUMBAGASI (Caretta caretta)

Tüm Akdeniz'de yuvalayan disi birey sayisi 2000 civarindadir

Kendilerini en fazla güvende hissettikleri ve en çok ragbet ettikleri ülke Türkiye'dir

(Yaklasik 800 birey) Ekincik

Dalyan

Dalaman

Fethiye

Patara

Kale

Kumluca

Çirali

Alata

Tekirova

Belek

Kizilot

Demirtas

Gazipasa

Anamur

Göksu Deltasi

Kazanli

Akyatan ve Samandag'da görülürler

Diger deniz kaplumbagalarina nazaran iri gövdeleri ve büyük kafalariyla dikkat çekerler

Üreme kumsallarindaki yapilasmalar

deniz kirliligi ve sorumsuz balikçilar nedeniyle tehlike altindadirlar

YESIL DENIZKAPLUMBAGASI (Chelonia mydas)

Nesli dünya genelinde tehlikededir

Tüm Akdeniz'de 500 dolaylarinda disi birey belirlenmistir; bunlarin çogunlugu (yaklasik 400 birey) ülkemizde yasarlar

Üredikleri en önemli alanlar Kazanli

Akyatan ve Samandag'dir

Kendilerini tehdit eden tehlikeler Deniz Kaplumbagasi'yla aynidir

FIRAT KAPLUMBAGASI (Rafetus euphraticus)

Sadece Mezopotamya havzasinda yasar ve nesli ciddi tehlike altindadir

Ülkemizde Firat ve Dicle nehirleri ile kollarinda ve dibi çamurlu göllerde bulunur

Baraj yapimlari nedeniyle ülkemizdeki sayilari çok azalmistir

Boylari 1 metreyi geçmez; kafalarinin ucunda yumusak bir hortum bulunur

ÇÖL VARANI (Varanus griesus)

Türkiye'de yasayan en büyük kertenkele türüdür

Uzunlugu 1 metreyi geçebilir

Sirtinda koyu bir serit bulunur

Ülkemizde tamamen yok olmak üzeredir

Sayilarinin 100'den az kaldigi tahmin edilmektedir

Iyi bir yüzücü olduklarindan dolayi görüldükleri yerlerde "timsah" ismiyle de bilinirler

Çöl ve yari çöllerde yasarlar ve kaya yariklarina ve magaralarda yuva yaparlar

Ülkemizde sadece Urfa'nin Suriye sinirina yakin olan bölgelerinde bulunurlar

HOPA ENGEREGI:

Anavatani Kafkas daglaridir

Ülkemizde Artvin bölgesinde

özellikle Hopa ve Borçka'da görülürler

Zehiri insanlar ve küçük memeliler için ölümcüldür

Ülkemizde soylari tehlikededir

ANADOLU DISLI SAZANCIGI (Aphanius anatolias)

Dünyada sadece Türkiye'nin göllerinde bulunur

Tatli ve aci göllerde yasar

Gölcük gölü (Isparta)

Burdur gölü ve Acigöl'de (Afyon) yayilis gösterir

Vücudunun ince-uzun sekli ve pul düzeninin farkli olmasi nedeniyle diger türdeslerinden ayrilir

Su kirliligi ve kurutma çalismalari nedeniyle sayilari çok azalmistir; nesli ciddi tehlikededir

BEYSEHIR SIRAZI (Capoeta pestai)

Dünyada sadece Beysehir ve Egridir göllerine özgü bir türdür; ancak bu göllere yirtici Sudak baliklarinin salinmasi sonucunda Beysehir gölünde azinliga düsmüsler; Egridir gölünde ise yok olmuslardir

Günümüzde sadece Beysehir gölü havzasindaki Mutluköy su birikintilerinde bulunabilir

ANADOLU YAGBALIGI (Phoxinellus anatolicus)

Dünyada sadece Konya kapali havzasinda (Beysehir gölü ve Saz gölü) bulunan endemik bir türdür

Durgun sulari sever; baraj yapimlari nedeniyle nesli tehlikededir

APOLLO KELEBEGI (Parnassius apollo)

En görkemli ve en büyük dag kelebegidir

Arka kanat üzerindeki etrafi siyah halkalarla çevrili iki kirmizi leke bu türü diger türdeslerinden ayirir

Daglik bölgelerde açik

tasli ve bol çiçekli çayirlarda yasarlar

Ülkemizde Göller Bölgesi

Uludag

Sultan daglari (Afyon)

Aladaglar (Nigde) ve Dogu Karadeniz daglarinda görülürler

Tehlike kategorisini belirleyecek yeterli veri bulunmamaktadir

Bununla birlikte koleksiyonculuk için çok sayida toplanmalari nedeniyle sayilarinin azaldigi gözlemlenmektedir

MEZOPOTAMYA ÇOKGÖZLÜSÜ (Polyommatus dama)

Gökmavisi renkte çok güzel bir kelebektir

Bozulmamis bozkirlarda yasar

Eskiden Maras ve Mardin'de de yasarlarken bugün sadece ve çok az sayida Malatya'da görülmektedir

12-17-2009	#4
Şengül Şirin	Cevap : Soyu Azalan Canlı Türleri SU MAYMUNU (Myocastor coypus) Anavatani Güney Amerika olmakla birlikte kürkleri için 20 yüzyil baslarinda Avrupa'ya getirilmis ve çiftliklerden kaçan bireyler zamanla çogalarak dogal yasamin bir parçasi olmuslardir Iri ve hantal hayvanlardir Boylari 60 cm agirliklari ise 7-9 kilo kadar olabilir Bataklik bölgelerde yasarlar Meriç ve Tuna nehirlerinde az sayida yasadiklarina dair kayit vardir OKLUKIRPI (Hsytrix indica) Akdeniz Ege ve Güneydogu Anadolu bölgelerinde yasarlar Popülasyon yogunluklari çok düstügü için yok olma sürecine girmislerdir Avlanmalari yasaktir Dogal düsmanlari azdir; buna karsilik çingeneler tarafindan kocakari ilaci yapiminda kullanildiklarindan ve etleri de yine bunlar tarafindan yendiklerinden dolayi büyük kayiplar görmektedirler YUNUS BALIGI Ülkemiz denizlerinde en çok görülen tür "Siyah Yunus"dur Deniz kirliliginden ve yasadisi avlanmalarindan dolayi sayilarinin hizla azaldigi bilinmektedir "Yuvarlakbasli Yunus" ve "Beyazburunlu Yunus"tan da ülkemiz sularinda çok az sayida bulunmaktadir Tüm yunus türlerinin avlanmalari yasaktir Ancak aglara verdikleri zararlardan dolayi balikçilar tarafindan sürekli olarak tüfekle vurulmaktadirlar BALINALAR Ülkemizin tüm denizlerinde görülen tek yerli balina türü "Domuz Balinasi"dir Familyadaki en küçük balina türüdür (ortalama 3 metre) ve bu nedenle çogu kez Yunus Baligi sanilmaktadir Eti ve yagi için uluslararasi balikçi filolari tarafindan ve korsan olarak avlanmaktadirlar Soylari tehlikededir Ülkemiz denizlerinin sürekli hayvanlari olmayan ve rastlantisal olarak denizlerimizde görülen balinalar ise "Fin Balinasi" (ortalama 25 metre) Mavi Balina (33 m) Kasalot (18 m) ve Gagali Balina'dir (7 m) KURT (Canis lupus) Ülkemizin tüm bölgelerinde yaygin olarak bulunmakla birlikte evcil hayvanlara büyük zararlar verdiklerinden ve yasayla da korunmadiklarindan dolayi abartili miktarda avlanmaktadirlar Çevre kirliligi ve yogun yapilasma nedeniyle yasma alanlari da gitgide daraldigindan dolayi yakin zamanda popülasyonlarinda büyük düsüsler olmasi kaçinilmaz olacaktir Sosyal hayvanlardir; sürü halinde yasarlar Yaygin kaninin aksine çok aç kalmadikça ve sýkýstirilmadikça insanlara saldirmazlar TILKI Ülkemizin hemen her bölgesinde ve çok sayida bulunurlar (Çok uzaklarda aramayin Geceleri Eymir gölündeki çöp konteynirlarini yoklamaya geldiklerinde arabalarinizin içinden izleyebilirsiniz) Kürkünün ekonomik degeri oldugu ve kümes hayvanlarina da kötü niyetle yaklastiklari için çok sayida avlanirlar Ayrica kirsal bölgelerdeki köpekler tarafindan da bolca haklanirlar Kuduz tasiyicisi olduklarindan dolayi da her hastalik vak'asinin ardindan etrafa zehirli etler konulur Yasam alanlari da gittikçe daraldigindan dolayi yakin zaman sonra korunmaya alinmalari gerekebilecektir AYI (Urcus arctos) Ülkemizde yasayan en büyük etçil memelidir Trakya bölgesi hariç ülkemizin her bölgesinde boz ayi bulunur (En çok Artvin Rize Erzurum Kastamonu Bolu) Yasam alanlari ormanlar ve sarp daglardir Etin yanisira bitkilerle de beslenirler Avare hayvanlardir; her daim yer degistirirler Kedigiller gibi ugrunda ölecekleri belli bir egemenlik sahalari yoktur Postlari degerlidir Yanisira ari kovanlarina zarar verdigi gerekçesiyle ve sifali olduguna inanilan yaglari için kaçak olarak avlanmaktadirlar Aci kuvvetlerine ragmen insanlardan çekinirler; dolayisiyla olaganüstü durumlar disinda insanlara zarar vermezler SIRTLAN (Hyaena hyaena) Ege Akdeniz ve Güneydogu Anadolu'nun step yari-çöl kayalik ve seyrek agaçli bölümlerinde yasarlar Insanlardan korkmazlar; ancak insanlara saldirmazlar da Genelde lesle beslenmekle birlikte aç kaldiklarinda kümes hayvanlari ile küçükbas hayvanlara zarar verirler Çok çaresiz kaldiklarinda kavun karpuz ve üzüm de yerler (Raki da içiyor olabilirler) Ekonomik degerleri olmamakla birlikte olumsuz imajlari nedeniyle görüldükleri yerde vurulurlar Bu nedenle sayilari çok azalmistir KAYA UYURU (Dryomys Laniger) Endemik bir kemirgen türdür Dünyada sadece Toros daglarinda ve Tunceli çevresinde görülür Yasam alanlari yüksek daglarin kayalik bölümleridir Sayilari çok azalmistir Kis uykusuna yatarlar ve tohum bitki sürgünü ve eklembacaklilarla beslenirler Akreplerin bas düsmanlaridir KARAKULAK (Caracal caracal) Türkiye'nin güneyinde ve batisindaki seyrek ormanlar makiler ve bozkirlarda görülür Yirtici bir kedigildir; uzunlugu 80 santime kadar çikabilir Genellikle gece etkindirler Kaya kovuklarinda ve inlerde barinir ve tavsan fare kuslar ve kemirgenleri avlarlar Sayilari hizla azalmaktadir YABANDOMUZU (Sus scrofa) Türkiye'nin hemen her yerinde yasarlar Yasam alanlari ormanlar sazliklar batakliklar göl ve akarsu kenarlaridir Bitki yumrulari ve kökleri böcek ve solucanlari yerler Kendilerini tehlikede hissettikleri zaman çok tehlikeli olurlar; özellikle yarali bireylerin saldirilari ölümcüldür Yetiskinlerin uzunluklari 2 metreyi bulabilir KARACA (Capreolus capreolus) Ülkemizin kuzey ve güneyindeki yaprak döken ormanlarda ve çaliliklarin bulundugu otlaklarda yasarlar Taze sürgün tomurcuk yaprak ve otlarla beslenirler YABANKEÇISI (Capra gegagrus) Ülkemizin güney ve dogu bölgelerinde (özellikle Toros daglarinda) yayilis gösterirler Yasam alanlari sarp kayalik ve bodur çaliliklarin bulundugu ormanlik ve daglik alanlardir Gündüz etkindirler; ot yaprak meyve ve taze sürgünlerle beslenirler ÇAKAL (Canis aureus) Türkiye'nin kuzey bati ve güneyindeki alçak kesimlerde görülürler Yasam alanlari ormanlar maki fundalik bozkir ve deltalardir Magaralarda ve agaç kovuklarinda barinir; hayvan lesleri kemirgenler ve zorda kaldikça da bitkilerle beslenirler KARA AKBABA (Aegypius monachus) Ülkemizde yasayan en büyük kustur (Kanat açikligi 2 metreyi geçebilir) Soylari dünya genelinde (Ispanya hariç) tehlikededir; ülkemizde de sayilari çok azalmistir Genellikle orta yükseklikteki ve yasli agaçlarin (özellikle karaçam) bulundugu ormanlik bölgelerde yasarlar Ülkemizde Iç Ege Iç Anadolu ve Dogu Anadolu'nun kuzeyinde görülürler En yogun popülasyonlarinin bulundugu yer Soguksu Milli Parki'dir (Kizilcahamam / Ankara) KIZIL AKBABA Kara akbabadan biraz daha küçüktür Ülkemizde sayilari en hizli azalan türlerden biridir Akdeniz havzasindaki pekçok ülkede soyu tükenmistir; ülkemiz son siginaklarindan birisidir Özellikle kaya duvarlarinin ve hayvanciligin yaygin oldugu açik alanlarda yuva kurarlar Yüksek daglar bozkirlar ve makilerde görülürler Ülkemizde Toros ve Ilgaz daglarinda Çoruh ve Dicle vadilerinde yanisira Ankara ve Eskisehir'in engebeli bölgelerinde yasarlar KÜÇÜK AKBABA 1950'li yillara kadar tüm Türkiye'de yasiyorlardi; günümüzde Bati Anadolu ve Trakya'da tamamen yok oldular diger bölgelerde az sayida bulunuyorlar Dik kanyonlardaki kayalarin arasina yuva kurarlar SAH KARTAL Soylari dünya genelinde (Macaristan hariç) çok ciddi tehlikededir Ülkemizde Iç Anadolu Iç Bati Akdeniz ve Dogu Anadolu'da çevresinde genis bozkirlarin bulundugu ormanlarda görülürler AKKUYRUKLU KARTAL Türkiye'de tümüyle yok olmak üzeredir; en fazla 15 çift kaldigi tahmin edilmektedir Çevresinde dogal orman bulunan sulak bölgelerde yasarlar Ülkemizde Igneada Nallihan Akdag ve Göller Bölgesi'nde görülürler Kanat açikliklari 2 metreyi asabilir; kartallarin en kalin gövdelisidir Beyaz kuyrugu kalin boynu ve genis kanatlariyla diger türlerden ayrilirlar YILAN KARTALI Sulak alanlara yönelik yogun kurutma çalismalari nedeniyle (özellikle baraj yapimlari) YILAN KARTALI'nin artik ülkemizde yuva kurmadigi anlasilmaktadir ALADOGAN DELICE DOGAN ve BIYIKLI DOGAN Ülkemizde soylari henüz tehlikede olmayan; ancak Arap ülkelerine canli olarak kaçirildiklari için gelecekte popülasyonlari azalma tehlikesinde olan türlerdir YESIL ARIKUSU (Merops persicus) Yari çöl çöl yariçöllerdeki nehir kenarlarinda çaliliklarda ve kum yamaçlarinda yasarlar Ülkemizde Güneydogu Anadolu bölgesi ve Igdir ovasinda çok az sayida kalmislardir Sayilarinin hizla azalmalarinin temel nedeni barajlardir Isminden de anlasilacagi üzere yesil renklidirler Sürmesi siyah ve kalin gidisi sari bogazi kizil gagasi ve kuyruk telleri uzundur TOY (Otis tarda) 20 kiloya yaklasan agirligi ve devasa boyuyla Türkiye'de yasayan en büyük kus türüdür Bati Orta ve Dogu Anadolu'daki bozkirlar ve kuru tarim alanlarinda yasarlar Avcilik asiri otlatma kimyasal gübre kullanimi ve tarim alanlarinin genislemesi sonucunda ülkemizde sayilari çok azalmistir Ciddi önlemler alinmadigi taktirde on yil içinde ülkemizde tamamen yok olacaklari tahmin edilmektedir KELAYNAK (Geronticus eremita) Bilimsel arastirmalara ragmen eski dagilis bölgelerinde hiçbir canli birey bulunamamistir Baska bir deyisle serbest dogada soylarinin tükenmis oldugu düsünülmektedir Dünyada sadece ülkemizde (Birecik / Urfa) ve Fas'da koruma altinda az sayida bulunmaktadirlar DENIZ KAPLUMBAGASI (Caretta caretta) Tüm Akdeniz'de yuvalayan disi birey sayisi 2000 civarindadir Kendilerini en fazla güvende hissettikleri ve en çok ragbet ettikleri ülke Türkiye'dir (Yaklasik 800 birey) Ekincik Dalyan Dalaman Fethiye Patara Kale Kumluca Çirali Alata Tekirova Belek Kizilot Demirtas Gazipasa Anamur Göksu Deltasi Kazanli Akyatan ve Samandag'da görülürler Diger deniz kaplumbagalarina nazaran iri gövdeleri ve büyük kafalariyla dikkat çekerler Üreme kumsallarindaki yapilasmalar deniz kirliligi ve sorumsuz balikçilar nedeniyle tehlike altindadirlar YESIL DENIZKAPLUMBAGASI (Chelonia mydas) Nesli dünya genelinde tehlikededir Tüm Akdeniz'de 500 dolaylarinda disi birey belirlenmistir; bunlarin çogunlugu (yaklasik 400 birey) ülkemizde yasarlar Üredikleri en önemli alanlar Kazanli Akyatan ve Samandag'dir Kendilerini tehdit eden tehlikeler Deniz Kaplumbagasi'yla aynidir FIRAT KAPLUMBAGASI (Rafetus euphraticus) Sadece Mezopotamya havzasinda yasar ve nesli ciddi tehlike altindadir Ülkemizde Firat ve Dicle nehirleri ile kollarinda ve dibi çamurlu göllerde bulunur Baraj yapimlari nedeniyle ülkemizdeki sayilari çok azalmistir Boylari 1 metreyi geçmez; kafalarinin ucunda yumusak bir hortum bulunur ÇÖL VARANI (Varanus griesus) Türkiye'de yasayan en büyük kertenkele türüdür Uzunlugu 1 metreyi geçebilir Sirtinda koyu bir serit bulunur Ülkemizde tamamen yok olmak üzeredir Sayilarinin 100'den az kaldigi tahmin edilmektedir Iyi bir yüzücü olduklarindan dolayi görüldükleri yerlerde "timsah" ismiyle de bilinirler Çöl ve yari çöllerde yasarlar ve kaya yariklarina ve magaralarda yuva yaparlar Ülkemizde sadece Urfa'nin Suriye sinirina yakin olan bölgelerinde bulunurlar HOPA ENGEREGI: Anavatani Kafkas daglaridir Ülkemizde Artvin bölgesinde özellikle Hopa ve Borçka'da görülürler Zehiri insanlar ve küçük memeliler için ölümcüldür Ülkemizde soylari tehlikededir ANADOLU DISLI SAZANCIGI (Aphanius anatolias) Dünyada sadece Türkiye'nin göllerinde bulunur Tatli ve aci göllerde yasar Gölcük gölü (Isparta) Burdur gölü ve Acigöl'de (Afyon) yayilis gösterir Vücudunun ince-uzun sekli ve pul düzeninin farkli olmasi nedeniyle diger türdeslerinden ayrilir Su kirliligi ve kurutma çalismalari nedeniyle sayilari çok azalmistir; nesli ciddi tehlikededir BEYSEHIR SIRAZI (Capoeta pestai) Dünyada sadece Beysehir ve Egridir göllerine özgü bir türdür; ancak bu göllere yirtici Sudak baliklarinin salinmasi sonucunda Beysehir gölünde azinliga düsmüsler; Egridir gölünde ise yok olmuslardir Günümüzde sadece Beysehir gölü havzasindaki Mutluköy su birikintilerinde bulunabilir ANADOLU YAGBALIGI (Phoxinellus anatolicus) Dünyada sadece Konya kapali havzasinda (Beysehir gölü ve Saz gölü) bulunan endemik bir türdür Durgun sulari sever; baraj yapimlari nedeniyle nesli tehlikededir APOLLO KELEBEGI (Parnassius apollo) En görkemli ve en büyük dag kelebegidir Arka kanat üzerindeki etrafi siyah halkalarla çevrili iki kirmizi leke bu türü diger türdeslerinden ayirir Daglik bölgelerde açik tasli ve bol çiçekli çayirlarda yasarlar Ülkemizde Göller Bölgesi Uludag Sultan daglari (Afyon) Aladaglar (Nigde) ve Dogu Karadeniz daglarinda görülürler Tehlike kategorisini belirleyecek yeterli veri bulunmamaktadir Bununla birlikte koleksiyonculuk için çok sayida toplanmalari nedeniyle sayilarinin azaldigi gözlemlenmektedir MEZOPOTAMYA ÇOKGÖZLÜSÜ (Polyommatus dama) Gökmavisi renkte çok güzel bir kelebektir Bozulmamis bozkirlarda yasar Eskiden Maras ve Mardin'de de yasarlarken bugün sadece ve çok az sayida Malatya'da görülmektedir __________________ Arkadaşlar, efendiler ve ey millet, iyi biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler, meczuplar memleketi olamaz En doğru, en hakiki tarikat, medeniyet tarikatıdır