Anatomi Terimlerine Önerilmiş Türkçe Karşılıklardaki Yabancı Kökenli Terimlerin Analizi

**Şengül Şirin** · 12-13-2009

Anatomi Terimlerine Önerilmiş Türkçe Karşılıklardaki Yabancı Kökenli Terimlerin Analizi

Anatomi Terimlerine Önerilmiş Türkçe Karşılıklardaki Yabancı Kökenli Terimlerin
Analizi-Analysis of The Turkish Terms of Foreign Origin Proposed as Equivalents of Anatomical Terms
Amaç: Bu çalışmada, Nomina Anatomica'da yer alan Latince terimlere önerilmiş Türkçe karşılıklardaki, yabancı kökenli terimlerin ne sıklıkta olduğu sorusuna yanıt arandı

Gereç ve Yöntem: Araştırmasını yapmak üzere anatomi ve genel tıpla ilgili 19 Türkçe sözlüğü kaynak olarak belirledik

Daha sonra uluslararası anatomi terimlerinin son dizini olan 'Terminologia Anatomica"dan karşılıklarını arayacağımız kılavuz bir Latince terim listesi elde ettik

Bulgular: Bunların sayısı 1658 idi

Saptadığımız bu terimlerin sözlüklerde önerilmiş karşılıklarını Türk Dil Kurumu'nun "Güncel Türkçe Sözlüğü"nden yararlanarak köken bakımından incelediğimizde 466 tanesinin yabancı kökenli olduğunu saptadık

Bu yabancı kökenli terimlerin sıklığının da tarihsel sürece uygun olarak, %44

9'inin Arapça, %27

7'sinin Farsça, %19

3'ünün Fransızca, %4

1'inin Yunanca, %1

7'sinin Latince, %0

9'unun Moğolca, %0

6'sının İtalyanca, %0

6'sının Ermenice ve %0

2'sinin de İngilizce terimlerden oluştuğunu gördük

Sonuç: Sonuç olarak anatomi terimlerimizin içinde bulunduğu durumu gözler önüne sererek, Türkçeleştirme çabalarına hız verilmesi gerektiğini vurgulamak istedik

Objective: The question of the frequency of the terms of foreign origin proposed as Turkish correspondings to the Latin terms in Nomina Anatomica is tackled in this study

Material and method: We determined 19 Turkish anatomical and medical dictionaries as references in this study

We prepared a reference list of terms in Latin from which we searched for the correspondings in the latest index of the anatomy terms, the "Terminologia Anatomica"

Results: We made a list of 1658 terms in Latin from Terminologia Anatomica to search for their equivalents

28

1% of the terms proposed in the dictionaries were of foreign origin as we analysed them using the "Contemporary Turkish Dictionary" of Turkish Language Foundation

Of these terms 44

9% were from Arabic, 27

7% were from Persian, 19

3% were from French, 4

1% were from Greek, 1

7% were from Latin, 0

9% were from Mongolian, 0

6% were from Italian, 0

6% were from Armenian and 0

2% were from English languages

Conclusions: We claim that the efforts of generating Turkish equivalents for the anatomical terms must be expedited

Bilim, sanat ve meslek dallarında kullanılan, özel anlamları olan sözcüklere terim denir

1,2 Ülkemizde kullanılan tıp terimlerinin kökenlerinin geçmişine bakıldığında: 19

yüzyıla kadar terimlerimiz Arapça ve Farsça'nın etkisinde kalmıştır

Türkçe ise yalnızca halk arasında konuşma dili olarak varlığını sürdürebilmiştir

3 Yine bu yüzyılda batılılaşmanın kaçınılmaz olduğunu düşünen yöneticiler, 1839 yılında ordunun hekim ihtiyaçlarını karşılamak üzere "Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane"yi kurdular

4-6 Eğitim dili olarak da, o yıllarda Avrupa'da bilim ve kültür alanında ileri olan ve diplomatik ilişkilerimizin iyi olduğu Fransa'nın dili benimsendi

Eğitimini 30 yıl kadar Fransızca olarak devam ettiren bu okul, günümüz Türk tıp terminolojisinin Fransızca temeller üzerine kurulmasına yol açtı

7,8 Buradan mezun olmuş genç tıbbiyeliler, dilimizi Fransızca'nın etkisinden kurtarmak için "Cemiyet-i Tıbbiye-i Osmaniye"yi kurdular ve 1873'te ilk "Lügat-ı Tıbbiye" sözlüğünü yayınladılar

9 Fakat bu eserde Fransızca terimlerin yerine yine Arapça-Farsça-Türkçe karışımı olan Osmanlıca kelimeler koyabildiler

Cumhuriyetin ilanından sonra ise ulus devlet görüşüne uygun olarak yabancı kökenli terimlerin yerine Türkçe kök ve eklere dayanan terim üretme çabalarına yönelim olmuştur

Fakat bu noktada dilimizden çıkarılan doğu kökenli terimlerin yerine yeterince Türkçe karşılık önerilememesi, Batı bilimindeki hızlı ilerlemeye paralel olarak yeni kavramların ortaya çıkması ve bazı bilim adamlarımızın işin kolay yolunu seçip bu boşluğu yabancı kökenli terimlerle doldurma düşüncesi, terim sorununu içinden çıkılması zor bir duruma getirmiştir

Biz bu çalışmamızda, anatomi terimlerimizin içerisine girmiş ve günümüzde de Türkçe olduğunu düşünerek kullandığımız, yabancı kökenli terimlerin sıklığına dikkat çekmek istedik

Selman Çıkmaz, Recep Mesut Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi, Anatomi AD, Edirne

12-13-2009	#1
Şengül Şirin	Anatomi Terimlerine Önerilmiş Türkçe Karşılıklardaki Yabancı Kökenli Terimlerin Analizi Anatomi Terimlerine Önerilmiş Türkçe Karşılıklardaki Yabancı Kökenli Terimlerin Analizi Anatomi Terimlerine Önerilmiş Türkçe Karşılıklardaki Yabancı Kökenli Terimlerin Analizi-Analysis of The Turkish Terms of Foreign Origin Proposed as Equivalents of Anatomical Terms Amaç: Bu çalışmada, Nomina Anatomica'da yer alan Latince terimlere önerilmiş Türkçe karşılıklardaki, yabancı kökenli terimlerin ne sıklıkta olduğu sorusuna yanıt arandı Gereç ve Yöntem: Araştırmasını yapmak üzere anatomi ve genel tıpla ilgili 19 Türkçe sözlüğü kaynak olarak belirledik Daha sonra uluslararası anatomi terimlerinin son dizini olan 'Terminologia Anatomica"dan karşılıklarını arayacağımız kılavuz bir Latince terim listesi elde ettik Bulgular: Bunların sayısı 1658 idi Saptadığımız bu terimlerin sözlüklerde önerilmiş karşılıklarını Türk Dil Kurumu'nun "Güncel Türkçe Sözlüğü"nden yararlanarak köken bakımından incelediğimizde 466 tanesinin yabancı kökenli olduğunu saptadık Bu yabancı kökenli terimlerin sıklığının da tarihsel sürece uygun olarak, %449'inin Arapça, %277'sinin Farsça, %193'ünün Fransızca, %41'inin Yunanca, %17'sinin Latince, %09'unun Moğolca, %06'sının İtalyanca, %06'sının Ermenice ve %02'sinin de İngilizce terimlerden oluştuğunu gördük Sonuç: Sonuç olarak anatomi terimlerimizin içinde bulunduğu durumu gözler önüne sererek, Türkçeleştirme çabalarına hız verilmesi gerektiğini vurgulamak istedik Objective: The question of the frequency of the terms of foreign origin proposed as Turkish correspondings to the Latin terms in Nomina Anatomica is tackled in this study Material and method: We determined 19 Turkish anatomical and medical dictionaries as references in this study We prepared a reference list of terms in Latin from which we searched for the correspondings in the latest index of the anatomy terms, the "Terminologia Anatomica" Results: We made a list of 1658 terms in Latin from Terminologia Anatomica to search for their equivalents 281% of the terms proposed in the dictionaries were of foreign origin as we analysed them using the "Contemporary Turkish Dictionary" of Turkish Language Foundation Of these terms 449% were from Arabic, 277% were from Persian, 193% were from French, 41% were from Greek, 17% were from Latin, 09% were from Mongolian, 06% were from Italian, 06% were from Armenian and 02% were from English languages Conclusions: We claim that the efforts of generating Turkish equivalents for the anatomical terms must be expedited Bilim, sanat ve meslek dallarında kullanılan, özel anlamları olan sözcüklere terim denir1,2 Ülkemizde kullanılan tıp terimlerinin kökenlerinin geçmişine bakıldığında: 19 yüzyıla kadar terimlerimiz Arapça ve Farsça'nın etkisinde kalmıştır Türkçe ise yalnızca halk arasında konuşma dili olarak varlığını sürdürebilmiştir3 Yine bu yüzyılda batılılaşmanın kaçınılmaz olduğunu düşünen yöneticiler, 1839 yılında ordunun hekim ihtiyaçlarını karşılamak üzere "Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane"yi kurdular4-6 Eğitim dili olarak da, o yıllarda Avrupa'da bilim ve kültür alanında ileri olan ve diplomatik ilişkilerimizin iyi olduğu Fransa'nın dili benimsendi Eğitimini 30 yıl kadar Fransızca olarak devam ettiren bu okul, günümüz Türk tıp terminolojisinin Fransızca temeller üzerine kurulmasına yol açtı7,8 Buradan mezun olmuş genç tıbbiyeliler, dilimizi Fransızca'nın etkisinden kurtarmak için "Cemiyet-i Tıbbiye-i Osmaniye"yi kurdular ve 1873'te ilk "Lügat-ı Tıbbiye" sözlüğünü yayınladılar9 Fakat bu eserde Fransızca terimlerin yerine yine Arapça-Farsça-Türkçe karışımı olan Osmanlıca kelimeler koyabildiler Cumhuriyetin ilanından sonra ise ulus devlet görüşüne uygun olarak yabancı kökenli terimlerin yerine Türkçe kök ve eklere dayanan terim üretme çabalarına yönelim olmuştur Fakat bu noktada dilimizden çıkarılan doğu kökenli terimlerin yerine yeterince Türkçe karşılık önerilememesi, Batı bilimindeki hızlı ilerlemeye paralel olarak yeni kavramların ortaya çıkması ve bazı bilim adamlarımızın işin kolay yolunu seçip bu boşluğu yabancı kökenli terimlerle doldurma düşüncesi, terim sorununu içinden çıkılması zor bir duruma getirmiştir Biz bu çalışmamızda, anatomi terimlerimizin içerisine girmiş ve günümüzde de Türkçe olduğunu düşünerek kullandığımız, yabancı kökenli terimlerin sıklığına dikkat çekmek istedik *Selman Çıkmaz, Recep Mesut Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi, Anatomi AD, Edirne* __________________ Arkadaşlar, efendiler ve ey millet, iyi biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler, meczuplar memleketi olamaz En doğru, en hakiki tarikat, medeniyet tarikatıdır