Şimşek ve Gök Gürültüsü-Paratoner-Boran

**Şengül Şirin** · 11-22-2009

Şimşek ve Gök Gürültüsü-Paratoner-Boran

İlk insanlar çakan şimşeklerin ve onu izleyen gök gürültüsünün ya da gürlemesinin tanrıların öfkesini gösterdiğini düşünmüştür

Düşen yıldırımların bazen yıkım ve ölümlere neden olması da bu inancı güçlendirmiş olmalıdır

Gerçekte şimşek dev bir elektrik kıvılcımıdır

Bir elektrik bataryasının uçlarına bağlarıan iki tel birbirine çok yaklaştınlırsa, aralarından küçük bir kıvılcımın atladığı görülür

Şimşek çakması da işte böyle bir kıvılcım atlamasıdır; ama fırtına bulutunun iki parçası arasında ya da bulutla yer arasında oluşan bu kıvılcım çok büyüktür ve atlama uzaklığı 8 kilometreye kadar çıkabilir

Böyle büyük bir uzaklıktan elektrik atlaması olabilmesi için, bu kıvılcımı oluşturacak elektrik geriliminin evlerimizde kullandığı mız elektriğin geriliminin yüz binlerce katı olması gerekir

Şimşek Nasıl Oluşur

Atmosferde elektrik yükünün birikimi birçok yoldan olur

Bulutları oluşturan su damlacık-ları önemli bir elektrik yükü kaynağıdır

Yerçekiminin etkisiyle yere doğru düşen su damlaları, daha küçük damlalara aynldıği ı zaman her damla artı elektrik yüküyle, çevre-sirideki hava da eksi elektrik yüküyle yüklenir

Bir yağmur damlası yere doğru düşerken, üzerinde yoğunlaşan nem nedeniyle büyür; ama çapı 5,5 milimetreye ulaşır ulaşmaz ikiye bölünür ve oluşan her iki damla da artı elektrikle yüklenir

Eğer bu damlalar yeryüzüne düşerse, Damlaların elektrik yüklerinin bir etkisi olmaz; ama eğer yükselen bir hava akımıyla bu damlalar yeniden yükselirse Damlaların büyümesi sürer

Yeterince ağırlaşınca yeniden düşmeye başlayan damlalar yeniden bölünür

Damlalardaki elektrik yükü her bölünmeyle biraz daha artar (bak

ELEKTRİK)

Damlaların bölünmesiyle ortaya çıkan elektrik yükünün yam sıra, bulutun üst bölümlerinde bulunan buz kristalleri de sürtünme sonucu artı elektrik yükü kazanarak, eksi elektrik yüklü olan havadan ayrılır ve bulutun elektrik yükünü artırır

Fırtına bulutlarında yağmur damlalarını kolayca yükseltebilen çok güçlü hava akımları vardır

Birbirini izleyen bölünmelerle damlalarda biriken elektrik yükü sonunda öylesine büyür ki, havanın yalıtkanlığını yener

İşte o zaman elektrik atlaması gerçekleşir; şimşek, elektrik akımına direncin en az olduğu yolu izleyen uzun bir kıvılcım biçiminde çakar

Saniyenin onda birinden daha kısa bir süre içinde gerçekleşen bu elektrik atlaması çoğu kez zikzaklı bir çizgi biçiminde görünür

Bulutlar arasındaki elektrik atlamasına şimşek, bir bulutla yer arasında gerçekleşen elektrik atlamasına da yıldınm deriz

Bu elektrik atlamasr sırasında büyük bir ısı oluşur

Yıldınmm düştüğü noktada bulunan kayaçlar bu elektrik boşalımının yol açtığı ısının etkisiyle eriyebilir; yakında bulunan insanlar ölebilir

Ama, çevredeki en yüksek noktada bulunmadıkça ya da yüksek bir ağacın altına sığınmadıkça yıldınm düşmesinden zarar görme tehlikesi çok fazla değildir

Kapalı alanlarda da yıldınm tehlikesi azdır

Yazın görülen şimşekler genellikle, uzaklarda çakan şimşeklerin bulutlardaki bir yansımasıdır

Gök Gürültüsü

Şimşek çakmasını izleyen gök gürültüsüne elektrik atlamasının izlediği yol boyunca havanın ansızın ısınması ve genleşmesi neden olur; bu hızlı ısınma ve genleşmeyi hızlı bir soğuma ve büzülme izler

Gök gürültüsü, gözlemcinin çakan şimşeğe olan uzaklığına bağlı olarak, ya uzayan bir gürleme ya da keskin, takırtıh bir patlama sesi biçiminde duyulur

Havanın genleşip büzülmesiyle oluşan sesin yeryüzünde ya da bulutlarda yankılarıması uzayan bir gürleme sesine yol açar

Yankılanarak değişik uzaklıklardan gözlemciye ulaşan sesler, çoğu zaman duyulan uzun gök gürültülerinin nedenidir

Ses ışıktan çok daha yavaş yol aldığı için, çakan şimşeğin görülmesiyle duyulan gök gürlemesi arasında her zaman bir süre geçer

Bu süre çakan şimşeğin gözlemciye uzaklığına göre değişir; şimşek ne kadar uzaktaysa gök gürlemesinin duyulması için geçen süre de o kadar uzundur

Ses yaklaşık olarak 1 kilometrelik bir uzaklığı 3 saniyede alır

Buna göre, eğer şimşeğin görülmesiyle gök gürlemesinin duyulması arasında 9 saniyelik bir zaman geçmişse, şimşek 3 km uzakta çakmış demektir

Genellikle 15 kilometrelik bir uzaklık içindeki şimşeklerin yol açtığı gök gürültüleri duyulabilir

Boran

Şimşek, gök gürültüsü ve sağanak yağmurla Dirlikte görülen şiddetli rüzgârlar olan boranlara tropik bölgelerde çok sık rastlanır

Sıcak, nemli hava ve dağlar, boran oluşumunu kolaylaştıran bir ortam sağlar; Endonezya'nın Cava Adası'nda yaklaşık olarak yılın 200 günü boran olur

Kutup bölgelerinde boran çok ender ve yalnız gece görülür

Boran sırasında bazen erimiş metal ve taş parçalarının gökten düşerek zarara yol açtığı sanılır

Ama gerçekte olan, yıldınmm düştüğü yerdeki bir metal ya da kayacın oluşan sıcaklıkla erimesidir

(Ayrıca bak

RÜZGÂR

)

Paratoner

Paratoneri bulunan yapılara yıldınm düşmesi olasılığı azdır

ABD'li bilim ve devlet adamı Benjamin Franklin'in 1752'de bulduğu paratoner, yapının en yüksek noktasına yerleştirilmiş sivri uçlu bir metal çubuk ve bu çubuğu toprağa bağlayan bir bakır telden oluşur

Paratonerin temel görevi yıldınm düşmesini önlemek ya da önleyemezse elektrik boşalımını düşük dirençli bakır telden zararsız bir biçimde toprağa aktarmaktır

Elektrik enerjisi taşıyan havai hatları yıldınm düşmesinden korumak için daha karmaşık düzeneklerden yararlanılır

Elektrikli bir matkabın ya da otomobil motorundaki bujilerin oluşturduğu kıvılcımlar, radyo ve televizyon yayınlarında girişime neden olan radyo dalgalanoluşturur

Aslında dev bir kıvılcım olan şimşek de çok büyük uzaklıklardan bu tür girişimlere neden olur; bu girişimler radyolardan cızırtı ve çatırtı sesleri biçiminde duyulur

Yıldırım düşmesi dünyanın birçok yerinde önemli zararlara yol açmaktadır; ama şimşek ve yıldırımın yaran da vardır

Şimşeği oluşturan elektrik kıvılcımı havadaki azot ve oksijenin birleşerek yağmur Damlaların da çözünmesine neden olur

Yere düşen bu yağmur damlalaniçlerinde bulunan ve çok değerli bir gübre olan nitratları toprağa verir

11-22-2009	#1
Şengül Şirin	Şimşek ve Gök Gürültüsü-Paratoner-Boran Şimşek ve Gök Gürültüsü-Paratoner-Boran İlk insanlar çakan şimşeklerin ve onu izleyen gök gürültüsünün ya da gürlemesinin tanrıların öfkesini gösterdiğini düşünmüştür Düşen yıldırımların bazen yıkım ve ölümlere neden olması da bu inancı güçlendirmiş olmalıdır Gerçekte şimşek dev bir elektrik kıvılcımıdır Bir elektrik bataryasının uçlarına bağlarıan iki tel birbirine çok yaklaştınlırsa, aralarından küçük bir kıvılcımın atladığı görülür Şimşek çakması da işte böyle bir kıvılcım atlamasıdır; ama fırtına bulutunun iki parçası arasında ya da bulutla yer arasında oluşan bu kıvılcım çok büyüktür ve atlama uzaklığı 8 kilometreye kadar çıkabilir Böyle büyük bir uzaklıktan elektrik atlaması olabilmesi için, bu kıvılcımı oluşturacak elektrik geriliminin evlerimizde kullandığı mız elektriğin geriliminin yüz binlerce katı olması gerekir Şimşek Nasıl Oluşur Atmosferde elektrik yükünün birikimi birçok yoldan olur Bulutları oluşturan su damlacık-ları önemli bir elektrik yükü kaynağıdır Yerçekiminin etkisiyle yere doğru düşen su damlaları, daha küçük damlalara aynldıği ı zaman her damla artı elektrik yüküyle, çevre-sirideki hava da eksi elektrik yüküyle yüklenir Bir yağmur damlası yere doğru düşerken, üzerinde yoğunlaşan nem nedeniyle büyür; ama çapı 5,5 milimetreye ulaşır ulaşmaz ikiye bölünür ve oluşan her iki damla da artı elektrikle yüklenir Eğer bu damlalar yeryüzüne düşerse, Damlaların elektrik yüklerinin bir etkisi olmaz; ama eğer yükselen bir hava akımıyla bu damlalar yeniden yükselirse Damlaların büyümesi sürer Yeterince ağırlaşınca yeniden düşmeye başlayan damlalar yeniden bölünür Damlalardaki elektrik yükü her bölünmeyle biraz daha artar (bak ELEKTRİK) Damlaların bölünmesiyle ortaya çıkan elektrik yükünün yam sıra, bulutun üst bölümlerinde bulunan buz kristalleri de sürtünme sonucu artı elektrik yükü kazanarak, eksi elektrik yüklü olan havadan ayrılır ve bulutun elektrik yükünü artırır Fırtına bulutlarında yağmur damlalarını kolayca yükseltebilen çok güçlü hava akımları vardır Birbirini izleyen bölünmelerle damlalarda biriken elektrik yükü sonunda öylesine büyür ki, havanın yalıtkanlığını yener İşte o zaman elektrik atlaması gerçekleşir; şimşek, elektrik akımına direncin en az olduğu yolu izleyen uzun bir kıvılcım biçiminde çakar Saniyenin onda birinden daha kısa bir süre içinde gerçekleşen bu elektrik atlaması çoğu kez zikzaklı bir çizgi biçiminde görünür Bulutlar arasındaki elektrik atlamasına şimşek, bir bulutla yer arasında gerçekleşen elektrik atlamasına da yıldınm deriz Bu elektrik atlamasr sırasında büyük bir ısı oluşur Yıldınmm düştüğü noktada bulunan kayaçlar bu elektrik boşalımının yol açtığı ısının etkisiyle eriyebilir; yakında bulunan insanlar ölebilir Ama, çevredeki en yüksek noktada bulunmadıkça ya da yüksek bir ağacın altına sığınmadıkça yıldınm düşmesinden zarar görme tehlikesi çok fazla değildir Kapalı alanlarda da yıldınm tehlikesi azdır Yazın görülen şimşekler genellikle, uzaklarda çakan şimşeklerin bulutlardaki bir yansımasıdır Gök Gürültüsü Şimşek çakmasını izleyen gök gürültüsüne elektrik atlamasının izlediği yol boyunca havanın ansızın ısınması ve genleşmesi neden olur; bu hızlı ısınma ve genleşmeyi hızlı bir soğuma ve büzülme izler Gök gürültüsü, gözlemcinin çakan şimşeğe olan uzaklığına bağlı olarak, ya uzayan bir gürleme ya da keskin, takırtıh bir patlama sesi biçiminde duyulur Havanın genleşip büzülmesiyle oluşan sesin yeryüzünde ya da bulutlarda yankılarıması uzayan bir gürleme sesine yol açar Yankılanarak değişik uzaklıklardan gözlemciye ulaşan sesler, çoğu zaman duyulan uzun gök gürültülerinin nedenidir Ses ışıktan çok daha yavaş yol aldığı için, çakan şimşeğin görülmesiyle duyulan gök gürlemesi arasında her zaman bir süre geçer Bu süre çakan şimşeğin gözlemciye uzaklığına göre değişir; şimşek ne kadar uzaktaysa gök gürlemesinin duyulması için geçen süre de o kadar uzundur Ses yaklaşık olarak 1 kilometrelik bir uzaklığı 3 saniyede alır Buna göre, eğer şimşeğin görülmesiyle gök gürlemesinin duyulması arasında 9 saniyelik bir zaman geçmişse, şimşek 3 km uzakta çakmış demektir Genellikle 15 kilometrelik bir uzaklık içindeki şimşeklerin yol açtığı gök gürültüleri duyulabilir Boran Şimşek, gök gürültüsü ve sağanak yağmurla Dirlikte görülen şiddetli rüzgârlar olan boranlara tropik bölgelerde çok sık rastlanır Sıcak, nemli hava ve dağlar, boran oluşumunu kolaylaştıran bir ortam sağlar; Endonezya'nın Cava Adası'nda yaklaşık olarak yılın 200 günü boran olur Kutup bölgelerinde boran çok ender ve yalnız gece görülür Boran sırasında bazen erimiş metal ve taş parçalarının gökten düşerek zarara yol açtığı sanılır Ama gerçekte olan, yıldınmm düştüğü yerdeki bir metal ya da kayacın oluşan sıcaklıkla erimesidir (Ayrıca bak RÜZGÂR) Paratoner Paratoneri bulunan yapılara yıldınm düşmesi olasılığı azdır ABD'li bilim ve devlet adamı Benjamin Franklin'in 1752'de bulduğu paratoner, yapının en yüksek noktasına yerleştirilmiş sivri uçlu bir metal çubuk ve bu çubuğu toprağa bağlayan bir bakır telden oluşur Paratonerin temel görevi yıldınm düşmesini önlemek ya da önleyemezse elektrik boşalımını düşük dirençli bakır telden zararsız bir biçimde toprağa aktarmaktır Elektrik enerjisi taşıyan havai hatları yıldınm düşmesinden korumak için daha karmaşık düzeneklerden yararlanılır Elektrikli bir matkabın ya da otomobil motorundaki bujilerin oluşturduğu kıvılcımlar, radyo ve televizyon yayınlarında girişime neden olan radyo dalgalanoluşturur Aslında dev bir kıvılcım olan şimşek de çok büyük uzaklıklardan bu tür girişimlere neden olur; bu girişimler radyolardan cızırtı ve çatırtı sesleri biçiminde duyulur Yıldırım düşmesi dünyanın birçok yerinde önemli zararlara yol açmaktadır; ama şimşek ve yıldırımın yaran da vardır Şimşeği oluşturan elektrik kıvılcımı havadaki azot ve oksijenin birleşerek yağmur Damlaların da çözünmesine neden olur Yere düşen bu yağmur damlalaniçlerinde bulunan ve çok değerli bir gübre olan nitratları toprağa verir __________________ Arkadaşlar, efendiler ve ey millet, iyi biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler, meczuplar memleketi olamaz En doğru, en hakiki tarikat, medeniyet tarikatıdır