Cevap : Tayfların Açıklanması-Tayfölçerler-Tayfçekerler-temel Deneyler-tayf çözümlemesi

**Şengül Şirin** · 10-14-2009

Başlangıçta, ışığın yayınlanmasının, maddenin elektronlarının titreşimiyle açıklanması denendi

Bu deneyler akkor halindeki cisimlerin verdiği sürekli tayfın yorumlanmasını sağlayan kara cismin ışınım kuramının ve kuvanta kuramının ortaya çıkmasına neden oldu

Bunun ardından Bohr, tekbileşenli (tekrenkli) çizgilerin yayınımını atoma verdiği yapıyla açıkladı: Atom çekirdeği çevresinde dolanan elektronlardan biri, kararlı bir yörüngeden bir başka kararlı yörüngeye geçince, frekansı bu iki yörüngeye denk düşen enerjilerin farkına bağlı, tekbileşenli bir ışınım yayınlar

Deney sonuçlarıyla en iyi uygunluğu elde etmek için yapılan çalışmalar, atoma kazandırılan görüntünün düzeltilmesine ve presesyon (yalpalama), bağıllık ve spin kavramlarının ortaya çıkmasına neden oldu

Bohr'un modeli, kara çizgileri veren soğurma tayflarının açıklanmasını da sağlar

Bir yörüngeden daha yüksek enerjiye denk düşen bir başka yörüngeye atlayan elektron bir ışınım soğurur

Kuvanta kuramı,bir elektronun kinetik enerjisinin değiştiği her an, ışınım yayınlandığının önceden bilinmesini sağlar

__________________

Tayfların incelenmesinde kullanılan aygıtlar, incelenen ışınların tayfı oluşturan ayırıcı aygıtın üstüne yöneltilmesini sağlayan bir düzenek içerirler; bu sistemi de bir gözlem ya da kayıt aygıtı izler

Görünen ışınlar söz konusu olunca, giriş düzeneğinde, paralel bir ışık demeti oluşturan bir dürbün (kolimatör) ve bu demeti sınırlayan bir yarık bulunur

X ışınları için, X ışınları ampulü ile ayırıcı aygıt arasına yerleştirilen diyaframlarla yetinilir

Görünen ışınlar için ayırıcı aygıt cam bir prizmadır; morötesi ışınlar için İzlanda spatmdan, kuvarstan, kayatu-zundan ya da flüorinden bir prizma kullanılır

Bu son iki gereç kızılaltı ışınlar için de kullanılabilir

Ayrıca şebekelerden de yararlanılabilir; genellikle bu şebekeler bir maden ya da cam levha üstüne kazınmış bir çizgiler dizisinden oluşur

X ışınlarının tayfölçümünde, kullanılabilir tayfları verebilecek sıklık ve incelikte çizgi şebekelerinin yapımına ulaşılamamıştır

Bununla birlikte, billurlar (kristaller) şebekelerin tüm özelliklerini taşıyan geometrik atom düzenlemelerini gösterdiğinden, X ışınları tayfını oluşturmak için billurlar kullanılır (X ışınları tayflarının da billurların incelenmesine yardımcı olabileceğini unutmamak gerekir)

Oluşan ışık tayfları bir ekran üstüne düşürülür ya da bir dürbünle gözlenir; bunun sonucunda da tüm ayrıntılar saptanabilir

Bir mikrometre yardımıyla çizgilerin kesin yerleri belirlenir ve böylece söz konusu çizgilerin dalga boyu ölçülür

Fotoğrafla kayıt, görünebilir ya da morötesi ışınımların tayflarında olduğu kadar X ışınları için de kullanılır

Kararmanm incelenmesi, yayınlanan çeşitli çizgilerin bağıl şiddetinin değerlendirilmesini sağlar

Ayrıca, fotoğraf levhası, tüm poz süresince düşen ışınların etkisini toplar; bu da yöntemin, yıldızlarınki kadar zayıf ışıklarla da kullanılmasını sağlar

UYGULAMALAR

DALGA BOYU ÖLÇÜMÜ

Tayfölçerler bir ışınımın dalga boyunun basit ve doğru olarak ölçülmesini sağlarlar

TAYF ÇÖZÜMLEMESİ

Tayf çizgileri bir cismin niteliklerini belirtirler; 1860'a doğru, o dönemde bilinen basit cisimlere ait çok sayıda çizginin katalogu yapılmıştı

Daha önce belirlenmeyen çizgilerin bulunması, bunları yayımlayan cisimlerin ortaya çıkarılmasına yol açtı

Bir cismi oluşturan elementlerin belirlenmesi için, cismin küçük bir parçasını buharlaştırmak yeterlidir

Çizgilerin şiddetinin incelenmesi de nicel bir yaklaşımı sağlar

BİLLURBİLİM

Billurların üstüne düşen X ışınları yoluyla verilen tayflar, önce atomların katmanlaşma niteliğinin, daha sonra da bu katmanlar içinde sıralanmalarının ve uzaklıklarının incelenmesini sağlar

Bu özellikler metalografi ve bunun sonucu olarak metalürjiyi ilgilendirir

GÖKFİZİĞİ

Tayflar aracılığıyla gökcisimleriyle ilgili (kimyasal bileşim, yüzeydeki cisimlerin durumu, sıcaklık, yere göre radyal hız, yerçekimi ve magnetizma)pek çok bilgi elde edilir

10-14-2009	#2
Şengül Şirin	Cevap : Tayfların Açıklanması-Tayfölçerler-Tayfçekerler-temel Deneyler-tayf çözümlemesi Başlangıçta, ışığın yayınlanmasının, maddenin elektronlarının titreşimiyle açıklanması denendi Bu deneyler akkor halindeki cisimlerin verdiği sürekli tayfın yorumlanmasını sağlayan kara cismin ışınım kuramının ve kuvanta kuramının ortaya çıkmasına neden oldu Bunun ardından Bohr, tekbileşenli (tekrenkli) çizgilerin yayınımını atoma verdiği yapıyla açıkladı: Atom çekirdeği çevresinde dolanan elektronlardan biri, kararlı bir yörüngeden bir başka kararlı yörüngeye geçince, frekansı bu iki yörüngeye denk düşen enerjilerin farkına bağlı, tekbileşenli bir ışınım yayınlar Deney sonuçlarıyla en iyi uygunluğu elde etmek için yapılan çalışmalar, atoma kazandırılan görüntünün düzeltilmesine ve presesyon (yalpalama), bağıllık ve spin kavramlarının ortaya çıkmasına neden oldu Bohr'un modeli, kara çizgileri veren soğurma tayflarının açıklanmasını da sağlar Bir yörüngeden daha yüksek enerjiye denk düşen bir başka yörüngeye atlayan elektron bir ışınım soğurur Kuvanta kuramı,bir elektronun kinetik enerjisinin değiştiği her an, ışınım yayınlandığının önceden bilinmesini sağlar __________________ Tayfların incelenmesinde kullanılan aygıtlar, incelenen ışınların tayfı oluşturan ayırıcı aygıtın üstüne yöneltilmesini sağlayan bir düzenek içerirler; bu sistemi de bir gözlem ya da kayıt aygıtı izler Görünen ışınlar söz konusu olunca, giriş düzeneğinde, paralel bir ışık demeti oluşturan bir dürbün (kolimatör) ve bu demeti sınırlayan bir yarık bulunur X ışınları için, X ışınları ampulü ile ayırıcı aygıt arasına yerleştirilen diyaframlarla yetinilir Görünen ışınlar için ayırıcı aygıt cam bir prizmadır; morötesi ışınlar için İzlanda spatmdan, kuvarstan, kayatu-zundan ya da flüorinden bir prizma kullanılır Bu son iki gereç kızılaltı ışınlar için de kullanılabilir Ayrıca şebekelerden de yararlanılabilir; genellikle bu şebekeler bir maden ya da cam levha üstüne kazınmış bir çizgiler dizisinden oluşur X ışınlarının tayfölçümünde, kullanılabilir tayfları verebilecek sıklık ve incelikte çizgi şebekelerinin yapımına ulaşılamamıştır Bununla birlikte, billurlar (kristaller) şebekelerin tüm özelliklerini taşıyan geometrik atom düzenlemelerini gösterdiğinden, X ışınları tayfını oluşturmak için billurlar kullanılır (X ışınları tayflarının da billurların incelenmesine yardımcı olabileceğini unutmamak gerekir) Oluşan ışık tayfları bir ekran üstüne düşürülür ya da bir dürbünle gözlenir; bunun sonucunda da tüm ayrıntılar saptanabilir Bir mikrometre yardımıyla çizgilerin kesin yerleri belirlenir ve böylece söz konusu çizgilerin dalga boyu ölçülür Fotoğrafla kayıt, görünebilir ya da morötesi ışınımların tayflarında olduğu kadar X ışınları için de kullanılır Kararmanm incelenmesi, yayınlanan çeşitli çizgilerin bağıl şiddetinin değerlendirilmesini sağlar Ayrıca, fotoğraf levhası, tüm poz süresince düşen ışınların etkisini toplar; bu da yöntemin, yıldızlarınki kadar zayıf ışıklarla da kullanılmasını sağlar UYGULAMALAR DALGA BOYU ÖLÇÜMÜ Tayfölçerler bir ışınımın dalga boyunun basit ve doğru olarak ölçülmesini sağlarlar TAYF ÇÖZÜMLEMESİ Tayf çizgileri bir cismin niteliklerini belirtirler; 1860'a doğru, o dönemde bilinen basit cisimlere ait çok sayıda çizginin katalogu yapılmıştı Daha önce belirlenmeyen çizgilerin bulunması, bunları yayımlayan cisimlerin ortaya çıkarılmasına yol açtı Bir cismi oluşturan elementlerin belirlenmesi için, cismin küçük bir parçasını buharlaştırmak yeterlidir Çizgilerin şiddetinin incelenmesi de nicel bir yaklaşımı sağlar BİLLURBİLİM Billurların üstüne düşen X ışınları yoluyla verilen tayflar, önce atomların katmanlaşma niteliğinin, daha sonra da bu katmanlar içinde sıralanmalarının ve uzaklıklarının incelenmesini sağlar Bu özellikler metalografi ve bunun sonucu olarak metalürjiyi ilgilendirir GÖKFİZİĞİ Tayflar aracılığıyla gökcisimleriyle ilgili (kimyasal bileşim, yüzeydeki cisimlerin durumu, sıcaklık, yere göre radyal hız, yerçekimi ve magnetizma)pek çok bilgi elde edilir __________________ Arkadaşlar, efendiler ve ey millet, iyi biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler, meczuplar memleketi olamaz En doğru, en hakiki tarikat, medeniyet tarikatıdır