Eski Mısır'da Bilim ve Teknoloji

**Şengül Şirin** · 10-12-2009

Eski Mısır'da Bilim ve Teknoloji

Eski Mısır’ın İskenderiye kentindeki kitaplıkta bir milyona yakın papirüs tomarı bulunuyordu

Bu kitaplığın zenginleşip büyümesinde, Ptolöme sülalesi’nden gelen Firavunlar çok çalışmışlardı

Böylece İskenderiye kitaplığı uzun yıllar boyunca dünyanın en önde gelen kitaplığı oldu

Fakat bir süre sonra bir başka kitaplık, Anadolu’daki Bergama kenti kitaplığı onunla yarışmaya başladı

O sırada hükümdarlık eden Mısır Firavunu, Bergama kitaplığını acımasızca cezalandırmaya karar verdi ve ülkesinden Anadolu’ya papirüs gönderilmesini yasakladı

Bergama hükümdarı da buna karşılık şöyle bir önlem düşündür Yurdunun en usta adamlarını yanına çağırıp koyun ya da keçi derisinden papirüs yerini tutacak ve yazı yazmaya uygun bir madde hazırlamalarını buyurdu

İşte o günden sonra Bergama, uzun süre dünyaya parşömen

satan bir kent haline geldi

Yunanca “Pergamen!” adını taşıyan Parşömen, doğduğu kentin adını alarak böyle icat olunmuştu

Parşömen, birçok bakımlardan papirüsten üstündü

Kınlacak diye korkmadan kesilebilir ve katlanabilirdi

Ama, parşömenin bu üstünlükleri ilkin pek görülüp bilinemedi

Parşömeni de tıpkı papirüs gibi dürüp büküp tomar haline getiriyorlardı

Kısa bir süre sonra parşömenin katlanabileceği ye defter haline getirilebileceği anlaşıldı

Ayrı ayrı yapraklardan dikilmiş kitap da böyle ortaya çıktı

Yaş keçi, koyun ya dadana derileri yumuşasın diye önce suda bırakılırdı

Sonra da bıçakla yağlan kazılır ve küllü suya yatırılırdı

Bu durumdaki derilerin kılları bıçakla kolayca sıyrılırdı

Giderek bu temizlenmiş deriler tebeşirle oğulur ve sünger taşı ile parlatılırdı

Sonunda ihcev sarımtırak ve her iki yanı düz ve parlak bir deri ortaya çıkmış olurdu

Parşömen ne kadar ince olursa, o kadar değerli sayılırdı

Bütün bir tomarı bir ceviz kabuğuna sığdıracak kadar ince parşömen yapmak ustalığını gösterenler de çıktı elbet

Niterim, iyi söz söylemekle tanınmış Romalı Cfeeron, “Üiada”nm yirmi dört şarkısının bütününü içine alan küçücük bir parşömen töinannı gözleriyle görmüş olduğunu anlatır; Derinin kenarları kocaman bir deri yaprak meydana getirecek şekilde kesilirdi

Bu yaprak ikiye katlanır ve bundan birkaçının bir araya gelişinden de bir defter oluşurdu

Defterler, genel olarak ikiye katlanmış dön yaprak olurdu

Sonraları deriler dörde, sekize ve on altıya katlanmaya başlanan

Böylece derinin dörtte, sekizde, onaltıda biri büyüklüğünde olmak üzere çeşitli boylarda kitaplar yapıldı

Papirüsün yalnız bir tarafına yazılırdı

Oysa, parşömenin iki tarafına da yazılmaya başlandı

Bu, büyük bir özellikti

Bütün bu yanlarına karşılık, parşömen daha uzun süre kesin olarak papirüsün yerini tutamadı

Parşömen, bir eserin temize çekilmesi için kullanılırdı

Ama müsvedder kitapçı dükkânına geldiğinde, bunlar, papirüs tomarlarına kopya edilirdi

Böylece bir yazarın eseri, balmumundan parşömene, parşömenden papirüse bir gezi yaptıktan sonra papirüs “tornan halinde okurlara kadar uzanırdı

Fakat zamanla Mısır gittikçe dahaaz papirüs üretmeye başladı

Hele Araplar, Mısır’ı aldıktan sonra Mısır’dan Avrupa ülkelerine olan papirüs gönderilişi büsbütün durdu

İşte ancak o gün parşömen kesin bir zafere ulaştı

Bu, pekde olumlu bir zafer değildir

Büyük Roma İmparatorluğu, bu olaydan birkaç yüzyıl önce kuzeyden ve doğudan gelen yan ilkel kavimlerce yıkıma uğratılmıştı

Bitmez tükenmez savaşlar bir zamanlar zengin olan kentleri ıssız bir duruma getirmişti

Her geçen yıl yalnız bilginlerin değil, okuma-yazma bilenlerin sayısı da gittikçe azalmıştı

Parşömen, kitap kopya etmeye yarayan biricik araç olarak kaldığında, onun üstüne yazı yazacak kişi de hemen hemen kaltnamış gibiydi

Romalı kitapçıların büyük kopya işlikleri çoktan kapanmıştı

Bundan başka, kuytu ormanlar da ya da ıssız vadilerde kaybolmuş manastırlarda sevap işlemek için kitap kopya eden keşişlere de rastlamak mümkündü

Daracık odasında ve uzun arkalıklı iskemlesinde oturan keşiş San bastien’in yaşamı büyük bir dikkatle kapyo ettiği kitaplar arasında geçiyordu

Acelesi yoktu

Kalemini sık sık kâğıdın üstünden kaldırarak bakar, dikkatle ve özenle yazardı

Keşiş; yazıları ucu sivriltilmiş ve ortasından yarılmış bir kamış kalemle ya da bir kuş tüyüyle yazardı

10-12-2009	#1
Şengül Şirin	Eski Mısır'da Bilim ve Teknoloji Eski Mısır'da Bilim ve Teknoloji Eski Mısır’ın İskenderiye kentindeki kitaplıkta bir milyona yakın papirüs tomarı bulunuyordu Bu kitaplığın zenginleşip büyümesinde, Ptolöme sülalesi’nden gelen Firavunlar çok çalışmışlardı Böylece İskenderiye kitaplığı uzun yıllar boyunca dünyanın en önde gelen kitaplığı oldu Fakat bir süre sonra bir başka kitaplık, Anadolu’daki Bergama kenti kitaplığı onunla yarışmaya başladı O sırada hükümdarlık eden Mısır Firavunu, Bergama kitaplığını acımasızca cezalandırmaya karar verdi ve ülkesinden Anadolu’ya papirüs gönderilmesini yasakladı Bergama hükümdarı da buna karşılık şöyle bir önlem düşündür Yurdunun en usta adamlarını yanına çağırıp koyun ya da keçi derisinden papirüs yerini tutacak ve yazı yazmaya uygun bir madde hazırlamalarını buyurdu İşte o günden sonra Bergama, uzun süre dünyaya parşömensatan bir kent haline geldi Yunanca “Pergamen!” adını taşıyan Parşömen, doğduğu kentin adını alarak böyle icat olunmuştu Parşömen, birçok bakımlardan papirüsten üstündü Kınlacak diye korkmadan kesilebilir ve katlanabilirdi Ama, parşömenin bu üstünlükleri ilkin pek görülüp bilinemedi Parşömeni de tıpkı papirüs gibi dürüp büküp tomar haline getiriyorlardı Kısa bir süre sonra parşömenin katlanabileceği ye defter haline getirilebileceği anlaşıldı Ayrı ayrı yapraklardan dikilmiş kitap da böyle ortaya çıktı Yaş keçi, koyun ya dadana derileri yumuşasın diye önce suda bırakılırdı Sonra da bıçakla yağlan kazılır ve küllü suya yatırılırdı Bu durumdaki derilerin kılları bıçakla kolayca sıyrılırdı Giderek bu temizlenmiş deriler tebeşirle oğulur ve sünger taşı ile parlatılırdı Sonunda ihcev sarımtırak ve her iki yanı düz ve parlak bir deri ortaya çıkmış olurdu Parşömen ne kadar ince olursa, o kadar değerli sayılırdı Bütün bir tomarı bir ceviz kabuğuna sığdıracak kadar ince parşömen yapmak ustalığını gösterenler de çıktı elbet Niterim, iyi söz söylemekle tanınmış Romalı Cfeeron, “Üiada”nm yirmi dört şarkısının bütününü içine alan küçücük bir parşömen töinannı gözleriyle görmüş olduğunu anlatır; Derinin kenarları kocaman bir deri yaprak meydana getirecek şekilde kesilirdi Bu yaprak ikiye katlanır ve bundan birkaçının bir araya gelişinden de bir defter oluşurdu Defterler, genel olarak ikiye katlanmış dön yaprak olurdu Sonraları deriler dörde, sekize ve on altıya katlanmaya başlanan Böylece derinin dörtte, sekizde, onaltıda biri büyüklüğünde olmak üzere çeşitli boylarda kitaplar yapıldı Papirüsün yalnız bir tarafına yazılırdı Oysa, parşömenin iki tarafına da yazılmaya başlandı Bu, büyük bir özellikti Bütün bu yanlarına karşılık, parşömen daha uzun süre kesin olarak papirüsün yerini tutamadı Parşömen, bir eserin temize çekilmesi için kullanılırdı Ama müsvedder kitapçı dükkânına geldiğinde, bunlar, papirüs tomarlarına kopya edilirdi Böylece bir yazarın eseri, balmumundan parşömene, parşömenden papirüse bir gezi yaptıktan sonra papirüs “tornan halinde okurlara kadar uzanırdı Fakat zamanla Mısır gittikçe dahaaz papirüs üretmeye başladı Hele Araplar, Mısır’ı aldıktan sonra Mısır’dan Avrupa ülkelerine olan papirüs gönderilişi büsbütün durdu İşte ancak o gün parşömen kesin bir zafere ulaştı Bu, pekde olumlu bir zafer değildir Büyük Roma İmparatorluğu, bu olaydan birkaç yüzyıl önce kuzeyden ve doğudan gelen yan ilkel kavimlerce yıkıma uğratılmıştı Bitmez tükenmez savaşlar bir zamanlar zengin olan kentleri ıssız bir duruma getirmişti Her geçen yıl yalnız bilginlerin değil, okuma-yazma bilenlerin sayısı da gittikçe azalmıştı Parşömen, kitap kopya etmeye yarayan biricik araç olarak kaldığında, onun üstüne yazı yazacak kişi de hemen hemen kaltnamış gibiydi Romalı kitapçıların büyük kopya işlikleri çoktan kapanmıştıBundan başka, kuytu ormanlar da ya da ıssız vadilerde kaybolmuş manastırlarda sevap işlemek için kitap kopya eden keşişlere de rastlamak mümkündü Daracık odasında ve uzun arkalıklı iskemlesinde oturan keşiş San bastien’in yaşamı büyük bir dikkatle kapyo ettiği kitaplar arasında geçiyordu Acelesi yoktu Kalemini sık sık kâğıdın üstünden kaldırarak bakar, dikkatle ve özenle yazardı Keşiş; yazıları ucu sivriltilmiş ve ortasından yarılmış bir kamış kalemle ya da bir kuş tüyüyle yazardı __________________ Arkadaşlar, efendiler ve ey millet, iyi biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler, meczuplar memleketi olamaz En doğru, en hakiki tarikat, medeniyet tarikatıdır