Hayvanların Gözetim Altında Üretilmesi

**Şengül Şirin** · 10-08-2009

Hayvanların Gözetim Altında Üretilmesi

Soyu giderek tükenen bir hayvan türünün yeniden çoğalabilmesi için alınacak ilk önlem, o türün bireylerinin insan gözetimi altında üremesine yardımcı olmaktır

Nitekim Arabistan oriksi (Oryx leucoryx), Hawaii kazı (Branta sandvicensis), Amazon papağanı (Amazona vittata) gibi soyu tükenmekte olan birçok hayvan yaşadığı doğal ortamdan alınıp hayvanat bahçelerinde başarıyla üretilebilmiştir

Uçucu kuşların en iri örneklerinden biri olan Çalifornia kondorundan (Gymnogyps californianus) da birkaç yıl öncesine kadar yalnızca Califor-nia'nın güneyinde, Santa Barbara yakınlarındaki ormanlık dağlarda yaşayan küçük bir topluluk kalmıştı

Hayvanat bahçelerinde korumaya alınan bu kuşların kuluçka makinelerinden çıkan 15 kadar yavrusu gelecek için hiç değilse küçük bir umuttur

Türkiye'de de başlangıçta çiftçilerin evcil ve damızlık hayvan gereksinimini karşılamak üzere kurulan Devlet Üretme Çiftlikleri'nin bugün dağ koyunu, alageyik gibi soyu azalan yabanıl türleri korumaya alıp üretmesi umut verici bir gelişmedir

Hayvanları gözetim altında üretmenin en büyük güçlüğü, doğadan seçilen bireylerin üremeye ya da sağlıklı bireyler vermeye elverişli olmamasıdır

Seçim şansı çok az olduğu için, doğadan alınan dişi ile erkeğin aynı ana-babanın dölleri olması hem kendilerinde, hem yavrularında kalıtsal bozukluklara yol açabilir

Örneğin çok ender kuşlar olan Mauritius doğanlarından {Falco punctatus) küçük bir topluluk korumaya alınmış, ama dişilerin üçü de aynı soydan geldikleri ve aynı kalıtsal bozukluğu taşıdıkları için yumurtlarken ölmüşlerdi

Gözetim altında üretme programlarının temel amacı, hayvanat bahçesinde yetişmiş yavruları iyice büyüdükten sonra yeniden doğal ortamlarına bırakmak ve orada daha iyi koşullar altında yaşamalarını sağlamaktır

Ne var ki, insan eliyle bakılmaya alışan bu yavrulara kafes dışındaki özgür yaşam her zaman çekici gelmez

Örneğin Hawaii kazı insanlara çok alıştığı için hayvanat bahçelerinde hiç sorun çıkarmadan ürüyor, ama doğal yurdu olan Hawaii adalarındaki yanardağ kraterlerine götürüldüğünde üreme hızı büyük ölçüde düşüyor

İnsan eliyle bakılan yabanıl hayvanların zamanla doğal davranış özelliklerini yitirmesinin en çarpıcı örneklerinden biri kuşkusuz kel aynaklardır (Geronticus eremita)

Üremek için kalabalık sürüler halinde Şanlıurfa'nın Birecik ilçesine gelen bu kuşlar kışın Afrika'ya göç ediyor, ama ertesi yıl giden sürünün pek azı geri dönüyordu

Bunun nedeni, başta çekirge olmak üzere böceklerle beslenen kel aynakların yedikleri böceklerin dokularına yerleşmiş olan tarım ilaçlarıyla zehirlenmesine bağlandı

Sonunda kel aynakların sayısı giderek azahnca, soylarının tükenmesini önlemek için Birecik'teki kuşların kafese alınıp insan eliyle beslenmesine karar verildi

Ama evcilleşen kuşlar birkaç kuşak sonra doğal yaşama uyumsuzluk göstermeye başladılar

İnsan eliyle beslenmeye alışan yavrular doğaya salıverildiğinde ne yiyecek arıyor, ne de göç yolculuğuna çıkıyordu

Nitekim 1989'un mayıs ayında, kafeste bakılan evcil kel aynaklar dışında, Türkiye'de yalnızca bir tek göçmen kel aynak kalmıştı

10-08-2009	#7
Şengül Şirin	Hayvanların Gözetim Altında Üretilmesi Hayvanların Gözetim Altında Üretilmesi Soyu giderek tükenen bir hayvan türünün yeniden çoğalabilmesi için alınacak ilk önlem, o türün bireylerinin insan gözetimi altında üremesine yardımcı olmaktır Nitekim Arabistan oriksi (Oryx leucoryx), Hawaii kazı (Branta sandvicensis), Amazon papağanı (Amazona vittata) gibi soyu tükenmekte olan birçok hayvan yaşadığı doğal ortamdan alınıp hayvanat bahçelerinde başarıyla üretilebilmiştir Uçucu kuşların en iri örneklerinden biri olan Çalifornia kondorundan (Gymnogyps californianus) da birkaç yıl öncesine kadar yalnızca Califor-nia'nın güneyinde, Santa Barbara yakınlarındaki ormanlık dağlarda yaşayan küçük bir topluluk kalmıştı Hayvanat bahçelerinde korumaya alınan bu kuşların kuluçka makinelerinden çıkan 15 kadar yavrusu gelecek için hiç değilse küçük bir umuttur Türkiye'de de başlangıçta çiftçilerin evcil ve damızlık hayvan gereksinimini karşılamak üzere kurulan Devlet Üretme Çiftlikleri'nin bugün dağ koyunu, alageyik gibi soyu azalan yabanıl türleri korumaya alıp üretmesi umut verici bir gelişmedir Hayvanları gözetim altında üretmenin en büyük güçlüğü, doğadan seçilen bireylerin üremeye ya da sağlıklı bireyler vermeye elverişli olmamasıdır Seçim şansı çok az olduğu için, doğadan alınan dişi ile erkeğin aynı ana-babanın dölleri olması hem kendilerinde, hem yavrularında kalıtsal bozukluklara yol açabilir Örneğin çok ender kuşlar olan Mauritius doğanlarından {Falco punctatus) küçük bir topluluk korumaya alınmış, ama dişilerin üçü de aynı soydan geldikleri ve aynı kalıtsal bozukluğu taşıdıkları için yumurtlarken ölmüşlerdi Gözetim altında üretme programlarının temel amacı, hayvanat bahçesinde yetişmiş yavruları iyice büyüdükten sonra yeniden doğal ortamlarına bırakmak ve orada daha iyi koşullar altında yaşamalarını sağlamaktır Ne var ki, insan eliyle bakılmaya alışan bu yavrulara kafes dışındaki özgür yaşam her zaman çekici gelmez Örneğin Hawaii kazı insanlara çok alıştığı için hayvanat bahçelerinde hiç sorun çıkarmadan ürüyor, ama doğal yurdu olan Hawaii adalarındaki yanardağ kraterlerine götürüldüğünde üreme hızı büyük ölçüde düşüyor İnsan eliyle bakılan yabanıl hayvanların zamanla doğal davranış özelliklerini yitirmesinin en çarpıcı örneklerinden biri kuşkusuz kel aynaklardır (Geronticus eremita) Üremek için kalabalık sürüler halinde Şanlıurfa'nın Birecik ilçesine gelen bu kuşlar kışın Afrika'ya göç ediyor, ama ertesi yıl giden sürünün pek azı geri dönüyordu Bunun nedeni, başta çekirge olmak üzere böceklerle beslenen kel aynakların yedikleri böceklerin dokularına yerleşmiş olan tarım ilaçlarıyla zehirlenmesine bağlandı Sonunda kel aynakların sayısı giderek azahnca, soylarının tükenmesini önlemek için Birecik'teki kuşların kafese alınıp insan eliyle beslenmesine karar verildi Ama evcilleşen kuşlar birkaç kuşak sonra doğal yaşama uyumsuzluk göstermeye başladılar İnsan eliyle beslenmeye alışan yavrular doğaya salıverildiğinde ne yiyecek arıyor, ne de göç yolculuğuna çıkıyordu Nitekim 1989'un mayıs ayında, kafeste bakılan evcil kel aynaklar dışında, Türkiye'de yalnızca bir tek göçmen kel aynak kalmıştı __________________ Arkadaşlar, efendiler ve ey millet, iyi biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler, meczuplar memleketi olamaz En doğru, en hakiki tarikat, medeniyet tarikatıdır