Şengül Şirin
|
çok Partili Hayata Geçiş Denemeleri
ÇOK PARTİLİ HAYATA GEÇİŞ DENEMELERİ
Birinci mecliste,
Tesanüt Grubu,
Halk Zümresi ve Islahat Grubu,
Müdafaa-i Hukuk Grubu,
İstiklâl Grubu adlarında gruplar oluşmuştur
MKemal, 151 milletvekili ile Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Grubu'nu kurmuştur (Mayıs 1921) Başkanı da MKemal olmuştur
Mecliste Birinci ve İkinci Grup adlarında ayrılmalar meydana gelmiştir
Seçimlerin yenilenmesi kararı alınmıştır (1 Nisan 1923)
Seçimden sonra MKemal, Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Grubu yerine, Halk Fırkası'nı kurmuş (9 Eylül 1923), başkanlığına da MKemal seçilmiştir Cumhuriyetin ilanından sonra parti 'Cumhuriyet Halk Partisi' adını almıştır
Seçimlerde çoğunluk olarak MKemal taraftarları kazanmış, İkinci Grup meclise girememiştir
Askerlerin görevlerini sürdürdükleri bir sırada milletvekili olamayacakları bir kanunla kabul edilmiştir (19 Aralık 1924)
Kazım Karabekir Paşa, Refet Paşa ve Ali Fuat Paşa ordudan ayrılmıştır
A) TERAKKİPERVER CUMHURİYET FIRKASI (17 Kasım 1924)
Kazım Karabekir Paşa, Ali Fuat Paşa, Cafer Tayyar Paşa, Adnan Bey, Rauf Bey, Refet Bey Cumhuriyet Halk Fırkası'nın icraatlarına karşı çıkmışlardır
Muhalifler Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası adında yeni bir parti kurmuşlardır
Başkanlığına Kazım Karabekir seçilmiştir
Dine saygılı olduğunu söyleyen bu partiye eski rejim taraftarlarından büyük destek gelmiş ve kısa sürede güçlenmiştir
Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'ndan cesaret alanlar, Şeyh Said önderliğinde rejim karşıtı bir isyan çıkmıştır
Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası isyanda rolü olduğu gerekçesi ile kapatılmıştır (5 Haziran 1925)
Şeyh Said İsyanı (13 Şubat 1925)
İsyanın Çıkış Nedenleri:
İnkılapların başlaması ve eski rejim taraftarlarının bunu hazmedememesi
Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nın takip ettiği politika
İngiltere'nin Güney Doğu Anadolu halkını Türkiye Cumhuriyeti aleyhine kışkırtması ve bir Kürdistan Devleti kurma çabaları
Saltanat ve hilafetin kaldırılması
İsyanın Gelişimi
Şeyh Said İsyanı 13 Şubat 1925'te başlamıştır
İsyan Erzurum, Elazığ, Bitlis ve Muş'a kadar yayılmıştır
Ali Fethi Hükümeti isyanı bastıramayınca istifa etmiştir
Yeni hükümeti İsmet Paşa kurdu ve isyan alınan tedbirlerle bastırılmıştır
İsyanın Sonuçları:
Takrîr-i Sükun Kanunu çıkarılmış (4 Mart 1925), kanun, 1929'a kadar geçerli olmuştur
İstiklâl Mahkemeleri tekrar işlemeye başlamıştır
Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası isyanda rolü olduğu gerekçesi ile kapatılmıştır (5 Haziran 1925)
Türkiye Cumhuriyeti'ni yıkmaya yönelik ilk isyan hareketi başarılı bir şekilde bastırılmıştır
İngiltere, Musul meselesini kendi lehine çözebilmek için avantaj sağlamıştır
Çok partili hayata geçişin ilk denemesi başarısızlıkla sonuçlanmıştır
İsyan, Türkiye'de demokrasiye geçme zemininin henüz hazır olmadığını göstermiştir
Ali Fethi Bey Hükümeti istifa etmiş, İsmet Paşa Hükümeti kurulmuştur
Not : Şeyh Said İsyanı, Türkiye Cumhuriyeti'ni yıkmaya yönelik ilk isyan hareketidir Bu yönüyle 31 Mart Olayı'na benzer
Mustafa Kemal'e Suikast (16 Haziran 1926)
Eski rejim taraftarları, MKemal'i ortadan kaldırırlarsa yeni rejimin sona ereceğine inanmışlardır
Bu nedenle MKemal'e İzmir'de bir suikast planlanmıştır
Suikastın haber alınması üzerine suikastçılar yakalanmış ve suikastı planlayanlar İstiklâl Mahkemeleri tarafından cezalandırılmışlardır
Not : Bu suikast girişimi MKemal'in şahsında yeni rejime karşı yapılmış bir harekettir
B) SERBEST CUMHURİYET FIRKASI (12 Ağustos 1930)
Ekonomik görüşlerde ayrılan muhalifler MKemal'in isteğiyle Serbest Cumhuriyet Fırkası'nı kurmuşlardır (12 Ağustos 1930)
Başkanlığına Fethi Bey getirilmiştir
Parti, ekonomide liberalizmi savunmuştur
İnkılaplara karşı olanlar Serbest Cumhuriyet Fırkası'na girmişlerdir
Laiklik, inkılaplar ve cumhuriyet aleyhine gösteriler başlamıştır
Belediye seçimleri yapıldı ve seçimleri büyük bir çoğunlukla Cumhuriyet Halk Fırkası kazanmıştır
Fethi Bey, Serbest Cumhuriyet Fırkası'na eski rejim taraftarlarının katılmasından endişe etmiş ve partisini 18 Aralık 1930'da kapatmıştır
İkinci kez çok partili hayata geçiş denemesi de başarısız olmuştur
1946 yılına kadar bir daha, çok partili hayata geçiş denemesi yapılmamıştır
Menemen Olayı (23 Aralık 1930)
Derviş Mehmet ve adamları Menemen'de isyan etmişlerdir
İsyanı bastırmaya gelen Asteğmen Kubilay, isyancılar tarafından öldürülmüştür
Menemen İsyanı bastırılmıştır
Not : Menemen Olayı, Serbest Cumhuriyet Fırkası'nın kapatılmasının çok yerinde bir davranış olduğunu göstermiştir
C) ÇOK PARTİLİ HAYATA KESİN GEÇİŞ
Türkiye, Birleşmiş Milletler'de söz sahibi olmak istemiştir
Birleşmiş milletlerin çoğu da demokrasi ile yönetilen ülkelerden oluşmuştur
İsmet İnönü, ikinci bir partinin kurulmasına izin vermiştir
Milli Kalkınma Partisi adında yeni bir parti kurulmuş, böylece çok partili hayata kesin olarak geçilmiştir (18 Temmuz 1845)
Celal Bayar, Adnan Menderes, Fuat Köprülü ve Refik Koraltan Cumhuriyet Halk Partisi'nden ayrılıp Demokrat Parti'yi kurmuşlardır (7 Ocak 1945)
1946'da açık oy, gizli tasnif ile Cumhuriyet Halk Partisi seçimleri kazanmıştır
1948 yılında Millet Partisi adında yeni bir parti daha kurulmuştur
1950'deki seçimleri gizli oy, açık tasnif ile büyük bir çoğunlukla Demokrat Parti kazanmıştır
Not : Cumhuriyet Halk Partisi'nden sonra iktidara gelen ilk parti Demokrat Parti'dir
__________________
Arkadaşlar, efendiler ve ey millet, iyi biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler, meczuplar memleketi olamaz En doğru, en hakiki tarikat, medeniyet tarikatıdır
|