Tbmm'ye Karşı çıkan Ayaklanmalar ve Istiklal Mahkemeleri

**Şengül Şirin** · 09-30-2009

TBMM'YE KARŞI ÇIKAN AYAKLANMALAR VE İSTİKLAL MAHKEMELERİ

TBMM'YE KARŞI ÇIKAN AYAKLANMALAR

Nedenleri:

İstanbul Hükümeti'nin TBMM aleyhine yayınladığı fetva
MKemal ve arkadaşlarının gıyabî olarak idam istemiyle yargılanmaları
İstanbul Hükümeti'nin Anadolu üzerinde otorite kurmak istemesi
İstanbul Hükümeti'nin Milli Mücadele'yi İttihatçı ve Bolşevik olarak nitelendirmesi
İtilaf Devletleri'nin Milli Mücadele'nin Padişah ve Halifeye karşı yapıldığı şeklindeki propagandaları
İngilizler'in boğazların iki tarafında da tampon bölge oluşturmak istemeleri
Asker kaçaklarının otorite boşluğundan yararlanmak istemeleri
Bazı kişilerin manda ve himaye istemesi
Azınlıkların işgallerden yararlanarak bağımsız devlet kurma çabaları
Kuva-yı Milliye birliklerinin disiplinsiz hareketleri
Bazı Kuva-yı Milliye birliklerinin Düzenli Ordu'ya katılmak istememeleri

A)İstanbul Hükümeti'nin Neden Olduğu Ayaklanmalar

1) Anzavur Ayaklanması

Jandarma emeklisi Binbaşı Ahmet Anzavur tarafından çıkarılmıştır
Balıkesir, Biga, Gönen, Manyas ve Susurluk çevresinde yayılmıştır
Ayaklanmayı Çerkez Ethem bastırmıştır
2) Kuva-yı İnzibatiye (Halifelik Ordusu) Ayaklanması

Kuva-yı Milliye'ye karşı İngilizler'in yardımları ile kurulmuştur
İzmit ve Geyve çevresinde etkili olmuştur
Ayaklanma Ali Fuat Paşa tarafından bastırılmıştır
Kuva-yı İnzibatiye birliklerinin bir kısmı Kuva-yı Milliye'ye katılmıştır

B)İstanbul Hükümeti ve İşgalci Devletlerin Kışkırtmaları İle Çıkarılan Ayaklanmalar Ayaklanmalar

1) Bolu, Düzce, Hendek ve Adapazarı Ayaklanmaları

Boğazların kontrolünü sağlamak için İngilizler'in desteği ile çıkarılmıştır
Ayaklanma, Çerkez Ethem'in yardımları ile Ali Fuat Paşa ve Refet Bey tarafından bastırılmıştır
2) Yozgat Yenihan Ayaklanması

Osmanlı Hanedanı'na bağlı ayanlardan olan Çapanoğulları Yozgat'ta, Aynacıoğulları ise Zile'de ayaklanmışlardır
Çerkez Ethem ayaklanmayı bastırmaya çalışmış, ancak Yunan ilerleyişi başladığından Batı Cephesi'ne geri çağrılmıştır
Yıl sonunda ayaklanma merkezden gönderilen güçler tarafından bastırılmıştır
3) Afyon Ayaklanması

Yunanlar'ın kışkırtması sonucu Çopur Musa Afyon'da 'Din elden gidiyor' diyerek ayaklanmıştır
Kuva-yı Milliye güçleri ayaklanmayı bastırmıştır
4) Konya Ayaklanması

Delibaş Mehmet, hükümet binasını basmış ve binaya el koymuştur
Milli güçler tarafından ayaklanma bastırılmıştır (22 Kasım 1920)
5) Milli Aşiret Ayaklanması

Urfa Viranşehir'de Fransızlar'ın kışkırtmaları sonucu ayaklanmışlardır
Ayaklanma Kuva-yı Milliye tarafından bastırılmıştır
6) Ali Batı Ayaklanması

Midyat ve Nusaybin çevresinde çıkmıştır
7) Şeyh Eşref Ayaklanması

Bayburt'ta çıkmıştır
8) Koçkiri Ayaklanması

Erzincan, Zara ve Koçkiri çevresinde çıkmıştır
9) Cemil Çeto Ayaklanması

Garzan ve çevresinde çıkmıştır

C)Azınlıkların Çıkardığı Ayaklanmalar

1) Rum Ayaklanmaları

Rumlar, Trabzon'da Pontus Rum Devleti'ni kurma düşüncesiyle ayaklanmışlardır
İngilizler tarafından desteklenmiştir
Kurtuluş Savaşı boyunca en uzun süren ayaklanma, Pontus Rum ayaklanmasıdır
Ayaklanma Şubat 1923'te bastırılabilmiştir
2) Ermeni Ayaklanmaları

Fransızlar'ın desteği ile Ermeni İntikam Alayı Adana ve çevresinde katliamlar yapmıştır
Ayaklanma Güneydoğu Anadolu'ya yayılmıştır
Milli Mücadele'nin kazanılması ile ayaklanmalar bastırılmıştır

D)Kuva-yı Milliye Taraftarı Olup Sonradan Ayaklananlar

1) Demirci Mehmet Efe Ayaklanması

Denizli, Burdur, Dinar ve Çal çevresinde çıkmıştır
Ayaklanmayı Iİnönü savaşından önce Refet Bey bastırmıştır (30 Aralık 1920)
2) Çerkez Ethem Ayaklanması

Kütahya, Gediz ve Demirci çevresinde çıkmıştır
Çerkez Ethem, Iİnönü Savaşı sırasında Düzenli Ordu'ya saldırmıştır
Iİnönü Savaşı'ndan sonra ayaklanma bastırılmıştır (24 Ocak 1921)
Çerkez Ethem ve arkadaşları Yunanlar'a sığınmıştır

TBMM'NİN AYAKLANMALARA KARŞI ALDIĞI ÖNLEMLER

Hıyanet-i Vataniye Kanunu çıkarılmıştır (29 Nisan 1920)
İstiklal Mahkemeleri kurulmuştur (11 Eylül 1920)
İstanbul Hükümeti ile tüm ilişkiler kesilmiş, İstanbul'dan gelen evraklar geri gönderilmiş, İstanbul Hükümeti'nin yaptığı her türlü iş yok sayılmıştır
Düzenli Ordu kurularak Kuva-yı Milliye birlikleri kaldırılmıştır
İstanbul Hükümeti'nin çıkardığı fetvaya karşılık, Ankara Müftüsü Rıfat Börekçi tarafından karşı fetva yazılarak Milli Mücadele'nin haklılığı halka duyurulmuştur
Ayaklanmaların Sonuçları:

Kurtuluş Savaşı uzamıştır
Milli Mücadele'nin kazanılması gecikmiştir
Yunanlar, Anadolu'da ilerleme fırsatı bulmuştur
Boş yere kardeş kanı dökülmüştür
TBMM gücünü, ayaklanmaları bastırmak için kullanmıştır
TBMM, tüm ayaklanmaları bastırarak Anadolu'da otoriteye hakim olmuştur
Not : Hıyanet-i Vataniye Kanunu ve Şeyh Said İsyanı olayıyla ilgili çıkarılan Takrir-i Sükun Kanunu, amaç bakımından birbirine benzer

İSTİKLÂL MAHKEMELERİ (11 Eylül 1920)

Kuruluş Nedeni:

TBMM'ye karşı ayaklanmaların çıkması
Anadolu'da eşkıyaların çoğalması ve iç güvenliği tehdit etmeleri
Kuva-yı Milliye birliklerinin düzensiz hareket etmeleri
Askerden firar edenlerin artması
TBMM'nin tüm yurtta otoriteyi eline almak istemesi
Hıyânet-i Vataniye Kanunu kabul edilmiştir (29 Nisan 1920)
İstiklâl Mahkemeleri kurulmuştur (11 Eylül 1920)
İstiklâl Mahkemeleri'nin Özellikleri:

Mahkeme kararlarında temyiz hakkı yoktur
Mahkeme üyeleri TBMM üyeleri arasından seçilmiştir
İstiklâl Mahkemeleri'nin Yararları:

Asker kaçakları orduya geri dönmüştür
Ayaklanmalar bastırılmıştır
İç güvenlik sağlanmıştır
Devlet organları işlemeye başlamıştır
Vergi ve asker alımları kolaylaşmıştır
Not 1: İstiklal Mahkemeleri ilk kez TBMM'ye karşı ayaklanmalar sırasında kurulmuştur
Not 2: Tekalif-i Milliye Emirleri'ne karşı çıkmalar başlayınca İstiklal Mahkemeleri yeniden devreye girmiştir
Not 3: Şeyh Said İsyanı sırasında İstiklal Mahkemeleri yine işlevini yerine getirmiştir

09-30-2009	#1
Şengül Şirin	Tbmm'ye Karşı çıkan Ayaklanmalar ve Istiklal Mahkemeleri TBMM'YE KARŞI ÇIKAN AYAKLANMALAR VE İSTİKLAL MAHKEMELERİ TBMM'YE KARŞI ÇIKAN AYAKLANMALAR Nedenleri: İstanbul Hükümeti'nin TBMM aleyhine yayınladığı fetva MKemal ve arkadaşlarının gıyabî olarak idam istemiyle yargılanmaları İstanbul Hükümeti'nin Anadolu üzerinde otorite kurmak istemesi İstanbul Hükümeti'nin Milli Mücadele'yi İttihatçı ve Bolşevik olarak nitelendirmesi İtilaf Devletleri'nin Milli Mücadele'nin Padişah ve Halifeye karşı yapıldığı şeklindeki propagandaları İngilizler'in boğazların iki tarafında da tampon bölge oluşturmak istemeleri Asker kaçaklarının otorite boşluğundan yararlanmak istemeleri Bazı kişilerin manda ve himaye istemesi Azınlıkların işgallerden yararlanarak bağımsız devlet kurma çabaları Kuva-yı Milliye birliklerinin disiplinsiz hareketleri Bazı Kuva-yı Milliye birliklerinin Düzenli Ordu'ya katılmak istememeleri A)İstanbul Hükümeti'nin Neden Olduğu Ayaklanmalar 1) Anzavur Ayaklanması Jandarma emeklisi Binbaşı Ahmet Anzavur tarafından çıkarılmıştır Balıkesir, Biga, Gönen, Manyas ve Susurluk çevresinde yayılmıştır Ayaklanmayı Çerkez Ethem bastırmıştır 2) Kuva-yı İnzibatiye (Halifelik Ordusu) Ayaklanması Kuva-yı Milliye'ye karşı İngilizler'in yardımları ile kurulmuştur İzmit ve Geyve çevresinde etkili olmuştur Ayaklanma Ali Fuat Paşa tarafından bastırılmıştır Kuva-yı İnzibatiye birliklerinin bir kısmı Kuva-yı Milliye'ye katılmıştır B)İstanbul Hükümeti ve İşgalci Devletlerin Kışkırtmaları İle Çıkarılan Ayaklanmalar Ayaklanmalar 1) Bolu, Düzce, Hendek ve Adapazarı Ayaklanmaları Boğazların kontrolünü sağlamak için İngilizler'in desteği ile çıkarılmıştır Ayaklanma, Çerkez Ethem'in yardımları ile Ali Fuat Paşa ve Refet Bey tarafından bastırılmıştır 2) Yozgat Yenihan Ayaklanması Osmanlı Hanedanı'na bağlı ayanlardan olan Çapanoğulları Yozgat'ta, Aynacıoğulları ise Zile'de ayaklanmışlardır Çerkez Ethem ayaklanmayı bastırmaya çalışmış, ancak Yunan ilerleyişi başladığından Batı Cephesi'ne geri çağrılmıştır Yıl sonunda ayaklanma merkezden gönderilen güçler tarafından bastırılmıştır 3) Afyon Ayaklanması Yunanlar'ın kışkırtması sonucu Çopur Musa Afyon'da 'Din elden gidiyor' diyerek ayaklanmıştır Kuva-yı Milliye güçleri ayaklanmayı bastırmıştır 4) Konya Ayaklanması Delibaş Mehmet, hükümet binasını basmış ve binaya el koymuştur Milli güçler tarafından ayaklanma bastırılmıştır (22 Kasım 1920) 5) Milli Aşiret Ayaklanması Urfa Viranşehir'de Fransızlar'ın kışkırtmaları sonucu ayaklanmışlardır Ayaklanma Kuva-yı Milliye tarafından bastırılmıştır 6) Ali Batı Ayaklanması Midyat ve Nusaybin çevresinde çıkmıştır 7) Şeyh Eşref Ayaklanması Bayburt'ta çıkmıştır 8) Koçkiri Ayaklanması Erzincan, Zara ve Koçkiri çevresinde çıkmıştır 9) Cemil Çeto Ayaklanması Garzan ve çevresinde çıkmıştır C)Azınlıkların Çıkardığı Ayaklanmalar 1) Rum Ayaklanmaları Rumlar, Trabzon'da Pontus Rum Devleti'ni kurma düşüncesiyle ayaklanmışlardır İngilizler tarafından desteklenmiştir Kurtuluş Savaşı boyunca en uzun süren ayaklanma, Pontus Rum ayaklanmasıdır Ayaklanma Şubat 1923'te bastırılabilmiştir 2) Ermeni Ayaklanmaları Fransızlar'ın desteği ile Ermeni İntikam Alayı Adana ve çevresinde katliamlar yapmıştır Ayaklanma Güneydoğu Anadolu'ya yayılmıştır Milli Mücadele'nin kazanılması ile ayaklanmalar bastırılmıştır D)Kuva-yı Milliye Taraftarı Olup Sonradan Ayaklananlar 1) Demirci Mehmet Efe Ayaklanması Denizli, Burdur, Dinar ve Çal çevresinde çıkmıştır Ayaklanmayı Iİnönü savaşından önce Refet Bey bastırmıştır (30 Aralık 1920) 2) Çerkez Ethem Ayaklanması Kütahya, Gediz ve Demirci çevresinde çıkmıştır Çerkez Ethem, Iİnönü Savaşı sırasında Düzenli Ordu'ya saldırmıştır Iİnönü Savaşı'ndan sonra ayaklanma bastırılmıştır (24 Ocak 1921) Çerkez Ethem ve arkadaşları Yunanlar'a sığınmıştır TBMM'NİN AYAKLANMALARA KARŞI ALDIĞI ÖNLEMLER Hıyanet-i Vataniye Kanunu çıkarılmıştır (29 Nisan 1920) İstiklal Mahkemeleri kurulmuştur (11 Eylül 1920) İstanbul Hükümeti ile tüm ilişkiler kesilmiş, İstanbul'dan gelen evraklar geri gönderilmiş, İstanbul Hükümeti'nin yaptığı her türlü iş yok sayılmıştır Düzenli Ordu kurularak Kuva-yı Milliye birlikleri kaldırılmıştır İstanbul Hükümeti'nin çıkardığı fetvaya karşılık, Ankara Müftüsü Rıfat Börekçi tarafından karşı fetva yazılarak Milli Mücadele'nin haklılığı halka duyurulmuştur Ayaklanmaların Sonuçları: Kurtuluş Savaşı uzamıştır Milli Mücadele'nin kazanılması gecikmiştir Yunanlar, Anadolu'da ilerleme fırsatı bulmuştur Boş yere kardeş kanı dökülmüştür TBMM gücünü, ayaklanmaları bastırmak için kullanmıştır TBMM, tüm ayaklanmaları bastırarak Anadolu'da otoriteye hakim olmuştur Not : Hıyanet-i Vataniye Kanunu ve Şeyh Said İsyanı olayıyla ilgili çıkarılan Takrir-i Sükun Kanunu, amaç bakımından birbirine benzer İSTİKLÂL MAHKEMELERİ (11 Eylül 1920) Kuruluş Nedeni: TBMM'ye karşı ayaklanmaların çıkması Anadolu'da eşkıyaların çoğalması ve iç güvenliği tehdit etmeleri Kuva-yı Milliye birliklerinin düzensiz hareket etmeleri Askerden firar edenlerin artması TBMM'nin tüm yurtta otoriteyi eline almak istemesi Hıyânet-i Vataniye Kanunu kabul edilmiştir (29 Nisan 1920) İstiklâl Mahkemeleri kurulmuştur (11 Eylül 1920) İstiklâl Mahkemeleri'nin Özellikleri: Mahkeme kararlarında temyiz hakkı yoktur Mahkeme üyeleri TBMM üyeleri arasından seçilmiştir İstiklâl Mahkemeleri'nin Yararları: Asker kaçakları orduya geri dönmüştür Ayaklanmalar bastırılmıştır İç güvenlik sağlanmıştır Devlet organları işlemeye başlamıştır Vergi ve asker alımları kolaylaşmıştır Not 1: İstiklal Mahkemeleri ilk kez TBMM'ye karşı ayaklanmalar sırasında kurulmuştur Not 2: Tekalif-i Milliye Emirleri'ne karşı çıkmalar başlayınca İstiklal Mahkemeleri yeniden devreye girmiştir Not 3: Şeyh Said İsyanı sırasında İstiklal Mahkemeleri yine işlevini yerine getirmiştir __________________ Arkadaşlar, efendiler ve ey millet, iyi biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler, meczuplar memleketi olamaz En doğru, en hakiki tarikat, medeniyet tarikatıdır