Özbekistan-Tarihi-Ekonomisi

Özbekistan-Tarihi-Ekonomisi

ÖZBEKİSTAN

RESMİ ADI: Özbekistan Cumhuriyeti

YÖNETİM BİÇİMİ: Tek meclisli, çok partili cumhuriyet

YÜZÖLÇÜMÜ: 447400 km2

NÜFUS (1992): 21363000

BAŞKENT: Taşkent

BAŞLICA KENTLER VE NÜFUSLARI (1991): Taşkent (2119900), Semerkant (394600), Namangan (319200), Andijan (298300), Buhara (249600)


Özbekistan, 447400 km2'lik yüzölçümüyle Sovyetler'de dördüncü büyük cumhuriyetidir Orta Asya'da yer alan Özbekistan Cumhuriyeti pamuk üretiminde Sovyetler'de birinci, dünyada ise üçüncü gelir Ülke kuzeyde ve batıda Kazakistan, güneyde Türkmenistan ve Afganistan Demokratik Cumhuriyeti, doğuda ise Tacikistan ve Kırgızistan'la çevrilidir 1936'da kurulan Karakalpak Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Özbekistan sınırları içindedir Ülkenin büyük bölümünü Kızılkum Çölü kaplar Kuzeydeki Aral Gölü'nün batı yakası Üst Yurt Yaylası'na doğru yükselerek Tanrı Dağları'yla Altay Dağları'nın eteklerine ve vadilerine kadar uzanır Bu dağlardan akan ırmaklar çöl topraklarının sulanmasında kullanılır Başlıcaları Amu Derya (Ceyhun), Sir Derya (Seyhun) ve Zerefşan ırmakları ile kolları olan bu akarsuların çevrelediği alanda çok sayıda vaha bulunur

Özbekistan'ın ekonomisi tarıma dayanır Uzun sıcak yazlar pamuk ve pirinç tarımına, ayrıca ipek üretiminde kullanılan dut ağaçlarının yetiştirilmesine çok elverişlidir Özbekistan'da ayrıca buğday ekilir, sığır ve karakul koyunu yetiştirilir
Çeşitli Özbekistan kentlerindeki fabrikalarda, ülkede üretilen pamuk, ipek ve öteki tarım ürünleri işlenir ve Sovyetler'in bütün bölgelerine gönderilir Ülkenin başkenti ve en önemli kenti olan Taşkent'te tarım ve başka makineler üretilir Ünlü İpek Yolu üstünde olan Taşkent, Orta Asya'nın en büyük ticari, siyasal ve kültürel merkezidir


1966'daki depremde yıkıma uğrayan kentin büyük bölümü sonradan yeniden yapılmıştır Semerkant ve Buhara kentleri ise eğitim ve dokuma merkezleridir Özbekistan'da, Önemli yerleşim merkezlerini birbirine bağlayan gelişmiş bir demiryolu ağı bulunur Taşkent Orta Asya'daki Sovyet cumhuriyetlerinin en önemli havayolu kavşağıdır
Özbekistan'da etnik grupların sayısı 60'ı bulur Ülke halkının üçte ikisinden biraz fazlasını Türk soyundan ve Müslüman olan Özbekler oluşturur Özbekistan dünyanın önemli İslam kültür merkezlerinden biridir

Ruslar, Tatarlar ve Kazaklar ülkedeki öbür büyük etnik gruplardır Ayrıca ülkede az sayıda Tacik ve Karakalpak yaşar Özbekistan'ın resmi dili, Çağatayca'nın devamı ve bir Türk lehçesi olan Özbekçe'dir
Birûnî, Uluğ Bey, Ali Şir Nevai Özbekistan' in yetiştirdiği değerli bilim adamı, şair ve yazarların en önde gelenleridir {bak ALİ ŞİR NEVAİ; BİRÛNÎ; ULUĞ Bey) İÖ 4 yüzyılda Büyük İskender'in istilasına uğrayan Semerkant, o dönemde gelişkin bir başkentti Daha sonra sırayla Araplar'ın, Türkler'in ve MoğoUar'ın eline geçti En parlak dönemine 14 yüzyılda, Timur İmparatorluğu'nun başkentiyken ulaştı {bak TİMUR) Kentte Timur'un kendi türbesi de içinde olmak üzere kubbeli ve seramik bezeli camilerle türbeler, Bibihanım Medresesi ve Timur'un torunu Uluğ Bey'in yaptırdığı gözlemevi dikkati çeker

Buhara eski zamanlarda Asya'nın uzak bölgelerinden gelen kervan yollarının birleştiği bir alışveriş merkeziydi 19 yüzyıl başlarında Buhara, Hokand ve Hive'de kurulan üç Müslüman devleti 19 yüzyılın sonlarında Rus Çarlığı'nın istilasına uğradı 1917'de Ekim Devrimi sırasında Özbekler ve öteki Müslümanlar, yönetimi ele geçiren devrimci güçlere karşı başkaldırdı 1918'de Türkistan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, 1920'de ise Harezm ve Buhara Sovyet Halk cumhuriyetleri kuruldu 1924'te bu üç cumhuriyet dağıtıldı; bölge toprakları Özbekistan, Tacikistan, Kırgızistan, Türkmenistan ve Kazakistan arasında paylaştırıldı

1989 yazında Özbekler ile gene Müslüman bir Türk topluluğu olan Meshetler (Ahıskalar) arasında ekonomik nedenlerden kaynaklanan çatışmalar çıktı 100'ün üzerinde ölü ve 1000'den fazla yaralıyla sonuçlanan çatışmaların yatıştınlmasmın ardından çok sayıda Meshet Volga bölgesinin iç kesimlerine yerleştirildi

Özbekistan'ın nüfusu 19569000'dir (1988)
SSCB'nin dağılması üzerine 31 Ağustos 1991'de bağımsızlığını ilan eden Özbekistan'da 29 Arahk'taki ilk doğrudan başkanlık seçimini eski komünist önder İslam Kerimov kazandı İstikran ve laik düzeni korumaya özen gösteren Kerimov, sıkı denetim altında adım adım siyasal ve toplumsal değişiklikler yapmaya yöneldi İslamcı ve liberal akımların ağırlık taşıdığı muhalefete karşı 1992 ilkbaharında sert önlemlere başvurdu Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) içinde yer alan Özbekistan 1992'de dış dünyaya açılma yönünde önemli adımlar atmaya başladı Yeni dönemde ülkenin başlıca sorunları yüksek işsizlik ve enflasyon, dış ticarette Rusya'ya bağımlılık ve ihracatın büyük ölçüde pamuğa dayanmasıydı

__________________