Şengül Şirin
|
Noel veya Christmas
Noel veya Christmas
Noel veya Christmas
İsa'nın doğumu ve doğudan gelen üç müneccim
Noel, her yıl 25 Aralık tarihinde İsa'nın doğumunun kutlanıldığı Hristiyan bayramı Eski takvimde günler gün batımıyla yenilendiği için, kutlamaları 24 Aralık akşamdan (Noel afiresi) başlayarak ertesi sabaha kadar sürer ve 25 Aralık'ta pek kutlanmaz Bazı mezheplerde farklı tarihlerde kutlanılır Örneğin, Ortodoksluk'ta Jülyen takvimine göre kutlarlar Ayrıca Doğuş Bayramı, Kutsal Doğuş veya Milât Yortusu olarak da bilinir
Kökenbilim
Noel kelimesinin kökeni Latince natalis (doğum) kelimesidir
Bir diğer iddiaya göre Noel kelimesi, Galya dilinde (Keltçe) yeni anlamına gelen “noio” ile güneş manasına gelen “hel”in birleşmesiyle oluşmuştur ve “yeni güneş” anlamına gelmektedir Noel kelimesi o devrin putperest toplumunda yeni yılın başlangıcında yapılan şenliklere ad olmuştur Ayrıca Roma İmparatorluğu döneminde halk, mutlu bir olayı karşılamak ve kutlamak için, duygularını “noel, noel” diye bağırarak dile getirirdi
Noel kelimesinin kökeni ile ilgili bir diğer açıklama ise Fransızca “haber” anlamındaki “nouvelle” kelimesinden geldiğidir Noel ayrıca Almanca'da “kutsal gece” anlamındadır
Günümüzde başta İngilizce konuşan coğrafya olmak üzere bazı batılı ülkelerde Noel anlamında kullanılan Christmas ve benzeri diğer kelimeler ise Yunanca Khristos (Mesih) ve Latince miss (yollanmış, gönderilmiş) kelimelerinin birleşmesinden oluşmuştur "Yollanmış, gönderilmiş" kelimelerinin, İsa'nın Son Akşam Yemeği'ndeki son sözlerini sembolize ediyor olabileceği düşünülmektedir
Tarihçe
Hz İsa'dan önce
Antik çağlardan beri kutlanagelen Pagan ve Roma kış festivalleri olan Yule ve Saturnalia’daki uygulamalar Noel'in kökenini teşkil etmektedir
Hz İsa (as)
Giotto di Bondone'nin (1267-1337) İsa'nın doğumunu simgeleyen freski
İsa, Roma İmparatorluğu'nun Yahudiye eyaletinde kendisi de bir Yahudi olan Meryem'den dünyaya gelmiştir Hristiyanlık'ta ve İslamiyet'te tanrı tarafından babasız doğduğuna inanılır Soyu, üvey babası Yusuf'a göre tayin edilir Buna göre soyu Davud peygambere dayanır
İsa, Hristiyanlık'ta tanrının oğlu ve kendisidir İnsan doğası ve tanrı doğası karışmazlar ve ayrılmazlar İsa’nın doğumu, Hristiyan inancında tanrının yeryüzünde göründüğü gün anlamına gelmesi sebebiyle çok önemli bir gündür
İsa'ın doğumundan Kitab-ı Mukaddes'te yalnızca Luka ve Matta İncil'lerinde bahsedilir Bazı iddialara göre İsa kış mevsiminde doğmamıştır Luka İncili'ne göre İsa’nın doğduğu zaman çobanlar çayırlarda sürülerini otlatmakta idiler Eski Ahit, kış mevsiminin, çobanların açık havada barınamayacak kadar yağışlı olduğunu söylemektedir Bununla birlikte Hristiyanlık'ta Eski Ahit olarak anılan Tanah, İsa'nın doğumundan önceki yaklaşık 12 yüzyıllık süreçte Yahudi din adamları, din büyükleri ve alimleri tarafından yazılmıştır
Bazı kaynaklara göre Vaftizci Yahya Yahudi Fısıh (mayasız ekmek) bayramında yani 15 Nisan’da doğmuştur ve Vaftizci Yahya'dan altı ay sonra doğan İsa'nın Ekim ayı içinde doğmuş olması gerekir
Roma İmparatorluğu'nun Hristiyanlığı kabul etmesi
Roma İmparatorluğu, Roma İmparatoru Büyük Konstantin’in MS 313 yılında Hristiyanlığı kabul etmesinden önce putperestdi
Roma İmparatorluğu'nda 25 Aralık, güneş tanrısının doğum günü olarak kabul ediliyordu Bazı kaynaklar İsa’nın doğum günü olarak 25 Aralık'ın seçilmesinin, 3 yüzyıl başlarında İsa’nın ölüm tarihinin 25 Mart olarak tahmin edilmesiyle bağlantılı olduğunu rivayet etmektedirler
Roma İmparatorluğu'nda İsa'ın doğumu anısına kutlanan bayramlarla ilgili en eski tarih olarak, 325 ve 336 tarihleri söz konusu edilmektedir Buna göre Noel bayramı İmparator Büyük Konstantin'in saltanatının sonundan itibaren kutlanmaya başlanmıştır MS 354 yılında Papa Liberius, 24 Aralık'ı 25 Aralık'a bağlayan geceyi İsa'nın doğum günü yıldönümü olarak ilan etmiştir Aralarında Ermeniler'in de olduğu Doğu Hristiyanları ise 6 Ocak tarihini üçüncü yüzyıldan itibaren İsa'nın doğumu olarak kutlamaya başlamıştır
Günümüzde Noel Kutlamaları
Günümüzün Noel kutlamalarında genellikle, İsa’nın doğumunun canlandırıldığı oyunlar sahnelenir, Noel ağaçları süslenir, ışıklı ev, bahçe, cadde süslemeleri yapılır, hediyeler alınır, tebrik kartları verilir ve Noel arifesinde Noel Baba'nın gelişi simgesel olarak canlandırılır Yaygın Noel temaları, iyi niyet, sevecenlik ve ailenin birlikte zaman geçirmesi olarak sıralanabilir
Noel, her yıl dünyadaki Hristiyanların çoğunluğu tarafından 25 Aralık'ta kutlanır Kutlamalar 24 Aralık'ta Noel arifesiyle başlamış olur, ve bazı ülkelerde, 26 Aralık akşamına kadar devam eder Hristiyanların çoğunlukta olduğu ülkelerde Noel tatili yeni yıl tatiliyle birleştirilir Ermeni Kilisesi gibi bazı Doğu Ortodoks Kiliseleri, Jül Sezar takviminde 25 Aralık'a denk gelen 6 Ocak'ı Noel olarak kutlarlar
Noel Baba
Noel Baba (Santa Claus), özellikle Hristiyan dünyasında Noel kutlamalarının en önemli figürlerinden biridir
Hristiyan inanışına göre; MS 4 yüzyılda Anadolu'da Myra (bugünkü Demre-Antalya) yöresinde yaşamış olan Nikolaos adındaki Hristiyan azizi, Roma İmparatoru Büyük Konstantin'in rüyasına girdi ve idama mahkum edilen 3 subayı kurtardı Bu olaydan sonra ünü gittikçe yayılan Nikolaos, zamanla Rusya ve Yunanistan gibi ülkelerin hayır kurumlarının, loncaların, çocukların, denizcilerin ve bazı şehirlerin koruyucu azizi olarak benimsendi Çocuklara özel armağanlar getirdiğine inanılan ve Noel Baba olarak anılmaya başlanılan Nikolaos efsanevi bir kişiliğe büründü
Nikolaos'un Noel Baba haline sokulması ilk önce Almanya'da görüldü Bu efsanevi gelenek zamanla Protestan kiliselerin çoğunlukta olduğu Avrupa ülkelerinde yayıldı Sonra ABD'nin New York şehrine gelip yerleşen Hollanda'lı Protestanların Nikolaos'u iyilik sever bir kimse olarak anmaları da çok sevilmesine yol açtı Ayrıca ABD ve İngiltere'de kutlanan çocuk bayramlarında da yer verilmeye başlandı Geleneksel aile ve çocuk bayramı olarak kutlanan Noel yortusunun koruyucusu olarak kabul edildi
Noel Baba'nın şişman, neşeli, kırmızı ve beyaz piskoposluk giysileri içindeki tasvirleri Amerikalılar tarafından gündeme getirildi Noel Baba olarak bilinen Nikolaos'un bazen yalnız, bazen yardımcısıyla ata binerek, bazen de sekiz Ren geyiğinin çektiği arabasıyla evlerin damlarında dolaştığı efsanesi yaygınlaştı
İnanışa göre sırtında içi hediye dolu bir heybeyle dolaşan Noel Baba evlere bacadan girer ve armağanlarını uslu çocukların ayakkabılarının ya da şöminede asılı çoraplarının içine koyar Noel Baba, "yaşayan" bir folklorik olaydır
Noel Ağacı
Bir Danimarka evinde Noel Ağacı
Noel şenlikleri sırasında ışık ve süslerle donatılan çam ağacına Noel ağacı denir Günümüzde Noel ağacının Pagan geleneklerinden gelen bir ritüel olduğu bilinmektedir
Yaprak dökmeyen ağaçları ve çelenkleri ölümsüz yaşamın simgesi olarak kullanmak, eski Mısırlıların, Çinlilerin ve Yahudilerin ortak bir geleneği idi Avrupalı putperestler arasında yaygın olan ağaca tapınma, Hristiyanlığı benimsemelerinden sonra, İskandinavyalıların şeytanı korkutup kaçırmak ve Noel zamanında kuşlar için bir ağaç hazırlamak üzere ev ve ambarlarını yılbaşında ağaçlarla donatma geleneği biçiminde sürdü Almanya'da da kış ortasına rastlayan tatillerde evin girişine ya da içine bir Yule (yeni yıl) ağacı konuyordu
Günümüzdeki Noel ağacının Almanya'nın batısından kaynaklandığı düşünülmektedir Ortaçağda Adem ve Havva'yı canlandıran bir oyunun ana dekoru, cennet bahçesini temsil eden ve üzerinde elmaların bulunduğu bir çam ağacıydı Adem ve Havva yortusunda (24 Aralık) Almanlar evlerine böyle bir cennet ağacı dikerler, üzerine Komünyon'daki kutsanmış ekmeği simgeleyen ince, hamursuz ekmek parçaları asarlardı; bunların yerini daha sonra değişik biçimlerdeki çörekler aldı Ayrıca bazı yerlerde İsa'yı simgeleyen mumlar eklendi Noel mevsiminde ağaçla aynı odada Noel piramidi de bulunurdu 16 yüzyılda Noel piramidi ve cennet ağacı birleşerek Noel ağacını oluşturdu
İngiltere'ye 19 yüzyıl başlarında ulaşan Noel ağacı, Kraliçe Victoria'nın eşi Alman Prens Albert'in desteği ile bu yüzyılın ortalarında yaygınlaştı O dönemde Noel ağaçları, dallarına kurdela ve kağıt zincirlerle asılmış mum, şekerleme ve keklerle süsleniyordu Göçmen Almanların Kuzey Amerika'ya 17 yüzyılda götürdükleri Noel ağacı, 19 yüzyılda moda oldu Gelenek Avusturya, İsviçre, Polonya ve Hollanda'da da yaygındı Japonya ve Çin'e 19 ve 20 yüzyılda Amerikalı misyonerlerin tanıttığı Noel ağaçları ince işlenmiş kağıt süslerle donatılımaya başlandı
Ekonomi ve Noel
Noel sezonu, tipik olarak birçok ülkede ekonominin canlandığı bir dönemdir Satışlar neredeyse tüm perakende sektörlerde dramatik olarak artar Noel’de satış yerleri hediyelik eşya ve dekorasyon malzemelerine ağırlık verdiği gibi yeni ürünleri de müşterilerle tanıştırır ABD'de bu sezonun adı 'Noel alışveriş mevsimi' olarak geçer ve genellikle sezonun açılışı, ABD’de her yıl kasım ayının dördüncü Perşembe günü kutlanan Şükran Gününün ertesi günü olan Cuma günü olarak kabul edilir Bir çok Amerikalı alışveriş sezonunun başladığı bu Cuma gününü tarihe ironik bir gönderme olarak Kara Cuma olarak adlandırır
İngiltere ve Galler'de küçük işletmeleri korumak maksadıyla, 2004 Noel Ticaret Yasası kapsamında, Noel'de bütün büyük dükkanlara ticaret yasağı getirilmiştir İskoçya da, buna benzer bir yasamayı planlamaktadır Film stüdyoları, Noel tatil mevsiminde birçok yüksek bütçeli filmi gösterime sürer
Noel sezonunda ekonomideki bu canlanmaya rağmen ekonomistlerin çoğu, mikroekonomik konsept kapsamında Noel’de hediye alışverişi yüzünden ekonominin verim kaybına uğradığına inanırlar Bu kayıp, hediye veren kimsenin aldığı ürüne ödediği para ile hediye alıcısının, o madde için ödemek isteyebileceği para arasındaki farkla hesaplanır 2001 Noel'inde, ABD'de 4 milyar dolarlık bir ekonomik verim kaybı olduğu tahmin edilmektedir Bu analiz, hesaplamayı güçleştiren faktörlerden dolayı, bazı kaynaklarda günümüz mikroekonomik teorisinin kusurları arasında sayılır
Noel’in Ticarîleşmesi
Noel Süsleri
Noel’in ekonomik yönünün 1800’lerden bu yana gittikçe artması Noel’in ticaretleşmesine yönelik kaygıları arttırmaktadır 1822 yılında yazılan "Aziz Nicholas'tan bir ziyaret" isimli şiir geleneksel hediye alıp vermeyi ve Noel alışverişini popüler hale getirmişti Harriet Beecher Stowe, 1850 yılında yazdığı "New England'daki ilk Noel" isimli kitabında, Noel'in gerçek anlamının, alışveriş cümbüşü içinde kaybolmasından şikayet eden bir karakteri yazdı
Noel'in ekonomi üzerine etkisi 1930’lu yıllarda dönemin ABD başkanı Franklin D Roosevelt’in Noel alışveriş mevsimini uzatmak, satışları arttırmak ve büyük bunalım sırasında duraklayan ekonomiyi canlandırmak için Şükran Gününün tarihini değiştirmesiyle daha da güçlendi Bu hareketi protesto etmek maksadıyla Hrıstıyanlığın dini liderleri 1931’de New York'ta toplanarak, gittikçe artan Noel’in ticaretleşmesiyle ilgili tehlikelere dikkat çeken Noel vaazları verdiler
1958’de Stan Freberg ve Daws Butler taşlama sanatının hicivlerini kullanarak radyo için "Yeşil Noel" (Green Chri$tma$) isimli bir ses tiyatrosu kaydettiler Eserin, tartışmaya yol açan doğası yüzünden, 1983'e kadar hiçbir ticari gösterimi yapılmadı
ABD'de Noel’in, gerçek kutlama maksadının dışına çıktığına dair kaygıların gün geçtikçe arttığı gözlemlenmektedir Bu konuda New York yazarlarından Gabriel Calderon "Çocuklar, Noel Baba'yı İsa'dan daha önemli görüyor" görüşünü sıkça gündeme getirmektedir
Sosyal Hayatta Noel
İngiliz Noel Pudingi
Dini Noel törenleri ve adetleri arasında İsa'nın doğum hikayesinin anlatılması ya da canlandırılması, dini grupların, çevre evlere ziyarete gidip Noel şarkıları söylemeleri, gönüllülerin yardım parası toplaması ve kiliseler için çalışmaları sayılabilir
Noel günü veya Noel arifesinde, her ülkede veya kültürde kendine özgün özel bir yemek ya da şölen hazırlanır Bazı bölgelerde, özellikle Doğu Avrupa'da, bu aile şölenlerinden önce bir süre oruç tutulur Noel’de ziyaretçilere şekerleme ikram etmek veya hoş sürprizler yapmak birçok ülkede Noel kutlamasının bir parçasıdır
İnsanların ailelerine ve arkadaşlarına "Mutlu Noeller" ifadesi içeren kartlar yollamaları Noel’de çokca rastlanan adetlerdendir Hristiyan olmayanlar veya Noel’i kutlamayanlar arasında "Mutlu Tatiller" mesajları bu tatil döneminde daha yaygınca kullanılmaktadır
Noel'in Etkileri
Noel, Hristiyanlık ve batı kültürünün dünyada baskın olmasından dolayı dünya kültürünü oldukça etkilemiştir Noel kutlamaları kış mevsimi kutlamaları arasında en ünlü kutlamalardandır Çeşitli yerel ve bölgesel Noel gelenekleri hala devam etse de film endüstrisi, popüler edebiyat, medya ve televizyon aracılığı sayesinde Amerikan ve İngiliz motifleri dünyada en yaygın olarak kulanılan Noel motifleridir
__________________
Arkadaşlar, efendiler ve ey millet, iyi biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler, meczuplar memleketi olamaz En doğru, en hakiki tarikat, medeniyet tarikatıdır
|