Şengül Şirin
|
Cevap : Soğuk Acilleri Soğuğa Maruz Kalma
SOĞUK ACİLLERİ
Vücut başa çıkabileceğinden daha fazla sıcağa maruz kaldığı gibi çok düşük soğuğa maruz kaldığında da olumsuz etkilenerek hastalık belirti ve bulguları gösterir
Ortam vücut ısısından daha soğuksa vücut ısı kaybeder
Soğuğa maruz kalındığında her zaman donma görülmez Donma oluşması için soğuğun derecesi ve maruz kalınan süre, nem oranı, rüzgar önemlidir
Genellikle soğukta görülen tepkiler iki başlık altında incelenir
• Bölgesel maruz kalma
• Tüm vücudun maruz kalması (Hipotermi/donma)
BÖLGESEL SOĞUK ACİLLERİ
DONMA OLMAYAN SOĞUK ACİLLERİ
• Soğuğa bağlı şişme(Chilblains)
• Gangrenleşen ayak (Trench foot)
DONMA GÖRÜLEN SOĞUK ACİLLERİ
• Don karıncalanması(frostnip)
• Don ısırması (frostbite)
SOĞUĞA BAĞLI ŞİŞME(CHİLBLAİNS):
• Dondurucu olmayan nemli soğuğa uzun süre maruz kalındığında görülür
• En sık ellerde, kulaklarda, alt bacaklarda ve ayaklarda görülür
• Deride ağrılı, yangılı yaralar oluşur; yanma ve duyu kaybı olabilir
• Tekrarlama eğilimi vardır
Acil Bakım
Ø Etkilenen organ sıcak tutulur (kalın giysilerle sarılır, ıslak giysiler mutlaka çıkarılır ve kurulanarak kuru giysi giydirilir), yüksekte tutulur( sarkıtılmaz)
GANGRENLEŞEN AYAK (TRENCH FOOT)
• Derinin nemli soğuğa uzun süre maruz kalması
• Deri soluk, benekli ve uyuşuktur
• Beslenmesi bozulduğundan gangrenleşme başlar
Acil Bakım
ØTemiz, kuru ve sıcak tutulacak şekilde sarılır,
ØAyak yükseğe kaldırılır (sarkıtılmaz): oturuluyorsa tabureye konulur, yatılıyorsa uzatılması yeterlidir
DON KARINCALANMASI(FROSTNİP) VE DON ISIRMASI (FROSTBİTE)
• Dokunun bölgesel olarak donması olayıdır, en sık etkilenen organlar eller, ayaklar, parmaklar, burun, kulaklar
• Donmaya yola açan etkenler:
§İnce giysi
§Açlık
§Diyabet
§Tütün kullanımı, sıkı giysiler nedeniyle doku beslenmesinin bozulması
§Vazodilatasyon (hastalıklara ve kullanılan ilaçlara bağlı)
Patofizyoloji
I Evre:
• Soğuğa maruz kalma nedeniyle vazokonstriksiyon
• Damarların daralması sonucu uçlara doğru kan akımının azalması
• Hücrelerarası ortamda buz kristallerinin oluşumu ve buna bağlı oluşan iskemi
• Kristalleşme nedeniyle hücrelerde dehidratasyon ve hiperosmolarite
II Evre:
• Ödem
• Artan basınç nedeniyle kan damarlarında hasar
• İskemi gittikçe kötüleşir
• Hücresel yapılarda harabiyet başlar
• Dokular ısınır, kan akımı başlar
• Zarar gören kapillerlerden sıvı kaçağı başlar ve şişlik oluşur
• Kan göllenir ve trombüs oluşur
DON KARINCALANMASI(FROSTNİP)
• Etkilenen kısım soluktur, sıkıntı vericidir
• Bunda hücrelerarasında buz kristalleri oluşmaz
• Bulguları ısındığında ortaya çıkar
• Doku kaybı yoktur
DON ISIRMASI (FROSTBITE)
Belirti ve Bulguları
1 Derece
• Deride kısmi donma; kızarıklık, hafif ödem
2 Derece
• Donma artmıştır, ödem fazlalaşmıştır, su kabarcıkları oluşmaya başlamıştır
3 Derece
• Derialtı dokularda donma başlamıştır, kanlı kabarcıklar, nekroz ve morumsu renk oluşur
4 Derece
• Hasar(donma) kasları, tendonları, kemikleri etkiler ve ödem oluşur; doku benekli ve siyanotiktir Cilt kuru, siyah ve mumyalaşmış gibidir
ACİL BAKIM
Kısa süren nakillerde
• Soluk yolu, solunum ve dolaşımın devamlılığını sağlayın
• Etkilenen kısmı koruyun:
–Sıcak tutacak şekilde sarın, sarmalayın
–Tekrar donmasından ve donun çözülmesinden kaçının
• Hipotermiden koruyun varsa hipotermiyi tedavi edin:
–Islak ve sıkan giysileri çıkarın, hastayı kurulayın
–Damar yolundan vereceğiniz sıvıları ılıtın
• Ağrı varsa hafif ağrı kesiciler kullanılabilir
Uzun süren nakillerde
• Hastayı soğuk ortamdan sıcak ortama alın
• Etkilenen kısımdaki giysileri çıkarın
• 35-37°C derecedeki suda donmayı çözmeye çalışın, cilt normal rengine dönene kadar veya ürperme oluşana kadar suda tutun
• Nazikçe kurulayın, sarmalayın
• Hastayı aynı zamanda hipotermiden koruyun ağrısı varsa hafif ağrı kesici kullanın
ASLA;
• Donan kısmın çözüldükten sonra tekrar donmasına fırsat vermeyin
• Donan kısma masaj yapmayın (buz kristallerini hatırlayın)
• Hastanın sigara içmesine müsaade etmeyin
• Su ve kan kabarcıklarını delmeyin veya boşaltmaya çalışmayın
HİPOTERMİ (DONMA)
• Vücut ısısının 35°C derecenin altında olmasıdır Hipoterminin derecelerini ve etkilerini görmek için alttaki resme bakın
• Vücutta ısı üretimi azaldığında veya aşırı ısı kaybından dolayı görülebilir
• Ortamın ısısı, yaş veya kuru olması, susuzluk veya açlık gibi enerji kaynağının eksikliği, hareketsizlik, hipotermiyi belirleyen etkenlerdir
• Çok küçük veya ileri yaşlarda olmak
• Dışarda olmak
• Hipotiroidizm, diyabet, hipoglisemi, alkol, depresan ilaçların kullanılması, yetersiz beslenme durumları hipoterminin oluşumunu hızlandırır
Patofizyolojisi
• Çok hızlı vazokonstriksiyon(damarlarda büzüşme, daralma) oluşur
• Catecholamine salgılanır
• Kan basıncı, solunum hızı, kalp atım hızı artar
• Glukoz tükenene ve ısı 32 °C olana kadar kişi titrer
• Titreme durduğunda hızla soğuma başlar
• Sonra kan basıncı, solunum hızı, kalp atım hızı düşer
• 30 °C derecenin altında kalp durur (Kardiyak Arrest)
• Dokulara taşınan oksijen miktarıı azalır
• İnsülin salgılanması baskılanır
• Hiperglisemi oluşur
• ADH (antidiüretik hormon) salgılanması baskılandığından idrara çıkma artar “soğuk diürezi”
Belirti ve Bulgular
• Isı düştükçe kötüleşir
• Duyuları algılayamama, uyuşukluk, koma
• Solunum ve nabzın hızı yavaşlar, derinlikleri azalır
• Kalp durur
Değişen bilinç düzeyi + Soğuk = Hipotermi mi ???
• Genellikle, gittikçe düşen vücut ıssı sonucundaı aşağıdaki EKG değişiklikleri görülebilir :
§ Bradikardi (muhtemelen atropin’e yanıt vermez)
§ P dalgaları küçük veya yoktur
§ Anormal ST mesafesi ve T dalgaları
§ J (Osborn) dalgaları
HİPOTERMİ ACİL BAKIMINDA TEMEL İLKELER
Ø Hipotermik hasta metabolik buz kutusundadır
Ø Isıtma, kalpte geri dönüşsüz aritmilere (atım düzeni bozukluklarına)yol açabilir O nedenle, daha fazla ısı kaybının önlenmesi önemlidir Bunun için;
§Yaş giysileri çıkarılıp, kurulandıktan sonra kuru giysiler giydirilmelidir Bu işlem çok kısa sürede ve kapalı ortamda (ambulansta)yapılmalıdır
§Sıcak, kuru battaniye ile sarmalanmalıdır
§Ambulansın ısısı 21 ° C olmalıdır
§Isıtılmış oksijen (su kabına sıcak su konularak oksijen ısıtılabilir)
§Damardan verilen sıvı da ılıtılmalıdır (20 ° C)
Ø Hastanın yaşamsal bulgularının düzeni ve devamlılığı sağlanmalıdır
Ø Hasta ölü gibi görünmesine rağmen geri döndürülebilir
ACİL BAKIM
HAFİF HİPOTERMİ (32°- 35 ° C)
Ø Hastaya temkinli (nazik) yaklaşın
Ø Daha fazla üşümesini engelleyin
ØSoğuk ortamdan uzaklaştırın, öncelikle ılık alıştıktan sonra da sıcak ortama alın
Ø Baş, boyun, göğüs ve kasıklarına sıcak havlu, termofor koyabilirsiniz (dikkat : çok sıcak olmasın, ılık sıcak olsun)
Ø Kontrol edilemeyen titremeleri bittiğinde ılık sıcak içecekler verebilirsiniz
ORTA ŞİDDETLİ HİPOTERMİ (29°- 32°C)
Ø Yaş giysilerini çıkarıp kuru giysiler giydirerek ve battaniye ile sarmalayarak daha fazla üşümesini engelleyin
Ø Aktif ısıtmadan kaçının (ısıtıcıya maruz bırakmayın)
Ø Damar yolundan ılıtılmış SF başlayın
Ø Monitörü bağlayarak EKG sini izleyin
AĞIR HİPOTERMİ (27°- 29°C)
Ø Soluk yolunun açık olmasını ve devamlılığını sağlayın
Ø Solunumu ventilatörle destekleyin; ancak hiperventilasyon YAPMAYIN !
Ø Hafif ılıtılmış oksijen verin
Ø Hastaya temkinli bakım verin sert hareketlerden kaçının (durumu yaralanmaya çok müsaittir)
Ø Yaş giysilerini çıkarıp kuru giysiler giydirerek ve battaniye ile sarmalayarak daha fazla üşümesini engelleyin
ØDamar yolundan ılıtılmış SF başlayın
ØMonitörü bağlayarak EKG sini izleyin
ØSadece içten ısıtma uygulanır, dıştan ısıtıcı uygulama yapılmamalıdır Çok sıcak ortama konulmamalıdır; ılık ortam gittikçe artan hafif ısıtma ile sıcaklaştırılır
HİPOTERMİDE KALP DURMASI
Vücut ısısı 29°C nin altındaysa
• Şok verme 3 kere ile sınırlıdır
• İlaç kullanılmaz
Vücut ısısı 29°C nin üstündeyse
• İlaç verme aralıklarını uzatın
• Şok tekrarını vücut ısısının yükselme oranına göre artırın
• Resüsitasyon işlemine bıkmadan devam edin:
“You’re not dead until you’re warm and dead”
“Sıcak ve ölü olduğunuz sürece, ölmemişsinizdir”
AABT VE SOĞUK
AABT de soğuğa maruz kalabilir, o nedenle;
• Çalıştığı bölgedeki hava koşullarını ve bölge olanaklarını iyi bilmelidir
• Hava koşullarına uygun kıyafeti sağlamak zorundadır
• Araçta soğuk ve kar havası koşullarına göre gerekli malzemeleri bulundurmaktan sorumludur
• Hastayı mümkün olduğunca kısa sürede ambulansa alarak ambulansta bakım vermelidir Eğer mümkün değilse, rüzgardan koruyacak bir düzenek kurulmalıdır (ambulans, mümkünse rüzgarı kesecek şekilde park edilir ya da herhangi bir örtü ile duvar oluşturulur)
• Başınızda kulaklarınızı ve yüzünüzü koruyacak bere, ellerinizde sıcak tutacak eldiven olmalıdır
KAYNAKLAR:
1- Bledsoe, BE, Porter, RS, Shade, BR, Brady Paramedic Emergency Care, 2 nd Ed,Prentice Hall, USA, 1994
2- Caroline, Nancy L, Emergency Care in the Streets, 4 th Ed, Little, Brown and Company, USA, 1991
__________________
Arkadaşlar, efendiler ve ey millet, iyi biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler, meczuplar memleketi olamaz En doğru, en hakiki tarikat, medeniyet tarikatıdır
|