Cevap : Maaş Için Ihtar

ÜCRETİN ÖDENMEMESİ VEYA EKSİK ÖDENMESİNDE AKDİN FESHİ


Yazar: ErolGÜNER (*)

Yaklaşım Dergisi /Eylül 2007 / Sayı: 177


I- GİRİŞ

Bu durum emeğin karşılığı olan ücretin işçiye sözleşmeye uygun biçimde hesaplanarak zamanında ödenmesini sağlamak, bu koşul sağlanmıyorsa işçiyi iş sözleşmesiyle artık bağlı tutmamaktadır Ücret; iş sözleşmesinin başlıca öğelerinden birisi olup, işçinin de emeğinin tek karşılığıdır Ayrıca ücret, işçi yönünden en esaslı hak olduğu gibi; işveren yönünden ise, başlıca borçtur Dolayısıyla ücretin ödenmemesinin yanı sıra, geç ödenmesi ya da eksik ödenmesi de yine işçi için bir fesih nedenidir Burada, eksik ödeme kavramı ile ödemenin bilerek eksik yapılması amaçlanmaktadır Yoksa, ücret hesabında hata edilmesi nedeniyle işçiye ödeme yapılmışsa ve hata ile yapılan ve başvurma durumunda düzeltilebilecek noksan hesaplar, işçiye iş sözleşmesini fesih hakkı vermemektedir

Sözü edilen ücret işçinin çıplak ücretinin yanı sıra kendisine tanınmış para ya da para ile ölçülmesi olanaklı yasa, iş sözleşmesi ve varsa toplu iş sözleşmesinden doğan çıkarlar (menfaatler), fazla çalışma ücreti, izin ücreti, hafta tatili ücreti, ek genel tatil ve ulusal bayram günü ücreti de girmektedir Ücretin kapsamı konusunda Münir EKONOMİ, Yargıtay’ın vermiş olduğu bir kararına ilişkin incelemesinde şu tanımlamayı yapmaktadır; “ücret, bir iş karşılığı olan asıl ücreti (temel ücret, çıplak ücret), yine bir iş karşılığındaki ek ücretleri (fazla çalışma ücreti, hazırlama, tamamlama ve temizleme işleri ücreti, ek genel tatil ve ulusal bayram günü ücreti), kapsadığı gibi, iş karşılığı olmayan sosyal ücreti (hafta tatili ücreti, genel tatil ücreti, yıllık izin ücreti gibi) ve işçiye asıl ücreti dışında sağlanmış olan para ve para ile ölçülmesi mümkün kanundan ve sözleşmeden doğan menfaatleri de kapsamaktadır”



II- HUKUKİ DÜZENLEME

4857 sayılı İş Yasası’nın 24/II-e fıkrasına göre; İşverenin ücreti eksik ve geç ödemesi işçi için bildirimsiz fesih nedenidir Burada işverenin kastı ve başka kusur derecesi aranmamaktadır Bu nedenle işveren hangi gerekçe ile bu yükümlülüğü yerine getirmemiş olursa olsun, işçi iş sözleşmesini feshedebilecektir İşverenin kasıt ve ihmalinin yanı sıra; tamamen kusursuz olduğu durumlarda dahi işçi sözleşmeyi feshe yetkilidir Örneğin ekonomik kriz nedeniyle işçi ücretini ödeyemeyen ya da vadesi gelmiş alacağını tamamen tahsil edemediği için işçi ücretinin ancak bir miktarını ödeyebilen işverenin kastından söz etmek olanaklı olmamasına karşın, işçinin bu durumlarda bile sözleşmeyi bozma yetkisi vardır Ücretin eksik ödenmesi bazen ücrette yapılmış indirim ve ücret rejimindeki değişiklikten ileri gelmektedir Bu genelde, işçinin kadrosunun değiştirilmesi ile birlikte ücretinin de eksilmesi şeklinde söz konusu olmaktadır Bu gibi durumlarda işçinin İş Yasası’nın 24/II-e bendine dayanarak bildirimsiz fesih hakkını kullanabilmesi olanaklıdır Ancak bu yolla bir yetkinin doğumu için, işçinin işveren tarafından yapılan böyle tek yanlı işleme razı bulunmamış olması ve değişikliğin işçinin topyekün çıkarları açısından aleyhinde sayılabilmesi gereklidir

Ücretin yasada veya akitte belirtilen şekilde ödenmesi zorunludur Belirtilen koşullara işverenin uymaması halinde işçi için bildirimsiz fesih hakkı doğacaktır Uygulamada ücret, genellikle işyerinde uygun bir zamanda ödenmektedir Dolayısıyla, ücretin ödeme zamanı ve yeri işçi için uygun olabilecek şekilde belirlenmelidir Bu bakımdan, ücretin ödeme yeri ile ilgili olarak İş Yasası’nın 32 maddesinde, işçi ücretinin “meyhane ve benzeri eğlence yerleri ve perakende mal satan dükkan ve mağazalarda buralarda çalışanlar hariç” ödenemeyeceği belirtilip hükme bağlanarak, işçinin parasını bu gibi yerlerde alıp derhal harcamasını önlemek amaçlanmıştır

İşçinin ücretinin yasa ve sözleşme hükümlerine uygun olarak hesaplanmazsa, ödenmez veya eksik ödenirse bildirimsiz fesih hakkı doğacaktır Ancak burada işverenin niyeti ve ödemenin ne kadar geciktiği önem arz etmektedir İşçi fesih hakkını dürüstlük kurallarına uygun olarak kullanmak zorundadır İşverenin gerçekten ücret ödemekten kaçınmasının varlığı aranmalıdır Unutkanlık nedeni ile ödemenin gecikmesi, beklenen para havalesinin gelmemesi veya kasa anahtarının bulunmaması “ücret ödememe” olarak nitelendirilemez

Ücretin ödeme zamanın ne kadar geçtiği de ayrıca üzerinde durulması gereken bir husustur Bildirimsiz fesih hakkını düzenleyen yasa maddesinde belli bir süre öngörülmemiştir Ücretin ödenmemesi veya eksik ödenmesi şeklinde hüküm yer almıştır Ancak örneğin ücret ödeme zamanı ayın 5’i öngörülmüş olup işçinin ücreti 2, 5 gün, 10 gün gecikmesi durumunda işçinin bildirimsiz fesih hakkı doğacak mıdır? Ücret ödemesindeki gecikmede veya ödenmemede bir devamlılığının bulunması, işverenin herhangi bir ekonomik sıkıntısının (geçici) olmaması, arzi veya zorlayıcı durumlarının ortaya çıkmaması önemlidir Ücret ödemedeki gecikmede göz önüne alınabilecek süre Yargıtay kararlarında ve doktrinde farklılık göstermektedir 5-10 günlük gecikmede işçinin bildirimsiz fesih hakkının doğmayacağı belirtilmektedir Kanaatimizce bu süre en az bir ay olmadır Zira, 4857 sayılı İş Yasası’nın ücretin gününde ödenmemesi başlıklı 34 maddesine göre; “ücreti ödeme gününden itibaren yirmi gün içinde mücbir bir neden dışında ödenmeyen işçi, iş görme borcunu yerine getirmekten kaçınabilir Bu nedenle kişisel kararlarına dayanarak iş görme borcunu yerine getirmekten kaçınabilir Bu nedenle kişisel kararlarına dayanarak iş görme borcunu yerine getirmemeleri sayısal olarak toplu bir nitelik kazansa dahi grev olarak nitelendirilemez Gününde ödenmeyen ücretler için mevduata uygulanan en yüksek faiz oranı uygulanır Bu işçilerin bu nedenle iş akitleri çalışmadıkları için feshedilemez ve yerine yeni işçi alınamaz, bu işler başkalarına yaptırılamaz” Görüldüğü gibi ücret ödemesinde gecikmede yirmi günlük bir süre öngörülmüş ve bu sürenin bitiminde işçiye gerçekten önemli bir hak tanınmıştır Ayrıca ödenmeyen her gün için mevduata uygulanan en yüksek faiz oranı üzerinden gecikme faizi tutarının ödenmesi hüküm altına alınmıştır Yasa koyucu böyle bir düzenlemeyi yaptıktan sonra işçinin daha kolay bir yol olan hizmet akdini bildirimsiz ve tazminatsız olarak feshetmesinin iyi niyet ölçülerine uygun olmadığını düşünüyoruz İşçinin yirmi günlük süreyi beklemesi, bu süre sonunda çalışmama davranışını göstermesi, buna rağmen ücreti ödenmiyor ise hizmet akdini bildirimsiz ve tazminatsız olarak feshetmesi yerinde olacaktır Her ay ki ücret ödemesindeki gecikmede aynı davranışı gösterebileceği gibi, ücret ödemelerindeki gecikmenin ve düzensizliğin devamlılık arz etmesi durumunda işçinin böyle bir bekleme süresini göz önünde bulundurmasını istemek ve zorlamak uygun olmayacaktır

İşçi yukarıda belirtilen koşulların varlığı ile ücretin ödenmemesi veya ödemenin gecikmesi durumunda, söz konusu durumu belirten fesih bildirim yazısını düzenleyerek işveren yetkililerine elden veya PTT ve Noter aracılığıyla intikal ettirir, hizmet süresi bir yılı doldurmuş ise yasal kıdem tazminatını, ödenmeyen ücret alacaklarını (fazla çalışma, ek genel tatil ve ulusal bayram günü ücretleri ile birlikte), kullandırılmayan izinlerine ilişkin yıllık ücretli izin ücretini ve diğer alacaklarını talep eder, söz konusu alacaklarının ödenmemesi durumunda idari veya yargı organlarına başvurur İdari makam olarak Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, yargı organı olarak ise 5521 sayılı Yasa’ya göre İş Mahkemeleri veya bu mahkemelerin bulunmadığı yerlerde Asliye Hukuk Mahkemeleri yetkilidir



III- SONUÇ

4857 sayılı İş Yasası’nın 24/II-e bendine göre işveren tarafından işçinin ücreti kanun hükümleri veya sözleşme şartlarına uygun olarak hesap edilmez veya ödenmezse işçinin bildirimsiz ve tazminatsız olarak iş akdini feshetme hakkı doğmaktadır Söz konusu madde hükmünde işverenin kusuru, ödeme aczi içinde bulunup bulunmaması şartı aranmamıştır Ancak her fesih nedeninin Medeni Yasa’nın 2 maddesine uygun olarak iyi niyet ölçüleri içinde kullanılması gerekmektedir Ücret hesaplamada ve ödememedeki sıkıntının düzenlilik arz etmesi önemlidir Şayet böyle bir durum var ise işçiler tarafından iş akdinin bu sebeple bildirimsiz ve tazminatsız feshedilmesi uygun olacaktır İş akdinin feshedilmesinden önce böyle bir durumda işçilere yeni yasa ile bir takım haklar getirilmiştir O hakların kullanılması, son çare olarak fesih hakkının faaliyete geçirilmesi daha uygun olacaktır Diğer bir durum da ücretin eksik ödenmesi halinde bu fesih hakkının kullanılıp kullanılmayacağıdır ki, ücretin tamamen ödenmemesi, eksik ödenmesi, ücretin ödenmemesi anlamını taşımaktadır Eksik olan bir şeyin tamın yerini tutmayacağı aşikardır

İşverenlerin ücretlerini belirtilen zaman içinde ödemeye, işçilerin de işverenin niyeti doğrultusunda fesih haklarını kullanmaları, birbirlerine yardımcı olmaları çalışma barışı açısından uygun olacaktır

__________________