Şengül Şirin
|
Hollanda-Tarihi-Ekonomisi-Kentler-Tarım-Sanayi-Sanat-Bilim
Hollanda-Tarihi-Ekonomisi-Kentler-Tarım-Sanayi-Sanat-Bilim
Avrupa'nın kuzeybatısında, Kuzey Denizi kıyısında yer alan bir ülkedir Eskiden Ren Irmağı'nın bir halici olan ve sonradan büyük ve sığ bir körfeze dönüşen İjssel Denizi, 30 kilometreden uzun bir setle kapatılarak bir göl haline getirilmiştir Bu setin deniz tarafında Batı ve Doğu Friz adaları yer alır Daha güneydeki topraklar, batı yönünde akan geniş akarsularla yer yer bölünür Bunlar Ren Irmağı ile kolları olan Waal, Lek ve Maas'tır Bu akarsular ile Schelde Irmağı ağzı arasındaki bölgede büyük Zeeland deltası vardır Doğu sınırında Almanya Federal Cumhuriyeti, güneyinde Belçika yer alır
Hollanda'nın kumullarla kaplı olan kıyıları hemen her yerde deniz düzeyinin altındadır
HOLLANDA'YA İLİŞKİN BİLGİLER
RESMİ ADI: Hollanda Krallığı
YÖNETİM BİÇİMİ: İki meclisli meşruti monarşi
YÜZÖLÇÜMÜ: 41863 km2
BAŞKENT: Amsterdam; hükümet merkezi Lahey'dir
BAŞLICA KENTLER VE NÜFUSLARI (1990): Amsterdam (695162), Rotterdam (579179), Lahey (441506), Utrecht (230358), Eindhoven (191467)
DOĞAL YAPI: Üjke, Ren ve Maaş ırmaklarının deltası üzerindedir Ülkenin yaklaşık dörtte biri deniz düzeyinin altındadır; güneydoğuda birkaç alçak tepe vardır
BAŞLICA ÜRÜNLER VE SANAYİLER: Sığır ve süt ürünleri, yumurta, sebze, patates, meyve, çiçek, doğal gaz, demir, çelik, gemi yapımı, makine ve elektrikli aletler, dokuma
DIŞARIYA SATILAN BAŞLICA ÜRÜNLER: Yumurta, süt ürünleri, metal ve metal eşya, makine, petrol ve petrol ürünleri, dokuma ürünleri, kimyasal maddeler, elektronik eşya
EĞİTİM: Çocuklar 616 yaşları arasında okul eğitimi görmek zorundadır
Alçak yerleri gelgitin etkisinden korumak için kıyıya paralel setler yapılmıştır Bu setler, Hollanda'nın beşte ikisinin deniz altında kalmasını önler Kıyıdan taşan suyu boşaltmak için sürekli pompalar çalıştırılır Hollanda'daki yel değirmenlerinin çoğu boşaltma pompalarını çalıştırmak amacıyla kurulmuştu Günümüzde, elektrik ve dizel motorları kullanıldığı için artık yel değirmenlerine gerek duyulmamaktadır Geniş çaplı akaçlama çalışmaları sonucu çok sayıda göl ve bataklığın kurutulmasıyla büyük, verimli bir tarım alanı yaratılmıştır
Doğu ve kuzeydoğuda ise çalılık, ormanlık ve köknar korularının oluşturduğu yeşil alanlar uzanır İjssel Denizi'nin güneydoğusundaki Veluwe bölgesi kumluk ve çoraktır Ülkenin güneydoğusundaki Limburg'da tepeler ve kıvrıla kıvrıla akan ırmaklar vardır
Konya'nın yüzölçümü kadar bir alanı kaplayan Hollanda, kuzeyden güneye 280 km, doğudan batıya 177 kilometredir Avrupa'nm en küçük ülkelerinden biri olmasına karşın büyük bir nüfusu barındırır Frizyalılar, Saksonlar ve Franklar'ın karışımından ortaya çıkan Hollanda halkı daha sonra ülkeye gelen çeşitli göçmen topluluklarıyla da karışmıştır Hollandalılar dinsel ve siyasal baskılar nedeniyle ülkelerinden ayrılmak zorunda bırakılan çok sayıda göçmene ortaçağdan beri kapılarını açık tutmuşlardır Güneydeki illerden Kuzey Brabant ve Limburg'da halkın çoğunluğu Katolik'tir Buna karşılık kuzeyde yaşayanlar genellikle Protestan'dır
Hollanda'da birçok kasaba ve bölgeye özgü geleneksel giysilere rastlanır Bol pantolonlar, işlemeli önlüklü uzun etekler, iki yanı kıvrık şapkalar ve tahta ayakkabılar özel günlerde hâlâ giyilir
Hollanda dilinde (Felemenkçe) birçok yerel lehçe vardır Kuzeybatıda konuşulan Frizce'de, İngilizce'ye benzeyen birçok sözcüğe rastlanır Güney Afrika Cumhuriyeti'nde konuşulan Afrikaner dilinde ise çok sayıda Felemenkçe sözcük bulunmasına karşın, dilbilgisi kuralları farklıdır
1989'da Hollanda'da Başbakan Ruud Lubbers'in hükümeti, koalisyonun küçük ortağı, sağ eğilimli Özgürlük ve Demokrasi İçin Halk Partisi'nin (ÖDİHP) çevre sorunlarıyla ilgili ulusal plana karşı çıkması üzerine düştü Haziranda yapılan Avrupa Parlamentosu seçimlerinde ÖDİHP ve ana muhalefet partisi konumundaki İşçi Partisi (İP) önemli kayıplara uğrarken, koalisyonun büyük ortağı Hıristiyan Demokratik Çağrı (HDÇ) eski konumu
nu korudu; Yeşil İttifak ise seçimlerden kazançlı çıktı Eylüldeki genel seçimlerden en büyük parti olarak çıkan HDÇ, Lubbers'in başkanlığında, İP ile bir koalisyon hükümeti kurdu Yeni hükümetin programında çevre sorunları, sosyal adalet ve işsizlikle mücadele konularına ağırlık veriliyordu Mart 1990'da yapılan ve katılımın çok düşük düzeyde kaldığı yerel seçimlerde İP önemli ölçüde oy yitirirken, HDÇ küçük de olsa kazanç sağladı Haziran 1991'deki ara seçimlerde ise iki koalisyon ortağı da oy yitirdi
199İ'in iç politikadaki en önemli gelişmesi, hükümetin sosyal güvenlik harcamalarında kısıntıya gitme kararı karşısında ülkede işçi eylemlerinin başlaması oldu Grevler ve gösteri yürüyüşleri ülkeyi sardı, ama hükümet kararından dönmedi Gittikçe halk desteğini yitiren İP'nin Mart 1992'deki genel konferansında parti önderliğine Felix Rottenberg ile Ruud Vreeman getirildi
Ekim 1992'de Hollanda tarihinin en büyük uçak kazası oldu Çoğunlukla yabancı göçmen işçilerin oturduğu iki binanın üstüne düşen bir İsrail Havayolları uçağı yaklaşık 70 kişinin ölümüne yol açtı
Kentler, Tarım ve Sanayi
Hollanda'nın başkenti ve en büyük kenti olan Amsterdam kanallarla ayrılan birçok adadan
oluşur İjssel Denizi'ne yakındır Kuzey Denizi'ndeki İjmuiden limanına bir kanalla bağlanmıştır (bak Amsterdam) Büyük kentlerin çoğu 12 yüzyıldan kalmadır Limburg'un başkenti olan Maastricht gibi güneydoğuda kalan bazı kentler ise daha da eskidir Yönetim merkezi olan Lahey (Den Haag), büyük bir liman kenti olan Rotterdam, Utrecht, Haarlem, Eindhoven ve Groningen en önemli kentleridir
Tuğla duvarları, kırmızı kiremit çatılanyla kanallar boyunca sıralanan evleri, renkli camlarla bezeli özenli yapılan, akarsuları, kanalları, ağaçlı caddeleriyle Hollanda'nın kentleri olağanüstü temiz, canlı ve çekicidir İleri bir sanayi ülkesi olan Hollanda'da kentlerin ulaşım, konut, ısınma gibi sorunları büyük ölçüde çözümlenmiştir Yerel yönetim düzeyinde çok geniş yetkiye sahip olan belediyelerin başında hükümetin atadığı bir belediye başkanı bulunur Belediyeler kendi yetki sınırlan içinde özerktir Hollanda'da sosyal hizmetler gelişkin ülkeler içinde oldukça ileri düzeydedir
Tüm yurttaşlann yanı sıra, göçmen işçi ya da siyasal göçmen konumundaki insanlar için de sağlık sigortası, işsizlik yardımı, çocuk yardımı gibi olanaklar sağlanır Nüfusun tamarnına yakını okuryazardır 1575'te kurulan Leiden, 1614'te kurulan Groningen, 1636'da kurulan Utrecht üniversitelerinden başka Limburg, Amsterdam, Nijmegen, Rotterdam gibi kentlerde de üniversite vardır Yaşlı nüfusun son yıllarda yoğunluk kazandığı Hollanda'da nitelikli huzurevlerinin sayısı giderek artmaktadır
Hollanda'da tarım önemlidir Şekerkamışı, patates, çavdar ve buğday yetiştirilir Süt ve süt ürünleri daha büyük önem taşır Siyah beyaz HolsteinFriesian sığırları yıl boyunca çayırlara yayılır Edam, Gouda ve Leiden'in peynirleri ünlüdür
Kumulların gerisinde, Lahey'den Haarlem'in kuzeyine kadar, başta lale olmak üzere çeşitli çiçek tarlalarına ve seralara rastlanır Nisanda bu tarlaları göz alabildiğine kırmızı, turuncu ve sarı çiçekler örter Dış ülkelere uçakla çiçek soğanı, taze çiçek, meyve ve sebze gönderilir Özellikle Zeeland ve İjssel Denizi çevresinde balıkçı köyleri ve kasabaları vardır En çok avlanan balık ringadır
Amsterdam'a doğru uzanan kanalın girişindeki İjmuiden en büyük balıkçı limanıdır Rotterdam ise Avrupa'nın en işlek limanıdır
Eskiden zenginliği ticaret ve taşımacılığa dayanan Hollanda'da 19 yüzyılın sonunda sanayi birinci sıraya geçti Ülke maden bakımından yoksuldur Kuzeydoğuda, Groningen'de doğal gaz yataklarının bulunması gelişmeyi büyük ölçüde etkilemiştir Aynı bölgede küçük petrol yatakları da bulunur İjmuiden'deki büyük demirçelik işletmelerinde dışardan satın alınan demir işlenir Gemi ve makine yapımı önemli sanayi dalları arasındadır İjssel Denizi'nin doğusunda Twente bölgesinde pamuklu dokuma, Eindhoven yakınlarında keten ve Lahey çevresinde yünlü giyim sanayisi gelişmiştir Eindhoven'de elektrikli araçlar, telefon ve radyo da yapılır Aralarında Shell, Philips ve Unilever olmak üzere çok sayıda çokuluslu büyük şirketin kuruluş yeri Hollanda'dır
Hollanda'nın başlıca ürünleri arasında sigara, çikolata, bira ve jenever adlı Hollanda cini sayılabilir Delft'deki mavi ve beyaz porselen işçiliği ve Amsterdam'daki atölyelerde yapılan zarif elmas takılar gibi, jenever de çok eskiden beri ünlüdür
Hollanda büyük ticaret filosu da önemli bir gelir kaynağıdır Dış ülkelerden satın alınan hammadde ve besin maddelerinin bedeli, tarım ve sanayi ürünlerinin yanı sıra, bu yoldan elde edilen kazançla dengelenir Denizaşırı keşiflerin ve deniz ticaretinin Hollanda'nın gelişmesinde önemli bir yeri vardır Bugün de Hollanda'da tanker, yolcu ve yük gemilerinden başka, yük taşımacılığının önemli bir bölümü kanal ve akarsularda işleyen mavnalarla yapılır Suyollarının bakımına büyük önem verilir Karayolları ve demiryolları da bakımlı ve işlektir Ülke çok engebesiz olduğundan en çok kullanılan ulaşım aracı bisiklettir Birçok kentte özel bisiklet yollan vardır Hollanda Kraliyet Havayolları (KLM) büyük bir uluslararası havayolu şirketidir Hollanda'nın uluslararası iki havalimanı vardır Bunlardan biri Amsterdam'daki Schipphol, öbürü ise Rotterdam'daki Zestienhoven'dır
Tarih
Hollanda, günümüzde Belçika ve Lüksemburg ile birlikte Benelüks ülkelerini oluşturur Ortaçağda bu bölgede Katolik Kilisesi'ne ya da soylulara ait küçük devletler vardı Bazı devletler ise bağımsızdı 16 yüzyılda bölge, Avusturya ve İspanya'yı da yöneten Habsburg hanedanından kralların egemenliği altına girdi II Felipe tahta geçtiğinde Protestanlar'a baskı uygulamaya başladı; 1567'de karşıtlarının direnişini kırmak için Alba dükünü görevlendirdi Hollandalılar Oranje Prensi Sessiz Willem adlı genç bir soylunun önderliğinde Alba düküne karşı ayaklandılar Güçlü bir direniş sonucunda, 1579'da kuzeydeki yedi eyalette Utrecht Birliği adı altında bağımsız bir Protestan cumhuriyeti kuruldu Güneydeki eyaletler ise (günümüzdeki Belçika'yı da kapsamak üzere) II Felipe'ye ve Katolik dinine bağlı kaldı
17 yüzyılın başlarındaki keşif gezilerinin sonucu olarak Hollandalılar Rusya, Brezilya, Batı Hint Adaları, Hindistan, Cava, Çin ve Japonya ile ticaret yapmaya başladılar ve bütün dünyada çok sayıda sömürge ele geçirdiler Hollanda Avrupa'nın ticarette önde gelen uluslarından biri oldu Ticaret Anvers ve Amsterdam gibi kentlere büyük zenginlik sağladı Bu gelişme İngiltere ve Doğu Hint Kumpanyası ile rekabete yol açtı ve sonuçta
iki ülke arasında üç kez deniz savaşı yapıldı Fransa ise Hollanda'yı karadan işgal etmeye kalktı Hollandalılar topraklarına sahip çıktılarsa da, İngiltere ile yapılan dördüncü savaşta (178084) yenilerek denizaşırı bölgelerdeki sömürgelerinin birçoğunu yitirdiler
Fransız Devrimi'ni doğuran düşünceler 1795'te Hollanda'da da yayılmaya başladı ve bu Fransa ile yakın ilişki içinde bir cumhuriyetin kurulmasıyla sonuçlandı Daha sonra 1810'da İmparator I Napolyon, ülkeyi Fransız İmparatorluğu'na bağladı Napolyon tahttan düşünce, 1815'teki Viyana Kongresi'yle Hollanda ve Belçika, Oranje hanedanının yönetimi altında bir krallık oldu Öte yandan, 1830'da da Belçikalılar kendi krallıklarını kurdular
I Dünya Savaşı sırasında Hollandalılar tarafsız kaldı, yani tarafların hiçbiriyle işbirliği yapmadılar 10 Mayıs 1940'ta Almanya, Hollanda'ya saldırıp dört günde ülkenin tümünü işgal edene kadar,II Dünya Savaşı'nda da tarafsızlıklarını korudular Bunun üzerine, Hollanda krallık ailesi Londra'ya gitti ve orada geçici bir Hollanda hükümeti kuruldu 1942'de Japonlar, Doğu Hint Adalan'ndaki Hollanda sömürgelerini (bugün Endonezya) işgal ettiler Almanlar'a karşı Müttefikler'le birlikte Hollanda orduları savaşırken, Hollanda yeraltı direniş örgütü de harekete geçti Ülkedeki toplam Yahudi nüfusun yaklaşık yüzde 90'ını oluşturan 100 binin üstünde Hollandalı Yahudi toplama kamplarında öldü Yaklaşık 500 bin Hollandalı işçi Almanya' ya çalışma kamplarına gönderildi
Savaştan sonra Hollandalılar yakılıp yıkılan ülkelerini onarmaya giriştiler Tarafsızlık politikasına son vererek Birleşmiş Milletler'e ve Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü'ne (NATO) üye oldular Hollanda'nın Doğu Hint Adalan'ndaki sömürgesi Endonezya, 1945'te bağımsızlığını ilan ettikten beş yıl sonra tam bağımsızlığını kazandı 1975'te de Surinam bağımsızlığını ilan etti Batı Hint Adaları'nın bazıları Hollanda yönetimi altında kaldı Hollanda aynı zamanda Ortak Pazar'ın kurucu üyelerinden biridir
Hollanda parlamenter sistemle yönetilen bir krallıktır Parlamento, üyeleri il meclislerince seçilen bir senato ve üyeleri genel oyla seçilen bir meclisten oluşur Meclis ve senato Lahey'de toplanır
Sanat ve Bilim
Hollanda dili dünyanın belli bir bölgesinde konuşulduğu için başka dillere çevrilmedikçe edebiyat yapıtlarının yaygınlaşması mümkün olmamıştır Joost van den Vondel (15871679) eskiden yaşamış en büyük Hollandalı şair ve oyun yazandır Öbür Hollandalı şairler arasında Jacob Cats (15771660), Pieter Hooft (15811647) ve Constantijn Huygens (15961687) sayılabilir Yakın geçmişte Louis Couperus'un (18631923) romanlan, çağdaş Avrupa edebiyatının en yetkin yapıtları arasında yer aldı Dünyanın en büyük bilginlerinden biri 16 yüzyılda yaşamış olan Desiderius Erasmus'dur (bak ERASMUS, DESİDERİUS) Ünlü düşünür Spinoza da (163277) Hollandah'dır
Hollanda dünya çapında ressamlarıyla tanınan bir ülkedir Bu ressamların yapıtlarının sergilendiği müzeler önünde sanat severler uzun kuyruklar oluşturur Hollanda'da ilk akla gelen adlardan Rembrandt, Jan van Ey ek, Jan Vermeer Hieronymus Bosch, Frans Hals, Vincent van Gogh ve Piet Mondrian'dan başka pek çok anılmaya değer ressam yetişmiştir (Bu sanatçılardan çoğu için ayrı maddeler olduğu gibi, RESİM SANATI maddesinde de daha fazla bilgi bulabilirsiniz)
Dünyaca ünlü Hollandalı bilim adamları arasında astronom Christiaan Huygens (162995) ve doğa bilimci Antonie van Leeuwenhoek'tan (16321723) başka, uluslararası yasalara ilişkin kitabıyla çağdaş uluslararası hukukun temellerini atan hukukçu Hugo Grotius'u (15831645) anmak gerekir Kuzey Kutup Bölgesi'ndeki Barents Denizi'ne adı verilen Willem Barents (155097) ve Tasmanya ile Yeni Zelanda'yı keşfeden Abel Tasman da Hollandalı'dır
__________________
Arkadaşlar, efendiler ve ey millet, iyi biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler, meczuplar memleketi olamaz En doğru, en hakiki tarikat, medeniyet tarikatıdır
|