Diyarbakır-Tarihi-Doğal Yapısı-Ekonomisi-Kültürü

**Şengül Şirin** · 07-01-2009

Diyarbakır-Tarihi-Doğal Yapısı-Ekonomisi-Kültürü

Büyük bölümü Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde yer alan Diyarbakır ili toprakları, kuzeyde sırtını dayadığı Güneydoğu Toroslar'dan güneyde Mardin Eşiği'ne, doğuda Batman Çayı'ndan batıda Fırat Irmağı ve Karacadağ'a kadar uzanır

Birçok uygarlığın beşiği olan Diyarbakır'ın başlıca özelliklerinden biri de Anadolu'da kurulan en eski yerleşmelerden Çayönü'nün bu topraklarda olmasıdır

Doğu kesiminde Türkiye'nin en verimli petrol üretim kuyuları bulunan Diyarbakır ili, iri karpuzlarıyla ünlüdür

Diyarbakır iline ilişkin bilgiler

YÜZÖLÇÜMÜ: 15

355 km2

NÜFUSU (1990): 1

094

996

İL MERKEZİ: Diyarbakır

İLÇELER VE NÜFUSLARI (1990): Merkez ilçe (468

830), Bismil (99

662), Çermik (49

107), Çınar (50

445), Çüngüş (17

067), Dicle (35

980), Eğil (21

148), Ergani (78

603), Hani (27

252), Hazro (23

971), Kocaköy (15

408), Kulp (50

482), Lice (47

088), Silvan (109

953)

BAŞLICA KENTLER VE NÜFUSLARI (1990): Diyarbakır (381

144), Silvan (59

865), Bismil (39

834), Ergani (37

365)

İL TRAFİK NO: 21

İLGİ ÇEKİCİ YERLER: Çermik Kaplıcası; Diyarbakır Kalesi ve Nasturi Kilisesi; Eğil, Çermik, Çüngüş, Osmaniye, Tercil, Mihrani, Ayındar, Kefrum, Zülkarneyn, Atak ve Silvan kaleleri; Hilar Mağaraları; Dakyanus ve Atak (Antak) eskiçağ kentleri; Meryem Ana Kilisesi; Zinciriye (Sincariye), Mesudiye, Ali Paşa, Muslihiddin Lari, Abdullah Paşa ve Hatuniye medreseleri; Artukoğulları Sarayı; Diyarbakır, Eğil (Taciyan)

Hani, Hazro, Lice (Vakıf Ahmed Bey) ve Silvan (Selahaddin Eyyubi) ulucamileri; Ömer Şeddad (Hazreti Ömer), Kale, Nebi, Safa (İparlı), Hoca Ahmed (Ayni Minare), Şeyh Matar (Mutahhar), Fatih Paşa (Kurşunlu), Hüsrev Paşa, Ali Paşa, İskender Paşa, Behram Paşa, Melek Ahmed Paşa, Defterdar, Arap Şeyh, Eyyubiler ve Kara Behlul Bey camileri; Deliller (Hüsrev Paşa) Hanı, Hasan Paşa Hanı, Çifte Han ve Yeni Han; Dicle, Devegeçidi, IV

Murad (Karaköprü), Haburman, Sinek Çayı, Kenok (Kemkûk) ve Malabadi köprüleri; Diyarbakır Arkeoloji ve Etnografya, Diyarbakır Ziya Gökalp, Diyarbakır Cahit Sıtkı Tarancı ve Diyarbakır Atatürk Köşkü müzeleri

Doğal Yapı

Diyarbakır ilinin Doğu Anadolu Bölgesi sınırlarına taşan kuzey kesimini Güneydoğu Toroslar'a bağlı Karaçavuş, Akçakara, İnceburun ve Maden dağları engebelendirir

Diyarbakır ilinin en yüksek noktası, kuzeydoğudaki Karaçavuş Dağlan'nın 2

813 metreye ulaşan Tosun Tepesi'dir

İlin orta kesiminde yer alan geniş çukurluk,' Diyarbakır Havzası adıyla anılır

Tabanı 500 metreye kadar alçalan bu çukur alanın içinde Dicle Irmağı akar

Diyarbakır Havzası, güneyindeki Suriye düzlüklerinden Mardin Eşiği'yle, batısındaki Şanlıurfa Yaylası'ndan da Karacadağ'la ayrılır

Diyarbakır ilinin başlıca akarsuları Dicle Irmağı ile Fırat Irmağı'dır {bak DİCLE IRMAĞI; FIRAT Irmaği)

Dicle'nin kollarından Batman Çayı doğuda Siirt, Fırat ise batıda Malatya ve Adıyaman illeriyle doğal sınır oluşturur

Özellikle Dicle Irmağı boyundaki ovalarda yapılan bitkisel üretimde kısa adı GAP olan Güneydoğu Anadolu Projesi'nin (bak GÜNEYDOĞU Anadolu Bölgesi) sulamayla ilgili alt projelerinin gerçekleşmesiyle verim artışı olması beklenmektedir

Doğal gölü bulunmayan ilin başlıca yapay gölleri, Devegeçidi ve Karakaya baraj gölleri ile birkaç sulama göletidir

Diyarbakır ilinde yazlar çok sıcak ve kurak, kışlar ise oldukça soğuk ve kar yağışlı geçer

Bazı yazlar hava sıcaklığının 45°C'yi aştığı görülmüştür

Doğal bitki örtüsü bozkır görünümünde olan Diyarbakır ilinin kuzeyi ile güneyindeki dağlık alanların yamaçlarında meşe topluluklarına rastlanır

İlin kuzey kesimi oldukça etkin bir deprem kuşağında yer alır

1975'te meydana gelen Lice depremi sonucunda 2

000'den çok insan yaşamını yitirmiş, 8

000'den çok konut da yerle bir olmuştur

Tarih

Ergani ilçesinin Sesverenpınar köyü yakınındaki Çayönü Höyüğü'nde yapılan kazı ve araştırmalar sonucunda, Anadolu'da bilinen en eski köy yerleşmesinin burada kurulduğu saptanmıştır

İÖ 7250'de kurulduğu anlaşılan Çayönü'nde köy yaşamının 500 yıl kadar sürdüğü sanılmaktadır

Temelleri taşlardan yapılan, çok odalı bu dörtgen biçimli köy evlerinin kalıntıları arasında cam ve çakmaktaşından yapılmış çeşitli aletler ile bazı heykelcikler ve süs eşyaları bulunmuştur

Çanak çömlek yapmayı bilmeyen Çayönü insanlarından günümüze kalanlar, taş temelli ev ve buğday tarımı yapmayı bildiklerini göstermektedir

İÖ 3000'lerde ilin yer aldığı topraklar Hurriler'in yurduydu

Hurriler komşu olduklan Mitanniler ile HurriMitanni Krallığı'nı kurdu

Hititler ile Asurlular'ın egemenlik alanları arasında yer alan Hurriler ve Mitanniler, İÖ 14

yüzyılda Asurlular'a bağlandı

Daha sonra sırasıyla Urartular'ın, İskitler'in, Persler'in, Makedonyalılar'ın, Selevkoslar'ın, Partlar'ın egemenliğine giren yöre, İÖ 69'da Roma İmparatorluğu'nun topraklarına katıldı

Bundan sonra Romalılar ile Partlar arasında el değiştiren bu topraklar İS 395'te başlayan Bizans döneminde de Akhun, Sasani ve Arap saldırılarına uğradı

7

yüzyılda Araplar'ın eline geçen yöre, 1085'te Selçuklu egemenliğine girdi

İnaloğullan, Nisanoğulları, Artuklular, Eyyubiler, Anadolu Selçukluları, Mardin Artukluları, Akkoyunlular ve Safeviler tarafından da yönetilen Diyarbakır, 1515'te Osmanlı topraklarına katıldı

Ekonomi

Ülkenin öteki önemli merkezleriyle kara, demir ve havayolu bağlantıları olan Diyarbakır ilinde ekonominin temeli tarıma dayalıdır

İlde yetiştirilen başlıca tarla ürünleri buğday, arpa, kırmızı mercimek, çiğit, nohut, pamuk ve soğandır

Ayrıca karpuz, üzüm, domates, kavun gibi bağ ve bahçe ürünleri de yetiştirilir

İlde üretilen karpuzlar tüm ülkede ün kazanmıştır

Hayvancılık için iklim ve doğal koşulları uygun olan ilde en çok koyun ve kıl keçisi yetiştirilir

Diyarbakır Havzası, yazın Bingöl, Bitlis, Muş ve Van'daki yaylalarda hayvanlarını otlatan göçer aşiretlerin kışlağıdır

Fazla gelişmemiş olan Diyarbakır ili sanayisinde, daha çok tarımsal ürünleri işleyen çeşitli kuruluşlar vardır

Bunlardan başlıcaları pamuklu ve yünlü dokuma, halı, un, içki, salça ve iplik fabrikaları ile et kombinasıdır

Ayrıca buhar ve su türbinleri, jeneratör, pompa ve motor fabrikaları da vardır

Türkiye'nin Güneydoğu Anadolu Bölgesi'ndeki petrol üretim alanlarının bir bölümü Diyarbakır ilinin doğu kesimindedir

Petrol dışında yeraltı kaynaklan açısından zengin sayılmayan il topraklarında fosfat ve linyit yatakları vardır

Toplum ve Kültür

İlin geleneksel el sanatları kuyumculuk, dokumacılık ve testiciliktir

Diyarbakır kuyumculuğunun kökleri eskiçağlara uzanır

Diyarbakırlı kuyumcuların yaptığı gümüş işlemeler, Konya'daki Mevlana Türbesi'nin ikinci kapısını süslemektedir

Diyarbakır'da kuyumculuk günümüzde de sürmekte; yörede yapılan hasır bilezikler, gerdanlıklar, gümüş buhurdanlar, gümüş işlemeli nalınlar büyük ilgi toplamaktadır

İlde ipekböcekçiliği de yapılmakta; eskiye oranla az da olsa el tezgâhlarında poşular dokunmaktadır

Yörede gelişmiş el sanatlarından biri de testiciliktir

Diyarbakır testileri suyu soğutma özellikleriyle ünlüdür

Diyarbakır'da doğa koşullarıyla uyum içinde gelişen özgün bir mimari gelenek vardır

Saray ve köşklerin yanı sıra ince işçilik ve bezemeleri olan Diyarbakır evleri iklim koşullarına uygun bir plana göre yapılmıştır

İlde yazlar çok sıcak, kışlar çok soğuk geçtiği için evlerde her iki mevsim koşullarına uygun bölümler bulunur

Yazlık bölümün en ilginç yeri eyvan adı verilen yerdir

Yaz güneşinden sakınabilmek için eyvanlar kuzeye dönüktür

Önünde bir avlu ve ortasında pek derin olmayan bir havuz bulunur

Birinci katın altında hava kanalları ve sularla serinletilen serdap denilen soğukluklar vardır

Çok sayıda penceresi olan kışlık bölümler ise güneşten yararlanabilmek için güneye dönük yapılmıştır

Diyarbakır evlerinde kapılar, dolap kapıları, ince işlerle bezenmiştir

Ayrıca bazı evlerin duvarlarında çini, döşemelerinde mermer kullanılmıştır

İskender Paşa Konağı, Behram Paşa Evi, Gökalpler'in Evi, Cihannüma Köşkü ve Şeyhoğulları Evi Diyarbakır mimarisinin özgün örneklerindendir

İl Merkezi: Diyarbakır

Diyarbakır kentinin adına ilişkin birçok söylence anlatılır

Bunlardan birini Evliya Çelebi ünlü Seyahatname'sinde şöyle aktarır: Yunus Peygamber, Musul'dan buraya geldiğinde, kenti halk tarafından sevilen güzel bir kız yönetmektedir

Yunus Peygamber ile görüşen Amida adlı bu yönetici kız, onun dinini kabul eder

Bunun üzerine Yunus Peygamber bir kale planı çizerek bunu Amida'ya verir

Amida da getirttiği siyah taşlarla elindeki plana göre kaleyi yaptırır ve Yunus Peygumber'in hayır duasını alır

Bundan sonra kent, "kız kenti" anlamında Diyarı Bikr adıyla anılır

Oysa kentin adı, eski Asur kaynaklarında Amidi, Yunan ve Roma kaynaklarında Amıdo ya da Amida, Arap kaynaklarında da Amid olarak geçer

Türkmenler bu yöreye geldiklerinde surların ve evlerin siyah bazalt taşlarından yapılmış olduğunu görünce kente Kara Amid demişlerdir

Sonradan buraya Bekr adlı bir aşiretin yerleşmesi, kente Diyarı Bekr adının verilmesine neden olmuş, bu ad da zamanla Diyarbekir'e dönüşmüştür

Adının bugünkü biçimine çevrilişi, Cumhuriyet' ten sonra olmuştur

İlin orta kesimindeki Diyarbakır Havzasının batı kenarında yer alan Diyarbakır kenti, Dicle Irmağfnın batı kıyısında uzanan bir düzlükte kurulmuştur

Anadolu'nun çeşitli kesimlerini Mezopotamya'ya bağlayan tarihsel yolların kesişme noktasında kurulmuş olan kent, ulaşım bakımından günümüzde de önem taşır

Yakındaki havaalanı, kenti havayoluyla ülkenin öteki merkezlerine bağlar

Diyarbakır kentinin tarihsel çekirdeği, Diyarbakır Kalesi adıyla anılan surların içindedir

Kent halkının "beden" adını verdiği bu surlar, Karacadağ yöresinden getirilen siyah volkanik bazalt taşlarından yapılmıştır

Uzunluğu 5 kilometreyi aşan, kalınlığı bazı yerlerde 5 metreyi bulan ve yapım tarihi kesin olarak bilinmeyen surların dört kapısı vardır

Günümüzde 300 bini aşkın nüfusuyla Türkiye' nin 11

büyük kenti olan Diyarbakır, tarihsel yapı bakımından zengin dokusu ve çeşitli kurumlarıyla önemli bir ticaret, sanayi ve kültür merkezidir

Diyarbakır kentinde kimi kaynaklara göre Nisanoğulları döneminde bir milyonu aşkın kitaptan oluşan bir kütüphane vardı'

1973'te kurulan Diyarbakır (bugün Dicle) Üniversitesi Dicle'nin doğu kıyısındadır

Kentin nüfusu 305

940'tır (1985)

07-01-2009	#1
Şengül Şirin	Diyarbakır-Tarihi-Doğal Yapısı-Ekonomisi-Kültürü Diyarbakır-Tarihi-Doğal Yapısı-Ekonomisi-Kültürü Büyük bölümü Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde yer alan Diyarbakır ili toprakları, kuzeyde sırtını dayadığı Güneydoğu Toroslar'dan güneyde Mardin Eşiği'ne, doğuda Batman Çayı'ndan batıda Fırat Irmağı ve Karacadağ'a kadar uzanır Birçok uygarlığın beşiği olan Diyarbakır'ın başlıca özelliklerinden biri de Anadolu'da kurulan en eski yerleşmelerden Çayönü'nün bu topraklarda olmasıdır Doğu kesiminde Türkiye'nin en verimli petrol üretim kuyuları bulunan Diyarbakır ili, iri karpuzlarıyla ünlüdür Diyarbakır iline ilişkin bilgiler YÜZÖLÇÜMÜ: 15355 km2 NÜFUSU (1990): 1094996 İL MERKEZİ: Diyarbakır İLÇELER VE NÜFUSLARI (1990): Merkez ilçe (468830), Bismil (99662), Çermik (49107), Çınar (50445), Çüngüş (17067), Dicle (35980), Eğil (21148), Ergani (78603), Hani (27252), Hazro (23971), Kocaköy (15408), Kulp (50482), Lice (47088), Silvan (109953) BAŞLICA KENTLER VE NÜFUSLARI (1990): Diyarbakır (381144), Silvan (59865), Bismil (39834), Ergani (37365) İL TRAFİK NO: 21 İLGİ ÇEKİCİ YERLER: Çermik Kaplıcası; Diyarbakır Kalesi ve Nasturi Kilisesi; Eğil, Çermik, Çüngüş, Osmaniye, Tercil, Mihrani, Ayındar, Kefrum, Zülkarneyn, Atak ve Silvan kaleleri; Hilar Mağaraları; Dakyanus ve Atak (Antak) eskiçağ kentleri; Meryem Ana Kilisesi; Zinciriye (Sincariye), Mesudiye, Ali Paşa, Muslihiddin Lari, Abdullah Paşa ve Hatuniye medreseleri; Artukoğulları Sarayı; Diyarbakır, Eğil (Taciyan) Hani, Hazro, Lice (Vakıf Ahmed Bey) ve Silvan (Selahaddin Eyyubi) ulucamileri; Ömer Şeddad (Hazreti Ömer), Kale, Nebi, Safa (İparlı), Hoca Ahmed (Ayni Minare), Şeyh Matar (Mutahhar), Fatih Paşa (Kurşunlu), Hüsrev Paşa, Ali Paşa, İskender Paşa, Behram Paşa, Melek Ahmed Paşa, Defterdar, Arap Şeyh, Eyyubiler ve Kara Behlul Bey camileri; Deliller (Hüsrev Paşa) Hanı, Hasan Paşa Hanı, Çifte Han ve Yeni Han; Dicle, Devegeçidi, IV Murad (Karaköprü), Haburman, Sinek Çayı, Kenok (Kemkûk) ve Malabadi köprüleri; Diyarbakır Arkeoloji ve Etnografya, Diyarbakır Ziya Gökalp, Diyarbakır Cahit Sıtkı Tarancı ve Diyarbakır Atatürk Köşkü müzeleri Doğal Yapı Diyarbakır ilinin Doğu Anadolu Bölgesi sınırlarına taşan kuzey kesimini Güneydoğu Toroslar'a bağlı Karaçavuş, Akçakara, İnceburun ve Maden dağları engebelendirir Diyarbakır ilinin en yüksek noktası, kuzeydoğudaki Karaçavuş Dağlan'nın 2813 metreye ulaşan Tosun Tepesi'dir İlin orta kesiminde yer alan geniş çukurluk,' Diyarbakır Havzası adıyla anılır Tabanı 500 metreye kadar alçalan bu çukur alanın içinde Dicle Irmağı akar Diyarbakır Havzası, güneyindeki Suriye düzlüklerinden Mardin Eşiği'yle, batısındaki Şanlıurfa Yaylası'ndan da Karacadağ'la ayrılır Diyarbakır ilinin başlıca akarsuları Dicle Irmağı ile Fırat Irmağı'dır {bak DİCLE IRMAĞI; FIRAT Irmaği) Dicle'nin kollarından Batman Çayı doğuda Siirt, Fırat ise batıda Malatya ve Adıyaman illeriyle doğal sınır oluşturur Özellikle Dicle Irmağı boyundaki ovalarda yapılan bitkisel üretimde kısa adı GAP olan Güneydoğu Anadolu Projesi'nin (bak GÜNEYDOĞU Anadolu Bölgesi) sulamayla ilgili alt projelerinin gerçekleşmesiyle verim artışı olması beklenmektedir Doğal gölü bulunmayan ilin başlıca yapay gölleri, Devegeçidi ve Karakaya baraj gölleri ile birkaç sulama göletidir Diyarbakır ilinde yazlar çok sıcak ve kurak, kışlar ise oldukça soğuk ve kar yağışlı geçer Bazı yazlar hava sıcaklığının 45°C'yi aştığı görülmüştür Doğal bitki örtüsü bozkır görünümünde olan Diyarbakır ilinin kuzeyi ile güneyindeki dağlık alanların yamaçlarında meşe topluluklarına rastlanır İlin kuzey kesimi oldukça etkin bir deprem kuşağında yer alır 1975'te meydana gelen Lice depremi sonucunda 2000'den çok insan yaşamını yitirmiş, 8000'den çok konut da yerle bir olmuştur Tarih Ergani ilçesinin Sesverenpınar köyü yakınındaki Çayönü Höyüğü'nde yapılan kazı ve araştırmalar sonucunda, Anadolu'da bilinen en eski köy yerleşmesinin burada kurulduğu saptanmıştır İÖ 7250'de kurulduğu anlaşılan Çayönü'nde köy yaşamının 500 yıl kadar sürdüğü sanılmaktadır Temelleri taşlardan yapılan, çok odalı bu dörtgen biçimli köy evlerinin kalıntıları arasında cam ve çakmaktaşından yapılmış çeşitli aletler ile bazı heykelcikler ve süs eşyaları bulunmuştur Çanak çömlek yapmayı bilmeyen Çayönü insanlarından günümüze kalanlar, taş temelli ev ve buğday tarımı yapmayı bildiklerini göstermektedir İÖ 3000'lerde ilin yer aldığı topraklar Hurriler'in yurduydu Hurriler komşu olduklan Mitanniler ile HurriMitanni Krallığı'nı kurdu Hititler ile Asurlular'ın egemenlik alanları arasında yer alan Hurriler ve Mitanniler, İÖ 14 yüzyılda Asurlular'a bağlandı Daha sonra sırasıyla Urartular'ın, İskitler'in, Persler'in, Makedonyalılar'ın, Selevkoslar'ın, Partlar'ın egemenliğine giren yöre, İÖ 69'da Roma İmparatorluğu'nun topraklarına katıldı Bundan sonra Romalılar ile Partlar arasında el değiştiren bu topraklar İS 395'te başlayan Bizans döneminde de Akhun, Sasani ve Arap saldırılarına uğradı 7 yüzyılda Araplar'ın eline geçen yöre, 1085'te Selçuklu egemenliğine girdi İnaloğullan, Nisanoğulları, Artuklular, Eyyubiler, Anadolu Selçukluları, Mardin Artukluları, Akkoyunlular ve Safeviler tarafından da yönetilen Diyarbakır, 1515'te Osmanlı topraklarına katıldı Ekonomi Ülkenin öteki önemli merkezleriyle kara, demir ve havayolu bağlantıları olan Diyarbakır ilinde ekonominin temeli tarıma dayalıdır İlde yetiştirilen başlıca tarla ürünleri buğday, arpa, kırmızı mercimek, çiğit, nohut, pamuk ve soğandır Ayrıca karpuz, üzüm, domates, kavun gibi bağ ve bahçe ürünleri de yetiştirilir İlde üretilen karpuzlar tüm ülkede ün kazanmıştır Hayvancılık için iklim ve doğal koşulları uygun olan ilde en çok koyun ve kıl keçisi yetiştirilir Diyarbakır Havzası, yazın Bingöl, Bitlis, Muş ve Van'daki yaylalarda hayvanlarını otlatan göçer aşiretlerin kışlağıdır Fazla gelişmemiş olan Diyarbakır ili sanayisinde, daha çok tarımsal ürünleri işleyen çeşitli kuruluşlar vardır Bunlardan başlıcaları pamuklu ve yünlü dokuma, halı, un, içki, salça ve iplik fabrikaları ile et kombinasıdır Ayrıca buhar ve su türbinleri, jeneratör, pompa ve motor fabrikaları da vardır Türkiye'nin Güneydoğu Anadolu Bölgesi'ndeki petrol üretim alanlarının bir bölümü Diyarbakır ilinin doğu kesimindedir Petrol dışında yeraltı kaynaklan açısından zengin sayılmayan il topraklarında fosfat ve linyit yatakları vardır Toplum ve Kültür İlin geleneksel el sanatları kuyumculuk, dokumacılık ve testiciliktir Diyarbakır kuyumculuğunun kökleri eskiçağlara uzanır Diyarbakırlı kuyumcuların yaptığı gümüş işlemeler, Konya'daki Mevlana Türbesi'nin ikinci kapısını süslemektedir Diyarbakır'da kuyumculuk günümüzde de sürmekte; yörede yapılan hasır bilezikler, gerdanlıklar, gümüş buhurdanlar, gümüş işlemeli nalınlar büyük ilgi toplamaktadır İlde ipekböcekçiliği de yapılmakta; eskiye oranla az da olsa el tezgâhlarında poşular dokunmaktadır Yörede gelişmiş el sanatlarından biri de testiciliktir Diyarbakır testileri suyu soğutma özellikleriyle ünlüdür Diyarbakır'da doğa koşullarıyla uyum içinde gelişen özgün bir mimari gelenek vardır Saray ve köşklerin yanı sıra ince işçilik ve bezemeleri olan Diyarbakır evleri iklim koşullarına uygun bir plana göre yapılmıştır İlde yazlar çok sıcak, kışlar çok soğuk geçtiği için evlerde her iki mevsim koşullarına uygun bölümler bulunur Yazlık bölümün en ilginç yeri eyvan adı verilen yerdir Yaz güneşinden sakınabilmek için eyvanlar kuzeye dönüktür Önünde bir avlu ve ortasında pek derin olmayan bir havuz bulunur Birinci katın altında hava kanalları ve sularla serinletilen serdap denilen soğukluklar vardır Çok sayıda penceresi olan kışlık bölümler ise güneşten yararlanabilmek için güneye dönük yapılmıştır Diyarbakır evlerinde kapılar, dolap kapıları, ince işlerle bezenmiştir Ayrıca bazı evlerin duvarlarında çini, döşemelerinde mermer kullanılmıştır İskender Paşa Konağı, Behram Paşa Evi, Gökalpler'in Evi, Cihannüma Köşkü ve Şeyhoğulları Evi Diyarbakır mimarisinin özgün örneklerindendir İl Merkezi: Diyarbakır Diyarbakır kentinin adına ilişkin birçok söylence anlatılır Bunlardan birini Evliya Çelebi ünlü Seyahatname'sinde şöyle aktarır: Yunus Peygamber, Musul'dan buraya geldiğinde, kenti halk tarafından sevilen güzel bir kız yönetmektedir Yunus Peygamber ile görüşen Amida adlı bu yönetici kız, onun dinini kabul eder Bunun üzerine Yunus Peygamber bir kale planı çizerek bunu Amida'ya verir Amida da getirttiği siyah taşlarla elindeki plana göre kaleyi yaptırır ve Yunus Peygumber'in hayır duasını alır Bundan sonra kent, "kız kenti" anlamında Diyarı Bikr adıyla anılır Oysa kentin adı, eski Asur kaynaklarında Amidi, Yunan ve Roma kaynaklarında Amıdo ya da Amida, Arap kaynaklarında da Amid olarak geçer Türkmenler bu yöreye geldiklerinde surların ve evlerin siyah bazalt taşlarından yapılmış olduğunu görünce kente Kara Amid demişlerdir Sonradan buraya Bekr adlı bir aşiretin yerleşmesi, kente Diyarı Bekr adının verilmesine neden olmuş, bu ad da zamanla Diyarbekir'e dönüşmüştür Adının bugünkü biçimine çevrilişi, Cumhuriyet' ten sonra olmuştur İlin orta kesimindeki Diyarbakır Havzasının batı kenarında yer alan Diyarbakır kenti, Dicle Irmağfnın batı kıyısında uzanan bir düzlükte kurulmuştur Anadolu'nun çeşitli kesimlerini Mezopotamya'ya bağlayan tarihsel yolların kesişme noktasında kurulmuş olan kent, ulaşım bakımından günümüzde de önem taşır Yakındaki havaalanı, kenti havayoluyla ülkenin öteki merkezlerine bağlar Diyarbakır kentinin tarihsel çekirdeği, Diyarbakır Kalesi adıyla anılan surların içindedir Kent halkının "beden" adını verdiği bu surlar, Karacadağ yöresinden getirilen siyah volkanik bazalt taşlarından yapılmıştır Uzunluğu 5 kilometreyi aşan, kalınlığı bazı yerlerde 5 metreyi bulan ve yapım tarihi kesin olarak bilinmeyen surların dört kapısı vardır Günümüzde 300 bini aşkın nüfusuyla Türkiye' nin 11 büyük kenti olan Diyarbakır, tarihsel yapı bakımından zengin dokusu ve çeşitli kurumlarıyla önemli bir ticaret, sanayi ve kültür merkezidir Diyarbakır kentinde kimi kaynaklara göre Nisanoğulları döneminde bir milyonu aşkın kitaptan oluşan bir kütüphane vardı' 1973'te kurulan Diyarbakır (bugün Dicle) Üniversitesi Dicle'nin doğu kıyısındadır Kentin nüfusu 305940'tır (1985) __________________ Arkadaşlar, efendiler ve ey millet, iyi biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler, meczuplar memleketi olamaz En doğru, en hakiki tarikat, medeniyet tarikatıdır